تاریخ سجده
پس ازآ نکه خداوندآدم راآفریدبه فرشتگان دستورداد تا برای او سجده کنند.
همه سجده کردند جزابلیس وخداونداورا بخاطرهمین نافرمانی ازدرگاه خود راند.این ماجرا را قرآن بارها تکرارمی کند و می دانیم که تکرارهای قرآن بی دلیل نیست.ای انسانی که همه ی فرشتگان بخاطرتوبه سجده ا فتادند چرا تو در برابرخدا وند خا لق سجده نمی کنی؟
ای انسان ابلیس بخاطر ترک سجده ی تو رانده شد.
آنوقت تو که سجده بر خداوند را ترک می کنی چه انتظاری داری؟ابلیس که برتو سجده نکرد می گفت من ازانسان برترم.
آیا تو می توانی بگویی من از خداوند برترم؟
تو که زمانی هیچ بودی ووقتی هم به دنیا آمدی سراسر وجودت را ضعف و عجز فراگرفته بود ودرنهایت هم عاجزانه ازدنیا می روی چگونه دربرابرآفریدگارهستی تکبرمی کنی؟به هرحال اولین فرمان خداوند پس از خلقت بشر فرمان سجده بود.
سجده هماهنگی با فرشتگان الهی است.
علی(ع) می فرماید: هیچ طبقه ای از طبقات آسمان نیست مگرآنکه گروهی از فرشتگان درحال سجده اند.
سجده عالی ترین درجه ی عبودیت وبندگی است زیرا انسان بالاترین نقطه ی بدن خود یعنی پیشانی را برخاک می ساید واظهار ذلت و عجز به درگاه عزیزقادرمی برد.
سجده عالی ترین مقام برای والاترین مردان و زنان عالم است.
لذا خداوند پیامبرش را مامور به سجده می کند نه فقط درروز که به هنگام شب ومن اللیل فاسجدله وسبه لیلا طویلا وخطاب به حضرت مریم آ ن زن پاک وعابدمی فرماید:یا مریم اقنتی لربک واسجدی
سجده که به دنبال رکوع می آیدمرحله ای کامل تر وبالاترازآنست ونمازگذاررابه اوج خضوع می رساند سجده مایه ی مباهات خداوند برفرشتگان است ولذا عنایت الهی رابدنبا ل دارد تا آنجا که در هرسجده یکی ازگناها ن انسان محو وپاداشی برای او ثبت می شود.
حضرت علی(ع) می فرماید: اگر انسان بداند به هنگام سجده چه رحمتی ا ورا فرا گرفته است هرگز سرازسجده بر نمی دارد.
پیامبر(ص) می فرماید: من درقیامت امت خودرا از آثار سجده که برپیشانی دارند می شناسم وآن گوشه اززمین که برآن سجده شده است در قیامت گواه عبادت انسان میگردد ودردنیا نیز
ازآن نقطه نوری به آسمانها می رود.
درحدیث می خوانیم: دلیل سجده سهوبرای هرکم وزیادی سهوویا کلام وقیام وقعودنابجا آن است که ابلیس تورا گرفتارحواس پرتی کرد ودرنمازتوخللی ایجاد نمود پس توبعد ازنمازدوسجده بجای آور تا بینی اوبه خاک مالیده شود وبداند هر لغزشی ایجادکندتو دوباره دربرابر خداوند به سجده می افتی .
ذکرسجود " سبحان ربی الاعلی وبحمده " منزه ومقدس می خوانم وپاک وپاکیزه دانم پروردگاربرتروفراترخودراازهرچه جنا ب متعال اورا نسزد وعزت وجلال را نشاید.
وبحمده: درحالتی که مشغول ستایش ونیایش ا ویم که توفیق بخشیده است مراکه تنزیهوتقدیس اورا به جای آورم.
تا مدال حاصل نشده مکررتسبیح رابگوید مگرامام جماعت که سرسه نوبت ا قتصار(اکتفا) می کند.
درحدیث نبوی وارد شده ا ست: نزدیکترین وقت وحالی که بنده به خدا ست حا لت وفرصت سجوداست که حق تعالی درباره ی آ ن فرمود: " وسجد واقترب " یعنی به سجده درآی ونزدیک شو.
وازامثا ل این اخبار وغیرآن مستفاد می شود که بهترین افعا ل نمازسجود است بنابراین طول کشیدن وفروماندن درآن به اخلاص آگاهی بس نیکوست.
بزرگی گوید: رکوع دعوی بندگی است وسجدتین دوگواه است برآ ن.
دیگری گوید: به قدرنسبتی توهستی حق تورا جلوه گر گردد.
نمی بینی که دررکوع سبحان ربی العظیم گویی ودرسجود سبحان ربی الاعلی اگرتونباشی اوباشد.
سپس ازدیدن ادا شدن حق بندگی ترقی کنی وبه شرف مقام قرب می رسی.
پس پروردگارت راازداشتن ا نبازبزرگ دا ن.
گویا وقتی به قرب رسیدی انوارجمال احدیت برتوجلوه کرد و هستی همه ی آفریدگان درپیش ا وفرو باشید وتو پروردگارت راازا ین که برای کمال انبازی باشد بزرگ داشته وبرای عظمتش به سجده ا فتادی درحالی که ازهمه چیزروی گردانده وا ورا ازهمه نقا یص ضدکمال حتی شریک دروجود راستین تنزیه می کنی.
گویا در همه هستی جزخدانمی بینی و هستی همه ممکنات همچون سراب کویراست که تشنه آ ن راآب می پندارد ومی بینی که وجود عالم گویا وجودی خیالی است وهستی را ستین وعینی واقعی همان وجود آن والاست .
بلکه اصلا جزبه او توجهی نمی کنی.
امام صادق (ع) درمصباح الشریعه فرمود: به خدا سوگند هیچگاه زیان نکرد آ ن که حقیقت سجده ها را ادا کرده – اگرچه درعمرش یکبا ر- باشد ورستگارنشد آن که درچنین حالی باپروردگارش خلوت کرد وچونان کسانی که خود فریبند ازآنچه خدا وند برای ساجدان ازا نس به دست آمده وآسایش آینده آماده کرده غاقل وسرگرم شدهیچگاه ازخدا دورنمی شود آ ن که تقربش درسجده هارا به خوبی انجام داده وبرای آنکه بی ادبی کرده وبا دل بستن به دیگرا ن درحال سجده ی به اوبی احترامی کرده هیچگاه قربی به سوی اونخواهد بود پس سجده کن همچون سجده ی متواضعان برای خدا وند.
سجده ی خاکساری که دانسته است اوازخاکی که مردم پایمالش می کنندآفریده شده واز نطفه ای که هرکسی ازآن بیزارست ترکیب یافته ا ستوخداوند معنای سجده ها را سبب نزدیکی به خود بادل و درون وروح قراردارد.
پس آن که به اونزدیک شد ازغیراودورمی شود.
آیا نمی بینی که درظاهر(هم) هیا ت سجده ها جزباپوشیده شدن همه چیزوبازماندن چشم ا زهرآنچه چشم آن را می بیند.
درست نمی شود مساله باطن هم همین طورا ست آن که درنمازدلش به چیزی جزخدا بسته بود.ا وبه آ ن چیزنزدیک ا زحقیقت آنچه خداوند درنمازش ازا وخوا سته دورا ست.
که خدا فرمود: " ما جعل الله لرجل من قلبین فی جوفه " خداوند برای هیچ انسانی درسینه اش دودل نگذارده رسول خدا (ص) فرموده اند که خدای والا فرمود:به دل بنده ام آگاه نمی شوم ودرآن اخلاص خواهی درفرمانبری به خاطرخودم ورضایم را نمی یابم مگرا ین که ثبا تش وتدبیرش را به عهده می گیرم وبه اونزدیک می شوم وهرکه درنمازش به غیرمن پردا خت اوازکسانی است که خودش را به مسخره گرفته ونامش دردفترزیان کاران نوشته ا ست.
اما سجده ازبرترین اعمال بدنی ا ست وخدا وند آ ن را با نوراجا بت می کند.
چنان که ازحضرت صادق (ع) روایت شده ا ست که " نوررا درگریه وسجده یافتم " ونیزروا یت شده که سجده نزدیک ترین حالت بنده به خداست.
به ویژه هنگا می که گرسنه وگریا ن باشد.
وبرای آ ن درروایت ها فضایل بسیاری ا ست.
ازآن جمله این که گروهی ازرسول خدا (ص) خواستندکه درپیشگاه پروردگاربهشت رابرایشا ن ضما نت کند.
وحضرت فرمود: " به این شرط که مرا با طولانی کردن سجده ها یاری کنید " پاسخ دادند : بله .
پس بهشت را برایشا ن ضمانت کردودیگرروایت شده که به حضرت صادق (ع) عرض شد: چرا خداوند ابراهیم را به دوستی گرفت؟
فرمود: به خاطر بسیاری سجده اش برزمین .
ونیزدرصحیح روا یت شده که بنده وقتی نمازگذاردسپس سجده شکرکردخداوندوالاپرده ی میان بنده و فرشتگان راگشوده ومی فرماید: ای فرشتگانم به بنده ام بنگرید.
فریضه ا م را انجام داده وعهدم را به پایا ن رساند.
سپس به جهت نعمتی که به ا و دادم سجده شکر کرد ای فرشتگان من به ا وچه بدهم؟
آ ن گاه فرشتگان می گویند: پروردگاررارحمتت را.سپس پروردگاربلند ووالا می فرماید:سپس چه؟
وفرشتگان می گویند: پروردگارا بهشتت را.آ نگاه خداوند بلند و والا می فرماید: دیگرچه؟وآنها می گویند: به عهده گرفتن کارهایش را.
وپروردگاربلند و والا می فرماید: سپس چه؟حضرت فرمود: چیزی ازخیرنمی ماند جزاین که فرشتگان آ ن را گفته با شند.
آنگاه خداوند بلند و والا می فرماید: دیگرچه؟
وفرشتگان می گویند: پروردگارا دیگرچیزی نمی دانیم .
حضرت فرمود: آنگاه خداوند بلند و والا می فرماید: او را سپاس می گویم چنان که ا ومرا سپاس گفت.
وبه ا و رو می کنم وچهره ام را نشانش می دهم.
تفسیروتا ویل دو سجده: امیرا لمومنین علی (ع) را ا زتا ویل سجدتین پرسیدند: فرمود سجده ولی که سربرزمین نهد اشاره ا ست به آ نکه ازخاک آفریده شده ا ست وسرکه برمی دارد اشاره ای است به اینکه اززمین برآمده ا ست.
و سجده ثانیه اشاره به این است که بازگردد وبه خاک شود وبازکه سربرمی دارد رمزی است به این که باردیگرازخاک برآید وبرانگیخته گردد درروزرستاخیز.
نگارنده می گوید: وآنچه ازتفسیرامام فهمیده می شود این است که نیت درسربرداشتن ازسجده نخست قصد کردن فرازی به دشمنان اولیای اوا ست.
وجمع (معانی) هم ممکن ا ست.
بدین گونه که اولی اشاره به مطلق آمدن به دنیاا ست ودومی اشاره ای به حکم آ ن ایمان به خدا وندوبه اولیای اواست.
سپس سجده به جهت این که صورت مقام فنا که غایت درجات آرامش است می باشدبرای همین مناسب است که درآن گرامی ترین اعضا برپست ترین چیزهاگذاشته شود وواجب ا ست که درتسبیحش خداوند را به نام ((اعلی )) یاد کند.
وقتی بنده این را انجام داد دلش هراسان شده وعقلش با بازگرداندن فرع به اصلش پاکیزه می شود ونفسش را درجایگاهش قرارداده عنایت پروردگانه براوشامل می شود چون عنایت اوبه موا ضع خاکساری ومراکزپناه جویی شتاب می گیرد.
وکدام خاکساری خوارترازمقام فناوکدام پناه جویی شدیدترا زپناه جویی بندگی ا ست.
سپس اووقتی آداب وسنن بندگی را با فناء ازخودآ نگاه گردن فرازی به یاری پروردگارش رابه پایان رساند تکبیرمیگویدوازپروردگارش برای گناهان وکوتاهی وتقصیرا تش در درجات احوال گردن فرازی آمرزش می خواهد – واین ازجهت علمی وعملی روشن نیست برای این که باهوای نفس سازگاراست – سپس خواری وخواکساریش راپس ازاین گردن فرازی با سجده دوم وتسبیح پروردگار"اعلی" با سپاس تاکید می کند.
پس گویا که اوفناء ازهمه ی آثارآن به پایان برده وباآن سزاوارآخرین مقامات بندگی ومقام شهود وبقای جاودانه می گردد.
آن گاه برای رعایت ادب درقیام به بندگی وماندن با خداوند درمقام شهود سرش را بلند می کند وبه خاطر شکرنعمت هدایت به این مقام والا درود می فرستد ویا با آن سلام تحیت به حاضران درمجلس حضوررا قصد کرده ومقربان صاحب محضررا به آن مخصوص می کند.
امام صادق (ع) می فرمایند: خداوند عزیزجبارنبی اکرم (ص) را هفت باربه آسمان عروج داد درمرتبه ی اول برکت وتوسعه براودادودرباردوم فرائض رابراوتعلیم فرمود ودردفعه ی سوم خداوند عزیزجبار محملی ازنورکه درآن چهل نوع ازانواع نوربود بروی نازل فرمود این نورها اطراف عرش خداوند تبارک وتعالی می گردیدند ودیدگان ناظرین را ازفرط روشنایی می پوشاندند.
رسول خدا (ص) می فرماید: به بزرگی عرش نگریستم روحم طیران کردوحالت غش برفی عارض شد پس الحام شدم به این که بگویم : سبحان ربی العظیم وبحمده به خاطرآن عظمتی که دیده بودم باری وقتی این کلام را گفتم حا لت غش ازمن برطرف شد تا جایی که آن را هفت بارگفتم (البته نسبت به هفت بارنیزالحام شدم.)باری به نفس وروحم مراجعه نموده وهمان طوری که قبلا بودم اگردیدم وبه همین جهت گفتن سبحان ربی العظیم وبحمده دررکوع مشروع گردید بعد حق عزوجل فرمود: سررا بردارمن سررا برداشتم نظرم به چیزی افتاد که عقل ازسرم پرید پس بلا فاصله با صورت ودو دست به زمین رفته والحام شدم که بگویم: سبحان ربی الاعلی وبحمده واین بخاطرعلووبلندی چیزی بود که دیدم ذکرمزبوررا هفت بارگفتم وهربارکه می گفتم اندکی به حال آمده وحالت غش ازمن دورمی شد باری پس ازاتمام هفت با رنشستم پس درسجود گفتن سبحان ربی الاعلی وبحمده ونیزنشستن بین دوسجده که حضرت آ ن را به منظورا ستراحت ازغش وعلو وبزرگی آ نچه دیده بودند انجام دادند مشروع گردید.
سپس پروردگارم به من الهام فرمود وخواست که سررا بالا کنم پس سررا بالا کرده وآن علووبلند مرتبگی را که دیدم حالت غش به من دست داد پس به روافتاده وصورت ودستهایم راروبه زمین قرارداده وگفتم سبحان ربی الاعلی وبحمده این ذکررا هفت مرتبه گفته وسررا بلند کرده وپیش ازآ نکه بایستم نشستم تا دوباره به علووبلند مرتبگی حضرتش نظرا فکنم وبه خاطرهمین دوخاطرهمین دوسجده ازیک رکعت جعل گردید ونیز به همین جهت نشستن خفیف پیش ازبرخاستن مشروع شد باری پس ازآن ایستادم .
امام صادق(ع) ازپدربزرگوارش نقل نموده اند: هرگاه یکی ازشما سجده نموددودستش راروی زمین بگذارد شاید خداوند متعال درروزقیامت سوزش تشنگی راازاو برطرف نماید.ازحضرت ابی عبدالله سوال شد: برای چه درسجود دودست راپیش ازدوکاسه زانوروی زمین می گذارند؟
حضرت فرمود: به خاطرآنکه دودست کلید نما زمی باشد.
علی بن حاتم ازقاسم بن محمد ازحمدان بن حسین ا زحسین بن ولید ازحسین بن ابراهیم ازمحمد بن زیاد هشام بن حکم ازحضرت ابی الحسن موسی (ع) راوی می گویدمحضرمبارکش عرض کردم: برای چه درابتداء نماز گفتن هفت تکبیر افضل ا ست وچرا دررکوع سبحان ربی العظیم وبحمده ودرسجودسبحان ربی الاعلی وبحمده می گویند؟
حضرت فرمودند: ای هشام خداوند تبارک وتعالی آسمان ها را هفت طبقه وزمین را نیزهفت طبقه آفرید وحجاب ها را هفت تا قرار داد و زمانی که نبی مکرّمش را سیرداد وآن حضرت به قرب پروردگارش همچون قا ب قوسین اوادنی رسید حجابی ازحجاب ها را برا یش برداشت بلا فاصله رسول خدا(ص) تکبیرگفت و شروع کرد کلماتی را که درافتتاح نمازمی گویند، فرمود ووقتی حجاب دوّم را برا یش کنارزد حضرت تکبیرگفت وپیوسته امربه همین منوال صورت می گرفت تا حضرتش به هفت حجا ب رسید وآنها