در اخلاق و سرشتشان و آنچه از میانشان بر می گزینندوآنچه ناخوش می‌دارند از مجاهد از ] قول[ یحیی بن جعده روایت شده است که گفت:رسول خدا (ص) گفت: با زن به خاطر سیرت و شرافت و جمال و خوبی‌اش ازدواج می کند .
پس بر تو است که این روش را در پیش بگیری – که امیدوارم به خیر نرسی – سپس گفت: هیچ مردی بعد از اسلام آوردن ،به اندازه‌ی ]خیری که [ از زنی – که دارای این سیرت باشد که اگر بدو بنگرد از او شاد شود و آن گاه که بدو فرمان دهد از او اطاعت کند و اگر از او دور شود از وجود خویش و مال او محافظت کند ]دیده[ - کسب خیر نکرده و خوبی‌ای ندیده است.
و از عایشه رضی الله عنها روایت شده که گفت : زن با همسرش نباید در کمتر از ده سالگی رویا روی شود.
عایشه گفت : و با رسول خدا (ص) در حالی که رویاروی شدم که دختری نه ساله بودم.
اصمعی گفت: پیری از بنی العنبر به ما روایت کرد و گفت : می گویند : زنان سه دسته‌اند : ] یک دسته [ فرمانبردار نر مخوی پاکدامن مسلمان که خانواده و همسرش را بر زندگی یاری می کند وبه زندگی علیه خانواده‌اش یاری نمی رساند( زندگی و آسایش زندگی را بر همسر و خانواده‌اش ترجیح نمی دهد) و دیگری، ظرفی برای فرزند ودیگری طوقی آهنی شپشو که خداوند آن را در گردن کسی که می خواهد ،می گذارد و از ]گردن [کسی که می خواهد باز کند.
ومردان ، سه دسته اند : فرمانبردار نرمخوی پارسای مسلمان که کارها را از جایی که باید پایان پذیرد به پایان می برد و از جایی که باید آغاز کند ، آغاز می کند.و دیگری ]کسی است که [ به رأی و اندیشه صاحب خرد و توانا می رسد ]دست می‌یابد[ و ]خود را [ ملزم به انجام آن کار می کند و به گفتارش می رسد.
و دیگری ،فرد گمراه سر گشته‌ای است که برای هدایت شدن ، ]با دیگران[ مشورت و از ارشاد کننده، فر مانبرداری نمی کند.
از جعفر بن محمد از ]قول [ پدرش ] واوهم[ از ]قول[ علی ابن ابی طالب ( ع)
روایت شده است که گفت: بهترین زنانتان ]زنی است که [ در مورد فرجش پاک باشد ( پاکدامن باشد) و نسبت به همسرش ، تیز شهوت .
و از عروه بن زبیر روایت شده است که گفت : هیچ کسی پس از ایمان به خدا با چیزی مانند ازدواج درست ] و بنا شده بر صدق و راستی [ خودش را بالا نبرده وپس از کفران نسبت به حق با چیزی مانند ازدواج بد ، خودش را خوار نکرده است.
سپس گفت : خداوند آن زنی را که با مردان سفید پوست بلند قامت الفت ایجاد می کند وسپس در دگرگون کرد نشان می کوشد و آن را سیاه و کوتاه می گرداند ، لعنت کند.
یکی از شعرای بنی أسد گفته است : و آغاز آلودگی آب ، آلودگی خاک آن است * و سرآغاز پلیدی مردم ، پلیدی زنان است .
اصمعی گفته است : ابن زبیر است : نباید کوتاهی زن ،شما از ازدواج با زنی کوتاه قامت باز دارد .
چرا که زن بلند قامت ، فرزندی کوتاه قد می زاید و زن کوتاه قد فرزندی بلند قامت ؛ و از زنی که شبیه مرد است پرهیز کنید چرا که او فرزند نجیب و گرامی نمی‌آورد .
أبو عمرو بن العلا گفت:مردی گفت : با هیچ زنی تا آن زمان که به پدرو مادرش نگاه کنم ، ازدواج نمی کنم :به او گفتند : آن چگونه است ؟
گفت : به پدر و مادرش نگاه می کنم چرا که او ،به یکی از آن دو کشیده می شود .
از ابن ابی ملیکه ]روایت شده است که [ عمر گفت : ای بنی سائبهمانا فرزندان ضعیف و لاغری برایتان زاده شده است (صاحب فرزندان ضعیف و لاغری می‌شوید)، پس با زنانی که با غیر از قبیله‌ی خود ازدواج می کنند ، از دواج کنید.
اصمعی گفت : مردی گفت : دختر عمو ها ، شکیبا ترند و غریبه ها (دختران غیر فامیل و قبیله ) نجیب تر .
وهیچ کسی مانند پسر غیر عرب ،بر سر قهرمانان ] ضربه[ نزده است .
از أوفی بن دلهم نقل شده که می گفت : زنان چهار دسته‌اند ، یکی از آنان ، تیز هوش است که همه چیز هایش از آن ]خود[ اوست ]نه همسرش[ .
و یکی از آنها عاشق و دنباله روی اوست که زیان می رساند و سود نمی دهد .
و یکی از آنان زیبای چالاکی است که پراکنده می سازد و جمع نمی کند و یکی از آنها ]مانند[ ابری بارنده است که هرگاه به شهری می رسد ، آن جا سبز و خرم می شود.
اصمعی گفت : بخش هایی از این روایت را برای ابی عوانه ذکر کردم گفت : عبدالله ابن عمیر بدان می افزوید : و یکی از چشمانش سرمه می کشد و دیگری را وا می گذارد (به چشم دیگرش سرمه نمی کشد ).
از علی ابن زید روایت شده است که گفت : عمر بن خطاب ( رض) گفت : سه گروه، از بلاهای سخت به شمار می آیند :1- همسایه محل اقامت ، ]همسایه‌ای که [ اگر خوبی‌ای ببیند آن را بپوشاند و اگر بدی‌ای ببیند ، آن را ] بین مردم [ پخش کند ؛ 2- وزنی که اگر داخل شود،تو را دشنام دهد و بد بگوید و اگر از او دوری شود ، از جانب او ایمنی نباشی ؛ 3- و پادشاهی که اگر نیکی کنی ، تو را سپاس نگزارد و اگر بدی کنی ، تو را بکشد .
اصمعی گفت : جمیع بن أبی غاصره – که پیری بود مسن از بادیه نشینان و از فرزندان زبرقان بن بدر از سوی زنان – به ما روایت کرده و گفته است : زبرقان می گفت : دوست داشتنی ترین عروسانم در نظرم ،] عروسی است که [ خودش را خوار بدارد و در میان قوم و قبیله‌ی خود ، عزیز باشد؛ و زن پاکدامن و پارسای با خرد و اندیشه‌‌ی استوار و کم رو و شرم گینی است که در شکمش پسری باشد و آن بسر از او فرمانبرداری کند .
و منفور ترین عروسانم در نظرم زنی است که شوهرش اورا راضی نکند و خود را بر مردان دیگر بنمایاند ]و [ زن پنهان شودنده و خانه نشینی ]است[ که مانند ماده شتر تیز رو راه می رود و بر روی پاشنه های پا می نشیند به طوری که بر سر انگشتانش پا استوار باشد ]و[ در میان قوم خود خوار باشد و در نظرخودش غزیز ، که در شکمش دختری باشد و آن دختر از او پیروی کند.
]روایتی[ از خالدبن صفوان به من رسید که گفته است : هر که قصد ازدواج با زنی را داشته باشد ، باید با زنی ازدواج کند که در میان قوم خود ،عزیز باشد و در وجود خود ، خوار.
(خودش را خوار به شمارد) ، و بی نیازی ، اخلاق و سلوک اورا متین گردانیده و بدو ادب آموخته باشد و فقر و بی چیزی او را خوار کرده باشد .
زن شوهردار عفیف و پارسا باشد و خود را از همسایه‌اش نگاه بدارد و نسبت به همسرش ، شوخ و کم حیا باشد.
و فرزدق ، در حالی که زنان را توصیف می کند ، گفته است: نزد شو هرانشان آنگاه که خلوت می کند نرم خوی و خوش طبع می شوند و آن گاه که شوهرانشان بیرون می روند، زنان کم رو و شرم گین هستند.
و خالدبن صفوان به دلال گفت : برای من با کره‌ای مانند زن بیوه و شوی دیده یا بیوه‌ای همانند باکره بجوی ]که[ نه کم سن و کوچک باشد و نه پیر و بزرگسال]و[ در]نازو[ نعمت زندگی کرده و نیاز و حاجتی بدو رسیده باشد .
و خلق و خوی طبیعت نعمت ]یافتن[ ، با او باشد و خواری حاجت در او .
و بی نیاز کننده‌ی من از جمالش این باشد که از دور ، درشت جثه و تنومند باشد و از نزدیک ملیح .
و بی نیاز کننده‌ی من از شرافت و بزرگواری‌اش این باشد که در شمار برگزیدگان قوم خویش باشد ]و[ بنابر سنت از من خشنود ؛ اگر زنده بمانم اورا گرامی می دارم و اگر بمیرم ، او را وارث خود می گردانم .
و مردی به دوستش گفت : برای من زنی را به جوی و طلب کن که سفیدی‌اش سفید باشد و سیاهی‌اش سیاه و درازی‌اش دراز و کوتاهی‌اش کوتاه ]و[ منظور وی این بود که: همه‌ی اعضای او سفید باشد یعنی باید بسیار سفید باشد و همه‌ی اعضای او سیاه ، یعنی باید بسیار سیاه باشد و همچنین است درازی و کوتاهی .
و دیگری گفت : برای من زنی را بجوی که به وارد شوندگان خانه‌اش خوش آمد نگوید، یعنی خانه‌اش را با ورود مردم ]به خاطر خوش آمد گویی‌هایش[ محل سکونتی ]برای آن مردم [قرار ندهد .
و با همسایه، انس نگیرد ( یعنی همسایگان با ورود او به نزدشان ،انس نگیرند) و آتش را روشن نکند یعنی سخن چینی نکند و میان مردم دشمنی نیندازد.
کفلها و پوست زانوهای او ، آنگاه که شب می خوابید و زیرش ترنج بزرگی را پرتاب می کردی از طرف دیگر خارج می شد.
پسر عویش به او گفت : بمانند او فقط در بهشت وجود دارد .
مانند سخن او درباره ترنج ،ام زرع می گوید : ابو زرع در حالیکه سینه های درشت من پر از شیر بود از خانه خارج شد و زنی را دید که دو فرزندش مانند یوزپلنگبا او بودند و در گودی کمر او نشسته با دو انار (در سینه او) باز می کردند ،مرا طلاق داد و با او ازدواج کرد .
دیگری گفت: برای من زنی بجوی مثل کوه تنومند و بلند قامتو رانهایش دندانگیر و خوشبو کمر (بدن ) باشد .
ابن الاعرابی است : اگر از روی نادانی و جهل طالب بیوه زنی از میان مردم هستی بسن پدر و دائی او کیست چرا که آنان از جنس او ، و او از جنس او ، و او از جنس ایشان است ، همانگونه که اگر کفشی می خواهی بخری آنرا با کفش خود اندازه و هم قد می‌نمایی.
چنانچه کسی را بخاطر ثروت ومالش بخواهی ، بد بختی و رنجش هم هم با او خواهد آمد .
گویند : دختر مانند ذرتی است که آنرا آرد می کنی و خمیرش می کنی و آنرا می پزی ، ولی بیوه توشه سبک مسافری (که صاحب خود را خسته نمی کند) خرما و آرد نرم گندم است .
ابن الاعرابی گفته است : زیاد هنگامی که زنش را دارای لکنت زبان دید او را طلاق دادو گفت : می ترسم که فرزندم دارای لکنت زبان متولد گردد .
و گفت : زن دارای لکنت زبان بچه چاق و کوتوله و دارای لکنت زبان می آورد که در هنگام راه رفتن به چپ و راست متمایل می گردد وانگشت نما می گردد.
گویند : زن مانند زنجیر است ببین چه بد گردنت می اندازند ، ابن مقفع می گوید : قرض بردگی است ،ببین خودت نزد چه کسی گرو می گذاری .
ابن اعرابی سروده است : من عاشق دختران پاکدامن هیتم و از اینکه از روی عطش و تشنگی پس مانده دیگران را بخورم بیزارم .
می گویند : از زنی که چندین بار ازدواج کرده هر چند ناچار به او باسم ،متنفرم.
خالد حذا گفته است : دختری را از بنی اسد خواستگاری کردم وآمدم که او را ببینم و بین من و او پرده شفافی بود ،کاسه بزرگی خواست که پر از تلیت بود روی آن پوشیده از گوشت، آنرا تا آخر خوردم ، و کاسه پر از شیر یا شراب آورد و آنرا سر کشیده سپس گفت : ای کنیز پرده را بالا نزن ناگهان دختر زیبایی را دیدم که بر پوست شیر نشسته ، گفت : ای عبد الله (بنده خدا) من ماده شیری هستم از بنی اسد بروی پوست شیر ، این خوردن و نوشیدن من است اگر دوست داری قدم پبش نهی بیا ، گفتم استخاره کنم و بیندیشم ؛ خارج شدم و برنگشتم .
از انس روایت گردیده است که رسول خدا ( ص ) در حالی که ام سلیم به زنی نگاه می کردگفت : « دهانش را بو کن و به اجدادش نگاه کن ».
نابغه گوید : محبوب من اگر چه روانه شد ولی پیشینیانش سیاه پوست نیستندو قلب من را به سنگ ریزه محله نخله نمی فروشند.
اصعمی می گوید : اگر پیشینیان زن سیاه باشند سایرین