بخش اول: فلسفه و روح نماز
نماز و یاد خدا
خداوند به حضرت موسی(ع) می فرماید:
« اَقِمِ الصَّلوه لذکری – برای یاد من نماز به پا دار».(طه/24).
ذکری قلبی با روشی مخصوص یاد خداوند و با شیوه ای ابتکاری که اعضای بدن انسان از موی سر تا نوک پا در آن نقش دارند.
هنگام وضو که مقدمه ای برای شروع نماز است، هم روی سر را مسح می کنیم هم روی پا را؛ هنگام سجده هم پیشانی بر زمین نهاده می شود هم انگشت پا؛ هم زبان حرکت می کند و هم دل به یاد اوست.
در نماز چشم ها باید به محل سجده به حال نیمه باز دوخته شود.
اگر خودتان بیشتر فکر کنید در می یابید که در نماز همه اعضا به نحوی در خدمت یاد خدا هستند.
نماز و تشکر
یکی از اسرار نماز تشکر از ولی نعمت است.
قرآن می فرماید:
« عبادت کنید پروردگاری را که شما و نیاکان شما را آفرید.
هستس شما و همه از اوست ».
در سوره کوثر می خوانیم : « ما به تو کوثر دادیم و خیر زیاد عطا کردیم پس نماز بخوان ».
یعنی به شکرانه عطایای ما نماز به پا دار.
نماز بهترین نوع شکرگزاری است که شیوه آن را خداوند تبیین نموده و تمام اولیاء هم آن شیوه را به کار گرفته اند.
تشکر از ولی نعمت یک ارزش است و نماز تشکری است هم عملی، هم زبانی و هم دائمی.
نماز و قیامت
مردم نسبت به رستاخیز و معاد چند دسته هستند:
1- به قیامت شک دارند: « ان کنتم فی ریب من البعث »
2- به قیامت گمان دارند : « یظّنون انّهم ملاقوا الله »
3- به قیامت یقین دارند : « و بالاخره هم یوقنون »
4- منکر قیامت هستند : « و کنا نکذب بیوم الدّین »
5- به آن ایمان دارند ولی فراموش می کنند : « نسوا یوم الحساب ».
قرآن کریم برای رفع شک استدلال کرده و از مومنین و گمان دارندگان با (تفاوت ها) ستایش کرده و از منکران خواسته است که دلیل و برهان بیاورند.
و برای گروه پنجم تذکراتی داده که انسان فراموش نکند.
نماز هم شک زدایی می کند و هم غفلت ها را به «یاد» تبدیل می کند.
در نماز با گفتن جمله «مالک یوم الدین»، در هر شبانه روز حداقل ده بار مسأله قیامت را به خود تذکر می دهیم و تلقین می کنیم.
ابعاد معنوی و محتوایی نماز
نماز و صداقت
کسی که دیگری را دوست دارد سخن گفتن با او را هم دوست دارد.
آنها که با زبان مدعی خداخواهی و خدا دوستی اند و لی علاقه ای به نماز ندارند در ادعای خود صداقت ندارند.
نماز ملاک و میزان مقدار تعهدی است که انسان در اظهارات خود دارد.
به همین دلیل نماز منافق همچون سایر اعمالش همراه با صداقت نیست.
نماز و تجملات
علاوه بر حضور قلب و خشوع معنوی و توجه کامل که سفارش اسلام و از علائم مومن است و اهمیت آن تا آن جاست که اگر نمازی با توجه خوانده نشود قبول نمی شود و از نماز همان مقداری مورد قبول است که با حضور قلب باشد؛ ولی با این همه ، اسلام سفارش کرده است که نماز با بهترین لباس از نظر پاکی و نو بودن همراه با عطر و گلاب و وقار و آرامش انجام گیرد.
تا جایی که بعضی به امام سجاد(ع) که به سوی مسجد می رفت گفتند : گویا منزل عروسی می روی !
امام فرمود : ملاقات با خالق زیبایی ها دارم.
( حلیه المتقین/علامه مجلسی).
نماز یک معامله پر سود
خداوند می فرماید : « اذکرنی اذکرکم ».
یعنی : شما مرا یاد کنید من هم شما را یاد می کنم.
یاد ما برای خداوند سودی ندارد ولی یادی که خداوند از ما می کند لطفش را نصیب ما می گرداند، لغزش ما را می بخشد، دعای ما را می پذیرد، مشکل ما را حل می کند و ...
لطف او برای ما بی نهایت ارزش دارد.
پس در نماز که ما یاد خدا می کنیم متاع کم ارزشی را داده و در عوض متاع بسیار با ارزشی را گرفته ایم.
ما از کسی یاد کرده ایم که او به یاد ما نیاز ندارد : « ان الله لغنی عن العالمین ».
یعنی : خداوند از تمام جهانیان بی نیاز است.
ولی بدینوسیله یاد خداوندی را به سوی خود جلب کرده ایم که در حقیقت تمام کمالات را دریافت کرده ایم.
و این معامله پر سودی است( البته برای بعضی ها!
) که خداوند ما را به آن دعوت کرده است.
ما از کسی یاد کرده ایم که او به یاد ما نیاز ندارد : « ان الله لغنی عن العالمین ».
) که خداوند ما را به آن دعوت کرده است.
بخش دوم: تاریخچه نماز در ادیان دیگر نماز در برخی ادیان غیروحیانی از آن جایی که خداوند سرشت انسان را خداپرست آفریده و خداشناسی و خدا گرایی فطری است، لذا بشر در طول تاریخ همواره به دنبال پرستش و عبادت معبودی بوده است که مظهر و نمود عینی آن ، در ادیان الهی ، در نماز تجلی یافته است.
باید گفت که مسأله نیایش به ویژه نماز مخصوص ادیان وحیانی نبوده بلکه در ادیان غیر وحیانی یا غیر الهی هم مطرح بوده که به برخی از آن ها اشاره می شود.در تاریخ ، در مواقعی که در دیر یا صومعه ی تبتیان جشن معینی برپا می شد ، زوار از هر طرف به آن جا روی می آوردند و هدایایی مثل قماش ، کره و ...
برای راهبان می آوردند ودر آن جا چند روز اقامت کرده ، به طواف و نماز و دعا و رقص مشغول می شدند و پس از یک سلسله مراحل سحر آمیز به سرزمین خود برمی گشتند و نیز یادآور شده بعد ازاین که امپراتوری مغول از دیار چین محو و منقرض گردید، یکی از راهبان تبتی به نام تسونگ- خا-پا در صدد اصلاحاتی در دین «لاما» برآمد و شریعتی بنیان نهاد که به نام «معبد زرد» موسوم است .
این اصلاح مذهبی انتظامات دیر ها را شدید تر و سخت تر گرداند و استعمال نوشابه ها به کلی حرام و عبادت و نماز ها بیشتر معمول گردید .طبق آماری که جان ناس در کتاب تاریخ ادیان خود می آورد ، تعداد معابد مذهبی شینتو در سال 1945 میلادی، به بیش از یکصد هزار می رسید.
این معابد هرکدام دارای صحن و حیاطی بودند و در ضلع مرکزی مدخل ورود و دروازه ی معروف شینتو توری گشوده شده بود.این دروازه ها ، بناهایی مقدس شمرده می شدند و زائران پاکنهاد ازآنجا می گذشتند و به ضریح مرکزی راه می یافتند.
شخص زائر در آنجا بعد از شست وشوی دست و دهان ، دست هارا به علامت استرحام به سبک مخصوص ژاپنی ها با یکدیگر جفت کرده ، تعظیمی می کرد و سپس زنگ را می نواخت وبا خضوع و خشوع هدایایش را در محل مخصوص می گذاشت.
پس از دعا ونیایش ، در حال رکوع به تفکر و مراقبه مشغول می گردیدو سپس با همان سکون و ادب مراجعت می کرد ودر عبور از دروازه با تعظیم خارج می گردید.
درباره کنفوسیوس آمده است که او به پیامبری اش و این که به او وحی می شده است ، اشاره ای نکرده است و در واقع بیشتر حکیم بوده تا این که مرد دین باشد ، ولی با این همه اعتقاد او به امور مذهبی محدود به نوعی خودداری و احتیاط است و چه در اعتقادات نفسانی و چه در اعمال ظاهری وی ، پیوسته روح ایمان یعنی یک حقیقت مذهبی نمودار است.او نماز می خواند ، در حالی که ساکت بوده ، حرف نمی زده است.
برخلاف عادت مردم در زمان خودش و زشت می دانست نماز بخواند تا این که خداوند اورا ببخشد و یا نعمتی به او بدهد، زیرا او معتقد بود نماز هدفی جز تنظیم سلوک افراد و الفت میان آن ها نمی باشد.
همچنین در مورد مذهب او آمده است که وقتی او به سختی بیمار شده بود و شاگردش«تسو – یو» رخصت طلبید تا برای شفای او نماز بخواند ، او به طفره گفت:آیا آمادگی چنان که باید دارید؟
تسو – یو گفت: آری و درکتاب دعا آمده است به ارواح زبرین و ارواح زیرین نماز آورید.
کنفوسیوس بی درنگ گفت: نماز من باید راهی بس دراز بپیماید.
از مطالب فوق چنین می توان برداشت نمود که مسأله عبادت و پرستش ، در طول تاریخ همیشه همراه بشر بوده است، چون این امر ریشه در سرشت و فطرت انسان داشته و نماز هم به عنوان عبادت خاص از مصادیق همان عبادت و پرستش بوده که تمامی انسان ها در طول تاریخ آن را به گونه ای مخصوص اقامه می کردند.
نماز در آیین یهود قرآن کریم متقن ترین منبعی است که از گذشتگان خبر می دهد و درآن شواهدی درباره نماز درشریعت حضرت موسی آمده است.وقتی حضرت موسی(ع) در راه رسالت الهی با همسرش از وطن هجرت نمود و سر به بیابان گذاشت ودر تاریکی وظلمت شب، به طوفان و باران برخورد کرد وبه خاطر سختی ها و مشکلات فراوان دستخوش اضطراب وناراحتی گشت، پروردگار مهربان برای آرامش او به او وحی نمود که:«همانا من الله هستم و معبودی جز من نیست، پس مرا عبادت کن و نماز رابرای یاد من به پادار.»در این آیه پس از بیان عبادت خدای یکتا به حضرت موسی (ع)مسأله نماز یادآوری شده است.درآیه دیگری به موسی و برادرش هارون دستور داده شده که:«...شما و پیروانتان در مصر منزل گیرید وخانه هایتان را قبله و معبد قرار دهید و نماز بپادارید...».
در این آیه هم خطاب به موسی(ع) و هارون به پاداشتن نماز مطرح گردیده است.
درتأیید این مطالب که یهودیان باید نماز هایشان را درمعابدشان اقامه کنند درکتاب«گنجینه تلمود»آمده است که:«علاوه بر عبادتها و نمازهای فردی و خصوصی که انسان به وسیله آن حاجات خود را ازخدا می طلبد ، نمازهای جماعتی نیز هستند که افراد موظف هستند در آن شرکت جویند.»ودرتاریخ ادبی و فکری قوم یهود، کتاب تلمود بزرگترین و جامع ترین کتاب شمرده شده است.این کتاب درقرن پنجم میلادی توسط«یوخاس» فردی که از روحانیون یهود وبا همکاری کاهنان یهودی ، باترکیب و تلفیق دو کتاب میشنا و گبارا و چند کتاب کوچک دیگر ،تدوین گردید و این کتاب ترکیبی را تلمود خواندند.
در باره برگزاری نماز جماعت در کنیسه نیز گفته شده است :«هرآن کس که در شهر او کنیسه ای وجود دارد و برای خواندن نماز به آن جا نمی رود وی را «همسایه بد»می خوانند وبه شدت ، این همسایگان بد را مورد نکوهش و مذمت قرار می دهند .» در روایتی هم که ازائمه (ع) به ما رسیده وجود نماز را در این شریعت آسمانی تأیید می کند؛از جمله ، روایتی است در ارشادالقلوب دیلمی که می گوید:«خداوند سبحان به موسی بن عمران (ع) وحی فرمود:ای موسی...
اگر ببینی آن کسانی را که نماز می خوانند درتاریکی شب و خود را به من نزدیک می نمایند به حدی که گویی مرا می بینند و با من سخن می گویند ، من به آن ها جلال و عزت می دهم.» همچنین در روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است که فرمودند:« خداوند به موسی (ع) وحی کرد می دانی چرا از میان بندگانم ترا برای شنیدن کلامم به طریق مستقیم انتخاب کردم؟گفت:خیرای پروردگارم.خطاب رسیدبه خاطر این که در عبادت و بندگی همانندت را نیافتم که نسبت به من در نفس خود به این اندازه با تواضع باشد.ای موسی تو بنده ای هستی که درپیشگاه من به وقت نماز صورت بر خاک می گذاری.» از دقت در روایات می توان چنین نتیجه گرفت که نماز یکی از دستورات ضروری و با اهمیتی بوده است که توسط حضرت موسی(ع) از طرف خداوند به مردم ابلاغ شده است.
یهودیان در شبانه روز ۳مرتبه نماز می خوانند که آنهارا نماز صبحگاه ،نیمروز و شامگاه می گویند.و همچنین نمازشان دارای مقدماتی است ،ازجمله این که : در حال جنابت نمی توان نماز خواند و بدن و لباس باید از هرگونه کثافت و پلیدی پاک باشد.آنان دستها و صورت را به عنوان وضو شسته و به طرف بیت المقدس ایستاده و با خضوع و خشوع نماز می خوانند.
از مجموع آن چه گفته شد به خوبی می توان دریافت که نماز در آیین یهود از دستورات قطعی و واجبی بوده که توسط حضرت موسی(ع) به مردم ابلاغ شده است و خود آن حضرت اهتمام زیادی بر انجام آن داشته اند.
نماز در آیین مسیحیت قرآن در آیات متعددی چندین بار از حضرت عیسی(ع) سخن به میان آورده است.آنگاه که مریم پاکدامن به قدرت و معجزه خداوندی بدون داشتن همسر حامله گردید و فرزندش حضرت عیسی(ع) را به دنیا آورد