این است فرمان بنده خداوند علی (ع) فرمانروای مؤمنان به« مالک ابن حارث اشتر» آن هنگام که تصدی امور خطه مصر را بدو سپرده است تا مالیات آن سرزمین را بگیرد و با دشمنان بجنگد و به اصلاح مردمش بپردازد و شهرها را آباد کند.
توضیح:
1- امام علی (ع) خود را بنده نامیده قبل از آنکه امیر مؤمنان بخواند و این هشداری است به کسانی که به مقام و عنوانی دست می یابند: فراموش نکنند.
در همه حالات بنده خدایند و در برابر او مسئول.
جاه و مقام آن ها را غافل نسازد، و رسم طغیان و جفا کاری را پیشه ننمایند در بندگی خداوند بکوشند تا بتوانند خدمتگزار صالح برای دین و امت باشند.
2- حاکم و زمامدار یک کشور و همچنین عمال و عوامل او در سطح مملکت اعم از شهر و روستا چندین وظیفه مهم دارند که عبارتند از:
الف- تأمین بودجه های مورد نیاز از طریق مالیات براساس مقررات قانونی و شرعی و صرف آن در مصالح عمومی.
ب – جهاد و دفع فتنه دشمنان خدا و خلق که همیشه و همه جا بوده و هستند و ملت و مملکت را به تباهی می کشند.
ج- سازمان دادن به نیروهای مردمی و سامان دادن به زندگی آنها در ابعاد مختلف مادی، هنری، فرهنگی، دینی، حقوقی وغیره.
د – عمران و آباد سازی کشور در جهت رفاه مردم و تأمین نیازهای عمومی و خدمات شهری و اصلاح جاده ها و تأمین نیازها، احداث مدارس، بیمارستان ها و غیره.
د – عمران و آباد سازی کشور در جهت رفاه مردم و تأمین نیازهای عمومی و خدمات شهری و اصلاح جاده ها و تأمین نیازها، احداث مدارس، بیمارستان ها و غیره.
ترجمه 2 : وظایف مسئولان امیر مؤمنان مالک را امر می کند به تقوای خداوند و گزینش طاعت او و پیروی آنچه در کتاب خود «قرآن» بدان فرمان داده، از واجبات و سنتها، که هیچ کس خوشبخت نمی شود، مگر به طاعت آن، و بدبخت نمی گردد، جز به انکار وضایع نمودن آن و باید با قلب و دست و زبان، خدا را یاری نماید.
زیرا او عهده دار است که یاری کند کسی را که به یاری خدا برخاسته و عزت بخشید آنکه را در اعزاز او همت گماشته است و باید به پیکار با شهوات نفس برخیزد و سرکشی های آن را سرکوب کند چه آنکه نفس فرمانده بدیها است مگر آنکه مشمول ترحم الهی باشد.
توضیح: مسئولان در جامعه اسلامی قبل از هر چیز موظف به خود سازی هستند یعنی تقوا و پرهیزگاری و تعبد و تسلیم در برابر اوامر خداوند و باید عمل به دستورات خدا را سرلوحه خود سازند و دیگران را به عمل آن فراخوانند تا احکام الهی ضایع نگردد.
تنها راه خوشبختی، تقوا و تعبد و تسلیم است همان گونه که سیه روزی در تخلف و معصیت می باشد.
باید زبان و عمل و قلب مؤمن و در حقیقت سراسر وجودش در خدمت خدا و مردم باشد و با خلوص و ایمان از حوزه اسلام و مسلمین حمایت نمایند و این از وظایف اولیه دولت اسلامی است.
وعده و تعهد الهی بر این است که هر که به یاری او شتافت یاری اش کند و در این صورت دولت را از مخالفت و دشمنی هیچ کس هراسی نباشد.
باید فتنه نفس اماره را کوچک نشمرد که دشمن بیش از هر دشمن دیگری خطرناک است و از توطئه ها و وسوسه های آن باید هراسید و برای پیروزی بر آن از خداوند یاری جست و زمامداران بیش از آنچه از دشمنان خارجی و بیرونی هراسانند باید از خطر هوای نفس و خود محوری ها و نفس پرستی ها هراسان باشد.
ترجمه 3 : آرمان مالکیت بدان ای مالک!
من تو را به سرزمینی فرستادم که قبل از تو دولت های دیگر، اعم از دادگر و یا بیدادگر بر آن حکمران بوده اند و مردم بدان گونه بر تو می نگرند که تو نسبت به دولت های پیشین و درباره تو آن گویند که تو نسبت به آنان گوئی و همانا بدانچه خدا بر زبان بندگانش جاری می سازد می توان انسان های صالح را شناخت.
پس باید بهترین اندوخته ها در نظر تو ذخیره عمل صالح باشد اینک زمام هوای نفس بدست گیر و بر حرص خویش مسلط باش و از آنچه برای تو حلال نیست خودداری کن که مبارزه با نفس در آنچه می پسندد و یا نمی پسندد عین انصاف است.
توضیح: زمین و حکومت آن همیشه برای اشخاص بخصوص نخواهد بود بلکه در تغییر و تحول است.
از این رو آنانکه به قدرت و حکومت می رسند با این تصور با ملل که همواره حاکم بر زمین خواهند بود خود را گم نکنند!
و غرور جاه و قدرت، چشم آنان را نگیرد.
رفتار دولت مردان پیوسته زیر نظر مردم، و در محکمه وجدان عمومی جامعه تحت پیگرد و بررسی است و نباید پنداشت که وجدان عمومی خفته و اعمال و رفتار حکومت از نظرها پنهان است و تو که امروز به حکومت میرسی باید به سرنوشت دیگران و قضاوتی که جامعه و مردم درباره آنان نموده و می نمایند بنگری و راهی را برگزینی که از نظر خدا و مردم محکوم نباشد که اگر امروز مردم نتوانند لب به شکایت بگشایند ولی تمام آنچه می کنی در پرونده تاریخ ثبت است.
عمل حاکم قبل از هر چیز در دادگاه عدل الهی تحت پیگرد است که به اراده خداوند به محکمه عمومی جامعه نیز کشیده می شود از اینرو است که می توان قضاوت عمومی نسبت به دولت ها را معیار سنجش صلاح و فساد آنان قرار داد.
نباید پنداشت که هدف واقعی انسان تأمین هدف های مادی و مال و جاه و عنوان و لذات نفسانی است تکرار مسئله هوای نفس و خطرات آن و توصیه به تقوی و خویشتن داری و رهایی از بندهای نفسانی در کلام امام علی (ع) نشانگر این واقعیت است که بزرگترین دشمنان و ریشه همه انحراف ها و خطاها همان نفس اماره انسانی است.
ترجمه 4 : رابطه دولت با ملت قلب خویش را با مهر و محبت به رعیت سرشار ساز و برای آنان درنده ای خونخوار مباش که لقمه از دهان آن ها بگیری زیرا مردم دو دسته اند: یا برادر دینی توأند یا انسان هایی هستند همانند تو که از آنان لغزش سر می زند ودستخوش انحراف می شوند و به عمد یا سهو دستشان به گناه آلوده می گردد.
بنابر این از عفو و گذشت خویش آنان را بهره مند ساز زیرا تو ما فوق آنهایی و امام تو مافوق تو و خداوند مافوق امام توست.
او کار مردم را به تو سپرده و بدینوسیله تو را به آزمایش نهاده با خدا اعلام جنگ مکن که از انتقام او نتوانی گریخت و از عفو و رحمت و بی نیازی نخواهی بود.
توضیح : رابطه دولت و ملت باید براساس مهر و محبت باشد نه از نوع رابطه ظالم و مظلوم و نتیجه رابطه محبت و احساس آن است که دولت از حمایت ملت همواره برخوردار گشته و زمینه مخالفت و شورش و نفرت از میان می رود و مخالفت و شورش ملت ها علیه دولت ها ناشی از بی مهری ها ودیکتاتوری هاست.
خطا و لغزش از لوازم طبیعی انسان است و گناه ناکرده در جهان بسیار اندک است.
بنابراین نمی توان یک انسان را به دلیل ارتکاب برخی جرائم قابل اصلاح و اغماض، طرد و نفی کرد و باید انسان خطا کار ارشاد و تربیت شود و در این کار باید تا آنجا که مقدور است از عفو و گذشت یاری گرفت که این خود عاملی در جهت جذب انسانهای منحرف خواهد بود.
نظام جامعه بشری بر این قرار دارد که فرد یا افرادی زمام اداره امور اجتماعی انسان را بدست گیرند و سامان دهند و این خود اضافه بر مسئولیت زمامداران امتحانی است برای آنها که وقتی زمام کار مردم را بدست می گیرند چگونه عمل می کنند بنابر این باید بکوشند از این امتحان سالم بدر آمده تا در بوته آزمایش سیه روی نگردند.
ترجمه 5 : کنترل قدرت 1 از عفو پشیمان نشو، و از عقوبت خوشنود مباش و به مجازات کاری که راه حل دارد شتاب مکن و مگو که من فرمانروایم و هر آنچه گویم آن کنم، چه این پندار قلب را تباه و ایمان را ضعیف می سازد و آدمی را کبر و عجب دست دهد به عظمت ملک خدا مافوق خود بنگر و از سیطره او بر تو در آنچه عاجز از آنی یاد کن که این از خود بینی و غرور می کاهد و از تند روی بازت می دارد و عقل از دست رفته را به تو بر می گرداند زنهار که با خود بزرگ بینی به رقابت با خدا برخیزی و در جبروت بدو تشبیه جویی!
که خداوند هر جبار و مستکبری را خوار و ذلیل خواهد کرد.
توضیح : باز هم سخن از حاکمیت اخلاق و ایمان و عفو و گذشت و عواطف انسانی است.
امام با بیانات و عبارات مختلف تأکید دارد که حاکم اسلامی نباید در پناه قدرت ایفای نقش کند زیرا در این صورت چه فرقی میان حاکمیت الهی و حکومت طاغوتی، آنچه روح حاکم در حکومت الهی است معنویت عشق، محبت و رابطه براساس اعتقاد و آرمان مشترک الهی و عمل برای خدا و اخلاق اسلامی و خصائل انسانی است نه استقرار بر اریکه قدرت.
ترجمه 6 : مسئولیت دولت در آنچه با سرنوشت تو و بستگان ودیگر مردم مورد علاقه ات بستگی دارد بخدا و مردم انصاف بده و گر نه ظالم خواهی بود و کسی که در حق بندگان خدا ستم کند خداوند خصم اوست و هر آنچه خدا خصم اوشود عذر و بهانه اش مردود است و به محاربه با خدا برخاسته تا اینکه توبه کند و از گناه دست بکشد و هیچ عملی برای زوال نعمت و نزول عذاب مانند ظلم و ستم نیست چه خداوند دعای مظلوم را می شنود و هم او در کمین ستمگران است.
توضیح : دولت مردان باید انصاف و حق و عدل را در پیشگاه خدا و خلق آرمان خویش سازند بر خدا تمرد نکنند و قوانین او را زیر پا نگذارند و حقوق بندگان خدا را ضایع نگردانند.
بی انصافی و حق کشی ظلم است.
ظلم مخاصمه و محاربه با خداست.
مخاصمه و محاربه با خدا بد فرجام است.
حاکم می تواند از گناه خود توبه کند و به راه خدا باز گردد.
ظلم قوی ترین عامل نکبت و زوال نعمت است.
خداوند در کنار مظلوم و او در روی ظالم قرار دارد.
ترجمه 7 : پایگاه مردمی دولت باید بهترین کارها در نظرت کاری باشد که بیشتر در شاهراه حق بوده و شعاع عدل در آن گسترده تر و خشنودی رعیت را فرا گیرتر باشد زیرا نارضایتی عامه مردم رضایت خواص را بی ارج و بی اعتبار می سازد و نا رضایتی خواص با خشنودی عامه قابل اغماض است و احدی از مردم برای حکومت پر خرج تر در حال رفاه و بی فایده تر در شداید و گریزان تر از انصاف و پر توقع تر در خواسته ها و ناسپاس تر در بخشش ها و عذر ناپذیرتر هنگام خودداری از عطاها و کم صبرتر در ناملایمات روزگار مانند خواص نیست و همانا ستون دین و انبوه مسلمین و پشتوانه ای در برابر دشمنان توده افراد امت اند پس باید با آنان رو کنی و به ایشان تمایل جوئی.
توضیح : دولت مردان به جای علاقه به مقام، عنوان، مال و شهرت باید به چیزی دیگر بیاندیشند و عشق بورزند: حق، عدل و رضای مردم.
هر جامعه ای دارای اقشار مختلف است که در یک تقسیم بندی کلی در دو طبقه اصلی، خلاصه می گردد: یکی عامه که توده مردم هستند دیگری خواص، که کمترین قشر و معدود جامعه هستند و حکم باید توده مردم را نگه دارد و با جلب اعتماد و رضای آنان پروائی از نارضائی خواص که اقلیتی ناچیزند نداشته باشد و عامه مردم همیشه پشتیبان دین و در کنار امت مسلمان و سپر بلا در برابر دشمنان اند، پس باید اینها را نگهداشت و با جلب اعتماد و احقاق حقوق حقه آنها و رسیدگی به حال ایشان این پشتوانه قدرت را حفظ کرد که یک حکومت الهی و مردمی در میان مردم باید پایگاه داشته باشد نه آنکه وابسته به اشراف و چهره های سرشناس باشد.
ترجمه 8 : نقش اخلاق در حکومت و باید دورترین افراد رعیت از تو کسی بادش که اصرار به رعیت جویی مردم دارد چه آنکه در مردم عیب هائی است و حاکم به پرده پوشی آن از همه سزاوارتر است.
پس عیب های پنهان را بر ملا مکن و آنچه بر ملا شده تطهیر و توجیه نما و آنچه پنهان است حکم آن را به خدا واگذار تا