دانلود مقاله بهشت و جهنم

بهشت و جهنم
یکی از بحثهای مربوط به بهشت و دوزخ، مسأله وجود کنونی آنها است و از زمانهای دیرینه، این مسأله مطرح شده است این بحث در حالی که جنبه کلامی و عقیدتی دارد، بحث تفسیری و قرآنی نیز هست، یعنی به این مسأله، هم از دریچه دلائل عقلی می‏توان نگریست و هم از دریچه تفسیری، و با مراجعه به کتب کلامی روشن می‏شود که اکثریت دانشمندان اسلامی وجود کنونی آن را پذیرفته و معتقدند که هر دو، هم اکنون آفریده شده‏اند.
محدث و متکلم عالیقدر «شیخ صدوق» در این باره می‏گوید: اعتقاد ما درباره بهشت و دوزخ این است که آن دو آفریده شده‏اند و پیامبر (ص) به هنگام معراج وارد بهشت شد و دوزخ را نیز مشاهده نمود.

(1)
شیخ بزرگوار مرحوم «مفید» در «اوائل المقالات» به نقل اقوال پرداخته و چنین می‏گوید :
بهشت و دوزخ هم اکنون آفریده شده‏اند و روایات آن را تأیید و اهل شرع بر آن اتفاق نظر دارند ولی اکثریت معتزله و خوارج و گروهی از زیدیه می‏گویند آفرینش کنونی آنها امری ممکن است ولی دلیل بر وجود کنونی آن در دست نیست در حالی که «ابو هاشم جبائی» وجود فعلی آنها را محال دانسته و معتقد است پیش از برپائی قیامت بهشت و دوزخ آفریده نمی‏شوند.

(2)
علامه حلی در «کشف المراد» اقوال متکلمان را به نحو یاد شده نقل کرده و «قاضی عبد الجبار» را از اندیشه با ابوهاشم یکسان می‏داند.

(3)
«تفتازانی» در شرح مقاصد می‏گوید: اکثریت مسلمانان براینند که بهشت و دوزخ هم اکنون آفریده شده‏اند جز «ابوهاشم» و «عبد الجبار» و پیروان آنها که با این نظریه مخالفت کرده‏اند .

(
«تفتازانی» در شرح مقاصد می‏گوید: اکثریت مسلمانان براینند که بهشت و دوزخ هم اکنون آفریده شده‏اند جز «ابوهاشم» و «عبد الجبار» و پیروان آنها که با این نظریه مخالفت کرده‏اند .

(4) و گاهی در میان علماء شیعه اندیشه مخلوق نبودن بهشت و دوزخ به مرحوم سید رضی (ت/359، م /406) و زراره بن اعین (5) نسبت داده شده است ولی برخی مانند «سید شبر» در صحت نسبت یاد شده به سید رضی تشکیک نموده‏اند .

(6) ولی با مراجعه به تفسیر رضی که متأسفانه از آن فقط یک جلد منتشر شده است، صحت نسبت روشن می‏شود.

(7) با توجه به آنچه که مرحوم مفید در «اوائل المقالات» نقل کرده است، روشن می‏شود که درباره آفرینش کنونی بهشت و دوزخ سه نظریه در میان متکلمان اسلامی وجود داشته است.

1 ـ بهشت و دوزخ هم اکنون آفریده شده‏اند و اکثریت مسلمانان این نظریه را پذیرفته‏اند .

2 ـ آفرینش هر دو در شرائط کنونی امری است ممکن ولی دلیل بر تحقق فعلی آن در دست نیست و این نظریه مربوط به معتزله و خوارج و گروهی از زیدیه است.

3 ـ آفرینش بهشت و دوزخ در وضع کنونی امری غیر ممکن است و این نظریه مربوط به «ابوهاشم» و «قاضی عبد الجبار» می‏باشد.

یادآور می‏شویم که این مسأله جنبه سمعی و نقلی دارد و باید از کتاب و سنت حکم آن را استنباط نمود و اگر «ابوهاشم» می‏گوید آفرینش کنونی آنها محال است، مقصود او محال بالغیر و یا به اصطلاح محال وقوعی است که در پایان بحث به آن اشاره می‏کنیم.

اینک دلائل قول مشهور: دلائل خلقت بهشت و دوزخ از بهشت و دوزخ در لسان قرآن به «جنت» و «جحیم» یا «جهنم» و «نار» یاد می‏شود ولی هرگز مقصود از هر «جنت» که در قرآن وارد شده است، بهشت موعود نیست چه بسا قرآن کلمه جنت را در مورد باغهای معمولی این جهان بکار برده است و نباید این آیات ملاک بحث باشد آنجا که می‏فرماید: «و لولا اذ دخلت جنتک قلت ما شاء الله» (کهف/39) .

چرا هنگامی که به باغ خود وارد شدی کلمه «ما شاء الله» را بر زبان جاری نکردی؟

و در آیه دیگر می‏فرماید: «لقد کان لسبأ فی مسکنهم آیه جنتان عن یمین و شمال کلوا من رزق ربکم و اشکروا له بلده طیبه و رب غفور» (سبأ/15) .

«در سرزمین «سبأ» برای آن گروه در چپ و راست، دو باغ بود به آنان گفتیم از روزی پروردگار خود بخورید و شکر نعمت را بجا آورید این است شهر پاکیزه و پروردگار آمرزنده» .

در این دو آیه کلمه «جنت» وارد شده است که حاکی از آن است که این جنت موجود بوده است ولی هرگز مربوط به بهشت موعود در قیامت نیست.

برخی مانند «تفتازانی» در شرح مقاصد آیات مربوط به آدم و حواء را که مدتی در بهشت بسر می‏بردند، ولی به خاطر مخالفت با ارشاد خدا از آن بیرون شدند، گواه بر آفرینش بهشت موعود دانسته و می‏گوید مقصود از «جنت» در آیات یاد شده همان بهشت موعود برای امم عالم است سپس می‏افزاید: برخی می‏گویند مقصود از جنت در آیات آدم و حوا یکی از باغهای وسیع دنیا است آنگاه این نظر را مورد انتقاد قرار داده می‏گویند یک چنین تفسیر بازیگری با دین و بی اعتنائی به اتفاق مسلمانان است.

(8) ولی به نظر ما پا فشاری تفتازانی بر تفسیر «جنت» در آیات آدم و حوا به بهشت موعود، کاملا بیجا است و اگر گروهی از مفسران آن را به باغ دنیوی تفسیر کرده‏اند به خاطر آیات خلود است که می‏گوید پس از دخول به بهشت دیگر از آن خروجی نیست و ساکنان بهشت پیوسته و جاودانه در آنجا زندگی خواهند کرد.

آیاتی که حاکی از جاودانه بودن ساکنان بهشت است بیش از آن است که در اینجا یادآوری گردد ولی به عنوان نمونه برخی را یاد آور می‏شویم: 1 ـ قرآن بهشت را «جنه الخلد» می‏نامد آنجا که می‏فرماید: «قل أدلک خیر أم جنه الخلد التی وعد المتقون» (فرقان/15) .

آیا آن (دوزخ) خوب است؟

یا بهشت جاودانی که پرهیزکاران به آن نوید داده شده‏اند؟

2 ـ قرآن در آیات بی شماری بهشتیان را با کلمه «خالدون» توصیف می‏فرماید این آیات سبب شده است که برخی جنت آدم و حوا را غیر از بهشت موعود تفسیر کنند.

البته در آیات خلد احتمال دیگری نیز وجود دارد و آن اینکه این خلود از آن آن گروه از ساکنان بهشت است که در پرتو عمل صالح به آنجا وارد شوند و در حق آنان قرآن می‏فرماید : «عطاء غیر مجذوذ» (هود/108) .

«پاداش جاویدان و مستمر» .

و اما انسانی که در خود بهشت متولد گردد آیا او هم جاودانه است یا نه، آیات خلود ناظر به آن نیست.

در هر حال هدف این است که جنت مربوط به آدم و حواء قابلیت هر دو تفسیر را دارد، بنابراین از دلائل قطعی مخلوق بودن بهشت و دوزخی که انسان‏ها بر اثر عمل نیک و بد به آن وارد می‏شوند، به شمار نمی‏رود.

بهشت و دوزخ برزخی آیاتی در قرآن حاکی از آن است که برای برزخیان از نیکوکار و بدکار، بهشت و دوزخی وجود دارد و هم اکنون هر دو مخلوق و آفریده شده‏اند ولی هرگز این آیات گواه بر مخلوق بودن بهشت و دوزخ مربوط به آخرت نیست و استدلال به آنها بر موضوع بحث کاملا بیگانه است.

قرآن درباره مؤمن به رسولان عیسی که به خاطر ایمانش کشته شد، می‏فرماید: «قیل ادخل الجنه قال یا لیت قومی یعلمون» (یس/26) .

به او گفته شد داخل بهشت شو، وی گفت ای کاش قوم من از وضع من مطلع می‏شدند.

جنت در این آیه، جنت برزخی است، نه جنت موعود.

قرآن درباره فراعنه یادآور می‏شود که آنان پیش از قیامت بر آتش عرضه می‏شوند و روز قیامت دچار سخت‏ترین عذاب می‏گردند، آنجا که می‏فرماید: «النار یعرضون علیها غدوا و عشیا و یوم تقوم الساعه.

ادخلوا آل فرعون اشد العذاب» .

(غافر/46) .

«صبح و عصر فراعنه بر آتش عرضه می‏شوند و روز بر پائی قیامت خاندان فرعون به سخت‏ترین عذاب گرفتار می‏شوند» .

از این بیان روشن می‏شود که آیاتی که در آنها تنها لفظ جنت وارد شده یا جنت آدم و حواء موضوع بحث قرار گرفته و یا جنت و نار برزخی مطرح شده است، از آیات محل بحث بیرون بوده و باید تنها به آیاتی چشم بدوزیم که موضوع بحث آن بهشت و دوزخ موعود امم عالم است اینک در این باره می‏گوئیم از برخی از آیات وجود کنونی بهشت و یا دوزخ کاملا استفاده می‏شود : 1 ـ «و لقد رآه نزله اخری، عند سدره المنتهی، عندها جنه المأوی» (نجم/ 13 ـ 15) «پیامبر (ص) فرشته وحی را نزد «سدره المنتهی» دید، نزد آن (سدره المنتهی) جنه المأوی است» .

مقصود از «جنه المأوی» ، همان بهشت موعود است که در آیات دیگر از آن به جنات عدن و مانند آن تعبیر شده است این آیه به روشنی می‏رساند که پیامبر، فرشته وحی را در کنار «سدره المنتهی» که در جنت آن بهشت جاودان قرار دارد، دیده است و اگر بهشت آفریده نشده بود، یک چنین نشانه دادن، خارج از فصاحت و بلاغت می‏بود.

2 ـ آیاتی که در آن از آماده شدن بهشت و دوزخ برای نیکوکاران و بدکاران گزارش داده شده است، می‏تواند گواه بر وجود کنونی هر دو باشد، مثلا درباره بهشت می‏گوید: «أعدت للمتقین» (آل عمران/133) : برای پرهیزگاران آماده شده است.

«أعدت للذین آمنوا بالله و رسله» (حدید/21) : برای گروهی که به خدا و رسولان او ایمان آورده‏اند؛ آماده شده است.

«و اتقوا النار التی اعدت للکافرین» (آل عمران/131) : از آتشی بپرهیزید که برای کافران آماده شده است.

و در برخی از آیات کلمه «اعد» بکار رفته یعنی آماده نموده است، آنجا که می‏فرماید: «و اعد لهم جنات تجری تحتها الانهار» (توبه / 100) : بهشتی را که زیر درختان آن آب جاری می‏شود، برای آنان آماده کرده است.

«و اعد لهم عذابا مهینا» (احزاب /57) : برای آنان عذاب خوار کننده آماده کرده است.

این آیات که در آنها کلمه «اعداد» بکار رفته است حاکی از آماده بوده این دو کانون است و اگر به هنگام نزول وحی وجود نداشت بکار بردن آن نیاز به تأویل دارد و تا موجبی برای تأویل نباشد باید ظاهر را أخذ کرد.

حق این است که ظواهر این آیات تا دلیل قاطع بر تأویل نباشد، حاکی از وجود کنونی بهشت و دوزخ است.

و از میان روایات می‏توان با روایت «هروی» که از امام هشتم (ع) نقل حدیث کرده است استدلال نمود وی می‏گوید: به امام رضا (ع) گفتم: ای فرزند پیامبر خدا از بهشت و دوزخ به من خبر بده، آیا آن دو الان آفریده شده‏اند؟

فرمود: آری.

رسول خدا (ص) آنگاه که به معراج رفت از بهشت و دوزخ دیدن نمود، گفتم: گروهی می‏گویند که بهشت و دوزخ در قلمرو و تقدیر خدا است و در آینده آفریده می‏شوند.

امام (ع) فرمود: آنان از ما نیستند و ما هم از آنان نیستیم، هر کس خلقت بهشت و دوزخ را انکار کند، پیامبر و ما را انکار کرده و از ولایت ما بیرون رفته و در آتش دوزخ مخلد خواهد بود.

(9) 2 ـ ابن عماره از پدر خود نقل کرد که امام صادق (ع) فرمود: آنکس که چهار چیز را انکار کند شیعه ما نیست و آنها عبارتند از: 1 ـ معراج، 2 ـ سؤال قبر، 3 ـ خلقت کنونی بهشت و دوزخ، 4 ـ شفاعت، (10) 3 ـ و نیز از حضرت رضا (ع) نقل شده است که فرمود: مؤمن کسی است که به یکتائی خدا و رجعت و حلال بودن دو متعه (متعه حج و متعه زنان) و معراج و سؤال در قبر و حوض کوثر و شفاعت و آفرینش کنونی بهشت و دوزخ و ...

ایمان بیاورد.

(11) دلائل منکران منکران خلقت بهشت و دوزخ با دلیل نقلی و عقلی بر مدعای خود استدلال نموده‏اند که اینک هر دو را یادآور می‏شویم: 1 ـ دلیل نقلی این استدلال مبنی بر دو مطلب استوار است: الف: آیات قرآنی حاکی از آن است که بهشت جایگاه دائمی و قرارگاه همیشگی است آنجا که بهشت را به «جنه الخلد» (12) و دوزخ را به «دار الخلد» (13) توصیف می‏کند و در برخی از آیات نعمت‏های بهشتی را دائمی توصیف می‏کند و می‏فرماید: «أکلها دائم و ظلها» (14) خوردنی‏ها و سایه آن جاودانی است.

بنابراین بهشت و دوزخ از لحظه آفرینش باید به صورت یک بنای جاودان و مستمر بماند و دستخوش نابودی و ویرانی نگردد.

ب: آیه قرآن، حاکی است که قبل از برپائی رستاخیز (نفخ صور نخست) همه چیز جز ذات او نابود می‏شوند چنان که می‏فرماید: «کل شیئی هالک الا وجهه» (قصص /88) همه چیز جز ذات خداوند فانی و نابود می‏گردد.

اکنون با توجه به این دو مطلب باید گفت بهشت و دوزخ آفریده نشده‏اند زیرا بر فرض آفرینش باید روز برپائی قیامت نابود گردند در حالی که نابودی آنها با جاودانگی آن دو که آیات نخست از آن حاکی می‏باشند، ناسازگار می‏باشند.

ولی این استدلال قابل خدشه است، زیرا اساس آن این است که مقصود از «شی‏ء» در آیه «کل شیی‏ء هالک» ما سوی الله است یعنی تمام موجودات امکانی اعم