«...
ولتک امه یدعون الی خیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون» .
«...
و باید از شما مسلمانان برخی، خلق را به خیر و صلاح دعوت کنند و مردم را نیکوکاری امر کرده، از بدکاری نهی کنند و آنان رستگارانند».
امر به معروف و نهی از منکر در فریضیه بزرگ از فرایض الهی و دو وظیفه مهم از وظایف مسلمانی است.
همانگونه که نماز و روزه، خمس، زکات، حج و جهاد از احکام دین و وظایف مسلمین است.
این دو واجب الهی نیز در صورت تحقق از شرایط اسلام و دینداری است.
عواملی چون جهل و نادانی نسبت به واجبات و محرمات الهی نشان ضعف و شناخت و اراده و انحراف بینش و عواطف انسان است که ضعف عقیدتی دو فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر را نشان می‌دهد.
آنچه در پیش رو دارید، تحقیق کوتاهی است در موضوع بررسی جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در اسلام که دربرگیرنده اهمیت این موضوع در جامعه اسلامی میباشد، اما اینکه چرا این موضوع برای تحقیق انتخاب گردید؟
با توجه به حساسیت زمان و تهاجم همه جانبه دشمنان اسلام برای نفوذ و ضربه زدن به آن بویژه از راه تهاجم فرهنگی و با توجه به ضرورت آشنایی بیشتر با مبانی فرهنگ اسلامی برای دفاع از اسلام، ضرورت این تحقیق از این فریضه الهی روشن می‌گردد و بر اساس همین ضروری بود که رهبر معظم اسلامی، بارها به مسئولان و مردم هشدار داده‌اند و اهمیت اقامه و اجرای این واجب الهی را برای آنان گوشزد و تبیین نموده‌اند.
بنابراین، این بحث و تحقیق درباره امر به معروف و نهی از منکر برای جامعه اسلامی و مسئولین خصوصاً دانشجویان و فرهنگیان جامعه مفید و سازنده است و چنانچه بحث امر به معروف و نهی از منکر و شناخت جایگاه این فرضیه الهی در هم ابعاد و جوانب آن و با تناسب به نیازهای زمان منطقی مطرح و ارائه گردد و در مقام اجرا به درستی عملی گردد، موثرترین سلاح دفاعی در برابر تهاجم همه جانبه دشمنان اسلام خواهد بود.
اکنون با توجه به آنچه که گذشت، در این تحقیق سعی شده است در حد توان گامی در این راه برداشته شود و اهمیت و جایگاه این فریضه الهی روشن گردد.
از خداوند توفیق همه را در انجام این فریضه الهی خواهانیم.
طرح مساله انسان در ذات و فطرت خودش خواسته‌هایی را دارد که برخی از خواسته‌ها ضروی و خوب هستند و برخی از خواسته‌ها زشت و حیوانی.
لذا امر به معروف و نهی از منکر از این باب است که آنچه را خوب و نیکو باشد، معروف است و آنچه را که ناپسند و زشت است، منکر میباشد.
با نگاهی به جامعیت اسلام، درمی‌یابیم که اسلاح طرح جامعی است که بر اساس فطرت بشری بنیانگذاری شده است و همه سوی زندگی فردی، اجتماعی، مادی، معنوی، اعتقادی، عاطفی، اقتصادی، حقوقی و غیرانسان را می‌گیرد و اصول هر یک را با بهترین شیوه برای همه نسل‌ها و همه طبقات در هر زمان و مکان بیان می‌کند.
مسلمانان اسلام را به عنوان آخرین رسالت و پیامبر عظیم‌الشان را به عنوان آخرین رسول خدا که رهبری بشر را پذیرا شده است، می‌دانند.
قواعد و مقررات اسلام را اساساً بر فطرت پاک انسانی استوار است.
هرجا که این فطرت پاک و زمینه‌های حق‌جوئی، عدالت خواهی، ظلم‌ستیزی و مبارزه با فساد وجود داشته باشد، در آنجا زمینه اسلام‌خواهی وجود دارد.
در اسلام برای هر فرد، وظیفه و ضروری است که احکام و دستوران اسلام را پذیرا باشد.
پیامبر اسلام(ص) که سلام خدا بر او باد، در مبارزه با سنن انحراف آلود جاهلیت پایدار کرد تا اجتماع و محیط را دگرگون ساخت.
اختلاف طبقات، تحقیر زنان، بت‌پرستی، جنگ‌های قبیله‌ای و دهها انحراف‌های دیگر، از عادت‌ها و سنن و معتقدات مردم آن روز بود، اما با پایمردی پیامبر اسلام(ص) همه در هم کوبیده شد.
پس وظیفه مسلمانان به پیروی از روی پیامبر اسلام(ص)، فراهم نمودن زمینه رشد و نمو خود اسلام ناب محمدی و بهره‌گیری از سختی‌های انقلابی آن نظیر امر به معروف و نهی از منکر و آشنا نمودن دیگران با آنهاست.
امر به معروف و نهی از منکر از مهمترین و عظیم‌ترین و بهترین و عالیترین فرایض واجبات اسلامی است و نیز امر به معروف و نهی از منکر «فریضه بزرگ الهی است که در دین مبین اسلام اهمیت بسزایی برخوردار است.
حال با توجه به عظمت و اهمیت این فریضه الهی می‌خواهیم بدانیم جایگاه این فریضه الهی در اسلام چگونه است؟
و این پرسشی است که در این تحقیق با بهره‌گیری از منابع معتبر انشاءا...
بتوانیم گوشه‌ای از پاسخ آن را بیاموزیم.
بررسی آثار در خصوص بررسی در جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در اسلام تحقیق خاص و مستقلی انجام نگرفته است و اغلب تحقیقات انجام شده به تبیین مسائل فقهی امر به معروف و نهی از منکر مربوط می‌گردد و تعداد کتاب و جزوه‌ای که در این خصوص منتشر شده است، هر کدام به برخی از ابعاد امر به معروف و نهی از منکر و غالباً در زمینه فقی پرداخته‌اند.
از جمله کتابی که در این زمینه به چاپ رسیده است، کتابی است به نام پژوهشی درباره امر به معروف و نهی از منکر از محمداسحاق مسعودی که نویسنده بحث این فریضه الهی را از دیدگاه قرآن و روایات در چند فصل تبیین نموده است.
از جمله مباحث این کتاب، اهمیت و جایگاه این فریضه الهی از دیدگاه قرآن و احادیث میباشد که بسیار مفید به نظر می‌رسد، ولی اگر مباحث مطرح شده فقهی را مطابقت با مسائل حساس فرهنگی جامعه اسلامی ارائه می‌داده است، خواننده بهتر می‌توانست به نتیجه مطلوب برسد.
اثر دیگری که در زمینه امر به معروف و نهی از منکر به چاپ رسید، کتاب آقای محسن قرائتی است که در چند فصل و به اکثر موضوعات این فریضه الهی اشاراتی نموده است، لیکن به صورت اختصار به هر موضوع توضیح داده است و در کل مفید به نظر می‌رسد.
اثر دیگری که در این زمینه به چاپ رسیده است، کتاب است به نام امر به معروف و نهی از منکر از آقای حسین نوری، که در چند فصل به موضوعاتی از جمله شرایط و مراتب و مراحل امر به معروف و نهی از منکر از نظر فقهی پرداخته است.
با توجه باینکه از چاپ این اثر مدت چندصباحی می‌گذرد، از نظر شناخت فقهی و از دیدگاه آیات و روایات در موضوع امر به معروف و نهی از منکر فایده بسیار دارد، لیکن با توجه به شبهاتی که هر روز مخافان اسلام مطرح میکنند و تهاجم‌های فرهنگی که دشمنان اسلام به هر نحوی بر پیکره نظام اسلامی وارد میکنند، به نظر می‌رسد لازمه امر به معروف و نهی از منکر، شناخت و آگاهی عملی آن در چارچوب اسلام، مطابقت با مسائل کنونی جامعه اسلامی است و همچنین بهتر می‌تواند مفید اثر واقع می‌شود.
هدف تحقیق هدف از تحقیق حاضر را می‌تواند به صورت ذیل بیان نمود: الف) روشن نشدن جایگاه این فریضه الهی از دیدگاه اسلام.
ب) آشنایی باروش‌های اجرایی امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه اسلام.
ج) بررسی این موضوع که آیا فقط انجام وظیفه این فریضه الهی کفایت می‌کند یا باید به دنبال نتیجه آن بود و یا باید هر دو را مورد توجه قرار داد؟
روش تحقیق تحقیق حاضر از انواع تحقیقات توصیفی است که اطلاعات آن بیشتر به روش میدانی و کتابخانه‌ای است و برخی از این منابع از نوع دست اول بوده، ولی بیشتر آنها از منابع دست دوم میباشد.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات در این تحقیق فیش میباشد.
تعریف مفاهیم در تحقیق حاضر از مفاهیم و اصطلاحات مهم کلمه معروف و منکر میباشد که لازم است ابتدا با مفهوم اصلی آن شویم.
در کتاب معارف و معاریف دایره‌المعارف جامع اسلامی، معروف و منکر از نظر لغت و اصطلاح چنین معنا کرده است.
معروف از نظر لغت به معنای شناخته نشده و کار خیر، خیری که به دیگری برسانی در اصطلاح شرع.
معروف، آنچه خوبی آن بوسیله عقل یا شرع شناخته شود.
منکر در لغت به معنای ناشناخت، ناروا، ناشایست و در اصطلاح شرع آنچه را که شارع مقدس آن را قبیح شمرده و حرام کرده است.
در کتاب توضیح‌المسائل مراجع عظام، واژه اصطلاحی فقی امر به معروف، خواستن از دیگران و وادار کردن آنها به رعایت احکام شرعی و کارهایی که پسندیده است و واژه اصطلاحی فقهی نهی از منکر، منع کردن و بازداشتن آنچه که ناپسند است.
در لغت نامه دهخدا، معروف در لغت، مشهور و شناخته شده را گویند و منکر به ناروا، بد و قبیح و ناشایسته اطلاق می‌گردد.
حضرت امام خمینی(ره)، در تحریرالوسیله خود می‌فرماید آنچه عقلاً و یا شرعاً وجب است، امر به آن واجب است و آنچه که عقلاً زشت است و شرعاً حرام، نهی از آن واجب است و آنچه را که مستحب است و آنچه را که مکروه، نهی از آن مستحب است.
حضرت امیرالمومنین علی(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «و الامر بالمعروف مصلحه للعوام و النهی عن المنکر ردعا للسفهماء».
«امر به معروف عامل اصلاح توده مردم است و نهی از منکر عامل بازداشتن بی‌خردان از گناه».
فوائد انجام تحقیق الف) با شناخت دقیق جایگاه امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه اسلام، ما مسلمانان در انجام این تکلیف گام‌های خود را آگاهانه برخواهیم داشت.
ب) روش‌های صحیح انجام امر به معروف و نهی از منکر هرچند به طور مختصر، راه برای افراط و تفریط در این جهت بسته خواهد شد.
اهمیت و ضرورت امر به معروف و نهی از منکر بدیهی است هر مکتبی اگر بخواهد سعادت را برای بشتر تضمین کند، باید با هم به جنبه فردی او توجه داشته باشیم.
همچنین باید جنبه اجتماعی و روابط او با دیگران را درنظر بگیرد.
انسان نیز ناگزیر است برای زندگی فردی و شخصی خود زندگی اجتماعی اثر را به گونه‌ای بسازد که از یک نظم و قانونی مطمئن و محکم برخوردار باشد.
فردی که در یک جامعه فاسد و لجام گسیخته زندگی می‌کند، بی‌شک گرفتار آلودگی‌های آن جامعه نیز خواهد بود و از این رو باید گفت: اسلام که عهده‌دار سعادت بشر است، احکام زندگی اجتماعی او را نیز درنظر گرفته است و حتی می‌توان گفت به احکام اجتماعی، بیش از احکام فردی اهمیت داده است.
لذا در این راستا، امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از جلوه‌های درخشنده معارف اجتماعی اسلام است.
اسلام به ما می‌آموزد که در جامعه، سرنوشت هر مسلمان یا مسلمانان دیگر ارتباط دارد.
مسلمان کسی نیست که چشم خود را بر خوب و بد رفتار دیگران ببندد و بی‌آنکه در اندیشه نجات غریق باشد.
تنها به فکر آن باشد که گلیم خویش را از آب بیرون بکشد.
آیا هیچ فکر کرده‌اید که چرا پیامبر اکرم(ص) از امتش گلایه می‌کند و به عنوان هشداری تکان دهنده می‌فرماید: «اذا ترکت امتی الامر بالمعروف و النهی المنکر فلیوذن بوقاع من الله».
«زمانی که امت من ترک امر به معروف و نهی از منکر کنند، پس باید منتظر بلاهای الهی باشند».
براستی اگر در زندگی اجتماعی خود با اهمیت دادن به این فریضه الهی و این دستور اسلامی را جامه عمل بپوشانیم، چه تحولی در زندگی ما پدید خواهد آمد؟
اگر ما خود را نسبت به اعمال دیگران مسدول دانسته و باور کنیم که در قیامت ما را به علت سکوت در مقابل اعمال زشت دیگران مواخذه و مجازات خواهند کرد، آیا باز هم از کنار آنچه در پیرامون ما اتفاق می‌افتد، بی‌اعتنا خواهیم گذشت؟
امام صادق(ع) در همین رابطه می‌فرمایند: دو ملک برای هلاک نمودن قومی از آسمان فرود آمدند.
در بین اهل آن قوم عابدی را در حال عبادت خدا دیدند.
لذا با وجود آن عابد در بین قوم از دستور الهی متعجب گشته و از محضر حق تعالی راز هلاکت را جویا شدند.
جواب آمد: آن شخص عابد، به دلیل اینکه خطا و انحراف دیگران را می‌دید و بدون اعتنا به وظیفه امر به معروف و نهی از منکر سرگرم عبادت خویش بوده او نیز باید طعم تلخ عذاب الهی را بچشد.
همچنین طبق فرموده امام صادق(ع)، عبادت تنها به نماز و روزه نیست که چه بسا نماز و روزه بدون امر به معروف و نهی از منکر و جدای از احساس مسوولیت و تعهد اجتماعی، ارزشی نداشته باشد.
پس امر به معروف و نهی از منکر یکی از اصول عملی اسلام و از مهمترین و عظیم‌ترین فرائض دینی در اسلام و فقه اسلامی است.
موضوع این دو فرضیه الهی در کتب فقهی شیعه، بالاتر و برتر از حد یک واجب معمولی مطرح گشته و در ردیف ضروریات دین مبین اسلام از آن یاد شده که منکر آن، در صورت آگاهی از لوازم انکار کافر شناخته شده است.
امام خمینی(ره) در این زمینه می‌فرمایند: «این دو (امر به معروف و نهی از منکر) از والاترین و شریفترین واجبات می‌باشند و بوسیله اینها واجبات برپای می‌شوند.
وجود اینها از ضروریات دین است که