دین زرتشت
درباره زمان و جایگاه زرتشت، به سبب از بین رفتن نوشته های وابسته به آن بویژه پس از تازش اسکندر مقدونی و تازیان و از بین بردن نسکخانه های (کتابخانه های) استوارنامه بایسته ای در دست نداریم که بر پایه آن به بازگویی از زمان وجایگاه زیست زرتشت بپردازیم.
بنابراین تنها می توان گفت که در گذشته گروهی ا زپژوهشگران بر این باور بودند که زرتشت در حدود ششصد تا هزار سال پیش از زاد روز مسیح میزسته ولی اکنون پژوهشگران دیگر زمان زندگی او را تا چهار هزار سال پیش از زاد روز مسیح گمان می زنند.
زادگاه و جایگاه زندگی زرتشت هم چندان آشکار نیست، ولی گروهی از تاریخ نویسان بر این گمانند که او در یکی از شهرهای خراسان مانند نیشابور یا هرات و بلخ زندگی می کرده است.
از گات ها که تنها بازمانده از زندگی زرتشت است چنین بر آورد می شود که او چون مورد پیگرد روحانیان و سودا گران دینی همزمان خود قرار گرفت، بناچار از زادگاه خود گریخت و به یکی از فرمانروایان آن زمان بنام شاه گشتاسپ پناه برد و پس از چند روزی او توانست شاه گشتاسب را هم به یکتاپرستی راهنمایی کند.
پدر آشور زرتشت پوروشسب، مادرش دُغدوُ و همسر وی هوَوی نام داشته است، فرزندان آشور زرتشت سه پسر بنام های ایسدواستَر، اُروَتدنَر و خورشید چهر و سه دختر بنام های تریتی، فرین، پورچیستا بوده اند.
آشور زرتشت، در نوجوانی باورهای خرافی مردم و پرستش خدایان پنداری را نادرست تشخیص داد.
آنگاه در 20 سالگی، تنهایی را برگزید و به طبیعت روی کرد و پروردگار خود را با دیده دل شناخت.
وی در 30 سالگی از سوی خداوند به پیامبری برگزیده شد و برای نخستین بار، آیین یکتا پرستی را به جهانیان سفارش کرد.
در اندیشه و پیام آشور زرتشت، خداوند هستی بخش، اَهورامَزدا نام دارد.
اَهورا یعنی هستی بخش، مَز یعنی بزرگ و دا از دانش و دانایی آمده است.
از این دیدگاه خداوند، دانای بزرگ است، انسان را بنده و برده خویش نمی داند بلکه با خردی که به انسان بخشیده، جایگاه ارزشمند انسانی و دانایی را به او پیشنهاد کرده است.
از دیدگاه زرتشت، خداوند، کینه توز، انتقامجو، خشمناک و مجازات گر نیست بلکه سراسر نیکی وداد است.
قانون اَشا
نگرش آیین زرتشت به جهان هستی، پیروی و پیوستن به قانون اَشا است.
از دیدگاه او خداوند جان و خرد، جهان را بر پایه هنجاری آفریده که بر تمام هستی حکمفرما است او این هنجار و نظم حساب شده را اَشا می نامد.
استواری قانون اَشا بر جهان هستی، بازتاب اراده و خواست پروردگار بزرگ است.
انسان باید خود را با هنجار هستی، همگام و همراز سازد.
راستی و درستی، مهر و فروتنی و فروزه های نیک انسانی را در خود پرورش دهد.
قانون اَشا، نیروی هماهنگ کننده جهان هستی است و هیچ پدیده ای از اتم تا کهکشان وجود ندارد که بر پایه این هنجار نا هماهنگ، استوار نباشد.
نگرش آیین زرتشت به جهان هستی، پیروی و پیوستن به قانون اَشا است.
قانون اَشا، نیروی هماهنگ کننده جهان هستی است و هیچ پدیده ای از اتم تا کهکشان وجود ندارد که بر پایه این هنجار نا هماهنگ، استوار نباشد.
دو گوهر همزاد آشور زرتشت، در فلسفه پیام خود به دو گوهر همزاد ولی متضاد اشاره دارد که در نظام هستی نقش دارند.
اثر این دو گوهر، نیرویی است که در کوچکترین ذره ها به صورت مثبت و منفی در پروتون و الکترون وجو دارد و همه جای هستی حتی کهکشان، به گونه کشش و رانش و یا دو نیروی همگون اثر می گذارد.
اینان هیچکدام در نظم اَشا، بد آفریده نشده اند، بلکه لازم و ملزوم یکدیگرند، از اینرو اهورا مزدا خالق بدیها و زشتی ها نیست.
آنچه آفریده شده بر مبنای خرد اهورایی، همه نیک و خوب هستند.
این دو گوهر همزاد و متضاد، به هنگام گزینش و انتخاب، پیوسته در اندیشه انسان بروز می کند.
انسان دانا که از خرد و دانش بهره مند است، سپِنتَه مَینو یعنی منش سازنده در اندیشه او پدیدار و پویا می گردد و شخص نادان که تنها از احساس و تعصب پیروی می کند، در ذهن او، اَنگره مَینو یعنی منشِ ویران کننده و آسیب رسان که در زبان فارسی اهریمن بیان شده است به وجود می آید.
بنابراین آفریننده اهریمن یا اندیشه ویرانگر، خداوند نیست بلکه انسان نادان است که کژاندیشی را به گفتار و دروغ و کردار ناشایست تبدیل می کند.
دین دین از واژه دَئنَه در اوستا آمده و به معنای "وجدان آگاه" یعنی "نیروی تشخیص خوب از بد" بر پایه خرد و آزادی و اختیار است در این بینش، انسان دیندار که می اندیشد و با کمک منش نیک خود آزادانه راه اَشا را برمی گزیند و با همین نگرش و آزادی، در دو جهان مادی و مینوی مسئول می گردد و سرانجام بر اساس کنش و واکنش، نتیجه گزینش خود را دریافت می کند.
بهشت و دوزخ اهورامزدا برای همه خوشبختی و رستگاری آرزو دارد.
از این رو راه درست زیستن را به کسی که از خردش بهره می گیرد نشان داده است.
آنها که کژاندیشی برگزینند، بد گفتاری و زشت کرداری به وجود می آورند، بر خلاف قانون اَشا گام بر می دارند و بر اساس فرآیند کنش و واکنش نتیجه رفتار خود را دریافت خواهند کرد.
از این دیدگاه هرگز پروردگار، جایگاهی بنام دوزخ برای شکنجه انسان پدید نیاورده بلکه این خود انسان است که از روی عملکردش، بهشت و دوزخ را پدید می آورد.
بهشت یا بهترین مکان هستی، رسیدن به شادی و آرامش روان است که بازتاب اندیشه و کردار نیک انسان است.
دوزخ یا بدترین جای هستی، یعنی عذاب وجدان و افسدگی روان، پی آمد کژاندیشی است که در دو جهان مادی و مینوی (تن و روان) به سوی انسان باز خواهد گشت.
تازگی و پوییایی در آیین زرتشت و در راستای قانون اَشا نه تنها واپس گرایی روا نیست بلکه ایستایی و سکون نیز ناپسند است.
فرَشَه واژه ای از پیام آشو زرتشت است که همگان را به سوی تازگی سفارش می دهد.
اندیشه و خرد، تن و روان انسان و به طورکلی فرهنگ و اخلاق بشر، باید به سوی تازگی و پیشرفت حرکت کند، اشور زرتشت در پیام خود از پیروانش می خواهد که همواره جهان را نو و زندگانی را تازه گردانند.
به باور پیامبر باستانی ایران، انسان باید گامهایی هرچند کوچک در راه رسیدن به زندگی بهتر، سازنده تر و کسب آسایش، همراه با آرامش بردارد.
فرَوَهَر در باور سنتی زرتشتیان، وجود انسان از چهار گوهر تشکیل شده است که به هم پیوسته اند و از تاثیرآنها بر یکدیگر، پویندگی و بالندگی از هر فرد سرچشمه می گیرد.
این چهار جزء عبارتند از تن و جان که مربوط به جهان مادی است، روان و فروهر که مربوط به بعد مینوی سرشت آدمی هستند.
واژه فرَوَهَر، از دو قسمت فرَ به معنی "پیش" و وَهَر به معنی "کَشَنده و برنده" درست شده است.
این گوهر، ارزشمندترین پایه وجود انسان است زیرا پرتوی از فروغ بی کران ذات اهورامزدا است که در ذات هرشخص سرچشمه پیدایش و پویایی فروزه های اشویی است.
فروهر گوهری است که روان را از گرایش به کژی وکاستی و دروغ باز می دارد تا روان به آرامی راه خدا جویی را سپری کند و شایستگی فراگیری نور حقیقت و پیام سروش را داشته باشد.
در دوره هخامنشیان، به عنوان آرم ملی، نشانه ای برگرفته از اندیشه های بنیادی دین اشور زرتشت و برخی از نمادهای اندیشه دیگران به ویژه آیین مهر، موجب شکل گرفتن نگاره فروهر گردید.
هر یک از اندامه های نگاره فروهر، گویای مفاهومی در اندیشه نیاکان است.
سیمای فروهر که همانند چهره آدمی و نمود همبستگی با او را دارد.
دو بال در دو سوی فروهر که دارای سه شه پر می با شد و نشانگر "اندیشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک" است که انگیزه پویایی و پرواز و پیشرفت است.
پایین تنه او که دارای سه بخش می باشد.
نمودار " اندیشه، گفتار و کردار بد" است که نا به هنجاری ها و زشتی ها از آن سرچشمه می گیرد و مایه سرنگونی آدمی می شود.
در دو سوی این پیکره دو چنبره دیده می شود که دو نیروی "سپنتا مینو" و "انکره مینو" را بازگو می کند که نخستین به سوی چهره و دومی در پشت پیکره است و در اینجا باز هم اشاره به این می شود که ما باید روی به نیکی آورده و به بدی پشت کنیم.
در میان تنه و یا درون فروهر یک دایره وجود دارد که نمایانگر بی آغازی و بی پایانی روان می باشد.
یک دست فروهر به سوی بالاست که نشانه کوشش برای رسیدن به والایی است.
و در دست دیگر او حلقه ای است که گروهی بر این باورند که آن حلقه پیمان است که نمودار ارج فراوان پیمان و و فاداری به آن در این فلسفه است.
در آیین زرتشت، فروهر و یا روان انسان دارای دو نماد خوبی و بدی است و این امر به خوبی بنمایه فلسفه زرتشت را نشان می دهد که هر کس باید تلاش بنماید تا نیروی سپنتا مینوی خود را فر و شکوه بخشد و کارمایه "انکره مینو" را به زیر پا بکشد و با این پیکار دو گونه گان روان خود را فراهی داده تا راه را بر والایی و رستایی مینوی خود بگشاید و پیشرفت نماید و کامیاب شود.
از سویی دیگر چون دایره میان پیکره نشانه جاودانی بودن روان است می توان این گونه برداشت کرد که هر اندازه که آدمیان برای والایی فروهر خود بکوشند پس از گذشت از این جهان روان آنها از پایگاه بالاتری برای رسایی های خود، دوره نوینی را آغاز خواهد کرد.
بر همین انگیزه است که ایرانیان باستان پس از درگذشت نزدیکان خویش گریستن و زاری و اندوه را نکوهیده و نا شایست می دانستند.
زیرا زمانی که ما بپذیریم که فروهر و یاوران دلبندان ما با گذشتن از این جهان دوره ای از رسایی خود را پشت سر می گذارند و از پایگاه بالاتر و نوی راه رستایی خود را می پیمایند باید خرسند و شاد بود نه اندوهگین و گریان، هرچند که نبود آنان، مایه تلخکامی و ناگواری برای بازماندگان باشد.
بدین ترتیب، در کیش زرتشت هر کسی بر پایه سرشت فروهر خود پاسخگوی رفتار خویش است.
بر نهاد چنین اندیشه نیرومند و والایی بود که هیچگاه کوروش بزرگ و یا بیشتر پادشاهان باستانی ایران به گواه تاریخ نه تنها کیش زرتشت را به زور به مردم ندادند و ستمی بر آنان روا نداشتند بلکه باورهای دیگران را هم آزاد گذاشتند و به اندیشه و کیش آنها ارج نهادند.
همچنین به پیروی و از همین باور آیین زرتشتی و نیز دستورهای مردمی این بزرگمرد خردمند جهان است که فرمان نامه هوده های مردمی (حقوق بشر) کوروش بزرگ هنگام گشایش بابل می گوید.
"من به هیچکس پروانه ندادم که مردمان را آزار و به شهر ویرانی برساند.
من فرمان دادم که نباید هیچ خانه ای آسیب ببیند و نباید به دارایی کسی دستبرد زده شود و سرمایه ای به پروره برود و چاپیده شود.
فرمان دادم که همه مردم در پرستش خدایان خود آزاد باشند.
فران دادم که همه مردم در اندیشه، جا، دین و رفت وآمد آزادند و هیچ کس نباید کسی را بیازارد." کار و کوشش یکی از موثر ترین عوامل آبادانی و پیشرفت که خوشبختی بشر را به دنبال خواهد داشت کار و کوشش است.
آشور زرتشت از همه خواستار است که در راستای پیروی از قانون اَشا و به یاری منش نیک در حد توان خود برای پیشرفت و آسایش جامعه انسانی تلاش کنند.
هنر آفرینی و تلاش در انجام کار نیک، یکی از راه های نیایش پروردگار است به همین روی، درویشی، ریاضت کشییدن، تنبلی و گدایی از کارهای ناشایسته است.
صلح و دوستی در آیین زرتشت، جنگ و دشمنی چه در جهت کشورگشایی و چه به نام گسترش دین، نادرست است، او به جهانی سرشار از دوستی و مهربانی می اندیشد.
همه انسانها باید با پیوستن و پایبندی به اَشا، مهربانی و یگانگی را در بین خود گسترش دهند تا دوستی جهانی پدیدار گردد.
هر زرتشتی به هنگام نیایش روزانه، باور و پیمان خود را در سرود "مَزده یسنوُاَهمی" به مهر و آشتی در دین مزدایی زرتشتی استوار می سازد، او آیینی را پیروی می کند که مخالف جنگ و خونریزی و ستایش آشتی، از خودگذشتگی و پارسایی است.
شادمانی و خوشحالی دین زرتشت، آیین شادمانی است، از این رو پیروان زرتشت شاد بودن و خوش زیستن را برگزیده اند و از افسردگی و سوگواری دوری می کنند.
در این آیین جشن و سرور، یکی از راه های نیایش و ستایش خداوند و نزدیک شدن به اوست، به همین انگیزه زرتشتیان، غیر از جشن های نوروز، مهرگان و سده، جشن های ماهیانه هم دارند و آن روزهایی است که نام