مقدمه :
قال علی علیه السلام :
فاعلم ان افضل عبادالله عندالله امام عادل هدی و هدی ..........
بدان وآگاه باش محققاً برترین بندگان حق نزد خداوند پیشوای عادلی است که هم خود هدایت یافته و هم عامل هدایت دیگران است .
انگیزه رشد و تکامل از مهمترین عواملی است که همواره موجب تحرک و فعالیت و تحول و پیشرفت و پیدایش تمدن و علوم و فنون و گستردگی معارف و امید و نشاط در زندگی انسانها شده است و از این رو به عنوان اساسی ترین ارزشمندترین اصل برای جوامع بشری شناخته شده است و اساساً هدف خداوند متعال از آفرینش بشر به صورت موجودی مختار و حامل استعدادهای گوناگون و متضاد ( انا خلقنا الانسان من نطفه امشاج نبتلیه ) چیزی جز تکامل و عظمت روحی وی و درک مقام یقین نیست .
اسلام عزیز در تمام دستوران در قوانین خود بیش از هر چیز انسانیت را محور قرار داده است و اصل در برنامه های فردی و اجتماعی نیز باید رشد صفات انسانی باشد و اقتصاد مادیات جز وسیله ای جهت هرچه بهتر و سریعتر رسیدن به این هدف والا نباید باشد .
از مهمترین کمبودها و نقائص اصولی و ریشه ای و علل عدم پیشرفت و تکامل جهان اسلام در طول تاریخ که از همان آغاز پیدایش اسلام به ویژه پس از شهادت حضرت امیر المومنین علیه سلام تا قبل از بنیانگذاری جمهوری اسلامی ایران وجود داشته است عدم استقرار نظام و حکومت اسلامی به رهبری امام معصوم (ع ) و یا ولایت فقیه است که به این سبب هیچ گاه مجالی برای بکار بستن و اجرای قوانین و دستورات و اصول و ضوابط حاکمیت ارزشهای اسلامی و مدیریت و رهبری جامعه توسط مردان الهی پدید نیامده است .
بدیهی است آموزش صحیح مدیران و در اختیار قراردادن ابزار مناسب کار باعث پرورش و آماده شدن مدیران شایسته مبتکر و خلاق می شود و برخورداری آنان از ویژگیهای اخلاقی انسانی باعث رشد و تکامل مدیریت در سطح کشور خواهد گردید یکی از مهمترین منابع در این مورد نهج البلاغه می باشد که از مهمترین بخش های آن عهدنامه ای است که حضرت علی (ع) به عنوان یک خط مشی رهبری برای مالک اشتر از فرماندهان لایق و شایسته شان ترسیم فرمودند .
جناب مالک کیست ؟
شیخ طوسی (قده) در کتاب رجال نقل می فرماید هنگامی که خبر شهادت مالک به امیر المومنین (ع) رسید اظهار تأسف نمود و فرمودند « لقد کان لی مثل ماکنت لرسول الله (ص) ، همچنان که برای رسول الله (ص) بودم مالک نیز برای من چنین بود .
از سید رضی (قده ) در نهج البلاغه آمده است که هنگام رسیدن خبر فوت مالک به امیر المومنین (ع ) فرمود «مالک و ما مالک ؟
..................
» مالک رفت اما چه بود ؟
سوگند به خدا اگر کوه بود ، کوه بزرگ و شاخصی بود .
و اگر سنگ بود ،سنگ سخت بود که هیچ حیوان سم دار رهنورد توانایی بالا رفتن بر آن را نداشت و هیچ پرنده ای قدرت پرواز بر آن را نداشت .
ویژگیهاو نکات برجسته فرمان هذا ما امربه عبدالله علی امیر المومنین .....................
این دستوری است که برای خدا علی (ع) امیر المومنین به مالک فرزند حارث اشتر در فرمان حکومتی خود هنگام واگذاری مصر به او صادر نمود .
و اهداف آن عبارت است از تحصیل و جمع آوری مالیات آن کشور و جهاد و جنگ با دشمنان آن منطقه و زمینه سازی جهت اصلاح حال مردم آن سرزمین ، و آباد سازی شهرهای آن .
نکات قابل توجه : 1ـ حکومتی بودن فرمان از ذکر عنوان « امیر المؤمنین» پس از نام مبارک علی (ع) هنگام صدور فرمان ، استفاده می شود که فرمان صادره یک فرمان حکومتی ولایتی است و اینکه دستور دهنده کسی است که بر مؤمنان سمت ولایت دارد و بعنوان یک منشور حکومتی که برخاسته از ولایت و حکومت الله است صادر گردیده است .
2ـ فرمان الزامی است یا ارشادی کلمه ی « امر » صریح و روشن در این است که جناب مالک (ره) موظف است به عمل و اجرای آنچه امام (ع) در فرمان مبارک خود صادر فرموده و حتی کمترین سستی و کوتاهی در انجام هیچ یک از بند بند دستور العمل را ندارد .
3ـ اصول اساسی و خطوط کلی در اداره نظام امام علی (ع) فرمان حکومتی را فهرست وار در چهار اصل خلاصه فرموده : اصل اول : پرداخت مالیات و عوارض شهرداری و گمرکات و مشابه آن که کلاً از آنها به خراج تعبیر شده است .
اصل دوم : جهاد و دفاع و جنگ که اصولاً به نیروی انسانی ملت ها تحقق پذیر است .
اصل سوم : زمینه سازی جهت اصلاح حال مردم .
اصل چهارم : شهرسازی ،عمران ، آبادانی ، جاده کشی ، ............
توجه به افکار عمومی جامعه ثم اعلم یا مالک ..............
بدان ای مالک تورا اعزام داشتم به سوی منطقه ای که در آنجا حکومت های متعددی پیش از تو عادلانه و یا ستمگرانه حکمرانی نموده اند و مردم دقت می کنند در رفتار تو همانند توجه و دقت تو در رفتار حکمرانان پیش از خودت .و آنچه را که تو در باره آنها می گفتی و یا انتظار داشتی دیگران نیز از تو انتظار دارند و یا درباره تو می گویند.
توجه به روشهای صحیح سایر نظامها : و الواجب علیک ان تنذکرما مضی .......................
واجب و لازم است بر تو که توجه کنی به سرگذشت و رفتار زمامدارانی که پیش از تو حکومت عادلانه را بر پا نموده اند یا سنت و روش نیک و برجسته ای را اتخاذ کردند .
یا از آثار پیامبر گرامی (ص) و یا از واجبی از واجبات کتاب الهی پیروی و تبعیت نموده اند .
پس توجه کن و پیروی بنمااز آن اعمالی که ما انجام دادیم و تو خود آن را مشاهده نمودی .
بنابراین حکومت اسلامی جهت اصلاح جامعه و موفقیت بیشتر و پیشبرد اخلاق انقلاب اسلامی موظف است نظامهای دنیا را تحت بررسی و مطالعه قرار دهد و آنچه از روشهای صحیح و رفتار نیک را در دنیا به دست آورد سرمشق رفتار سازمانی حکومت و سازمانها و ادارت و ارگانها و نهادهای خود قرار دهد .
چگونگی برخورد با روشهای مسؤلان سابق : و لا تنقض سنه صالحه ....................
و هرگز سنت نیکویی را که پیشتازان این امت به آن عمل نموده اند مشکن .
آن سنتی که موجب انس و الفت بین مردم گردیده و ملت و رعیت بر اساس آن به زندگی شایسته ای دست یافته اند .
و هرگز سنتی را بنیان مگذار که کمترین ضرر و زیانی به سنت های گذشته وارد سازدکه در نتیجه پاداش و مزد از آن سنت گذاران نیکو خواهد بود و وزر و وبال سنت شکنی گریبان گیر تو خواهد گردید .
نکات قابل توجه : 1ـ توجه به سنت های نیک گذشتگان 2ـ پذیرش از مبارزه با سنتهای نیک 3ـ نکوهش تغییر سنتهای جاریه نیک اهتمام به دستورالعمل ها و بخش نامه ها و نحوه تنظیم آنها : و تجتهد لنفسک ...................
و لازم است با جدیت از ناحیه خود در پیروی از این عهد نامه که برای تو ترسیم نموده اند و نسبت به اجرای آن از تو عهد و پیمان گرفته اند و حجت را بر تو محکوم نموده اند سخت کوشا باشید که در آن هنگام که نفس تو برای اشباع هوی و هوسش به هیجان آمد بهانه و عذری نداشته باشی .
1ـ گویا و رسا بودن بخشنامه ها 2ـ ضرورت توجه به دستورالعمل ها 3ـ فایده التزام به عمل طبق دستورالعمل : امام (ع ) به یکی از فوائد تعهد و التزام به عمل طبق دستورالعملها اشاره می فرماید و آن اینکه اگر کارگزار توجهی به بخشنامه ها نداشته باشد هنگام برخورد با حوادث و پیش آمدها و خواسته های جامعه دنبال رو دستورات نفسانی خود خواهد گردید و طبق هواهای نفسانی قدم بر می دارد و مانعی از پیروی تمایلات نفسانی به نظرش نمی رسد .
دولت و حقوق ملت : و فی الله لکل سعه ......................
و نزد خدا برای هر یک از این طبقات ( افراد جامعه ) جایگاهی است که در برگیرنده مسائل رفاهی و امکانان آنان است و برای هر یک از آنان تا حد تأمین و اصلاح وضع امور زندگی برعهده زمامدار حقی است و زمامدار ا زعهده آنچه که خداوند بر دوش آن قرار داده است و بر نمی آید مگر با سعی و کوشش و استمداد از خدای بزرگ و آماده سازی نفس خود و التزام به حق و شکیبائی در برابر دشواریها و آنچه که پیش آید .
وظیفه دولت در برابر طبقات موجود در جامعه و فی الله لکل سعه ،و لکل علی الوالی حق بقدر ما یصلحه پروردگار عالم انسانها را خلق فرموده و رزق و روزی آنان را بعهده گرفته و جهت تکامل و تعالی آنان آنچه که مورد نیاز بشر بوده به وجود آورده است .
بنابراین همچنان که بر ملت واجب است از زمامدار و حکمران عادل پشتیبانی و اطاعت کند بر عهده زمامدار و حکمران است که نیازمندیهای جامعه را در رابطه با مسائل اقتصادی ، سیاسی ،فرهنگی ،رفاهی ، امنیتی و آنچه که شئون زندگی آنان اقتضاء می کند فراهم سازد و امر معیشت آنان را اصلاح کند .
موضوع و مسئله مالیات و عوارض و گمرکها و .و .
( خراج ) را به گونه ای زیر نظر بگیر که حال پرداخت کنندگان را اصلاح نماید .
دولت و پذیرش صلح : امام علی (ع ) در رابطه با پیشنهاد صلح توسط دشمن می فرماید ...
و صلحی را که دشمن پیشنهاد می کند در صورتیکه رضای خدا در آن باشد هرگز از آن سرپیچی نکن زیرا به وسیله صلح لشکریانت آسوده می گردندو خود نیز از اندوه خاطر راحت می شوی .
امنیت در شهرهای زیر پوشش حکمرانی تو برقرار می گردد.
و سپس در رابطه با شرایط پذیرش صلح و فواید آن با هوشیاری کامل پس از پذیرش صلح وفای به عهد و پیمانهایی که با دشمن منعقد می گردد و عدم حیله گری در عهد و پیمان و کوشش در روشن کردن چهارچوب عهد نامه ها و نهایتاً خودداری از فسخ به ناحق عهد و پیمان به جناب مالک تذکراتی را می دهند .
دولت و خونریزی : ایاک و الدماء و سفکها بغیر حلها ..............
مالکا پرهیز کن از کشتار و خونریزی به ظلم زیرا هیچ چیز به انتقام خداوندی نزدیکتر و در کیفر نزدیکتر و در نابودی نعمتهای الهی و منقرض ساختن روزگار دولت موثرتر از خونریزی به ناحق وجود ندارد .
و خداوند سبحان در روز قیامت حکم و داوری بین بندگانش را با بازخواست خونهایی که به ناحق ریخته اند آغاز می کند ، پس مبادا اقتدار و سلطه خود را با کشتار و خونریزی حرام ، تقویت و آبیاری کنید که این روش نه تنها حکومت را ناتوان و سست می کند بلکه نابود و به دیگران انتقال می دهد و تو در ریختن خون حرام و قتل عمد هیچ عذری نه در نزد خدا داری و نه در پیش من .
زیرا در آن مجازات قصاص خواهد بود چنانچه گرفتار قتل غیر عمد گردیدی و به هنگام مجازات با تازیانه و یا وسیله ی برنده و یا دستت از اختیار خارج شد ( که گاه یک ضربه مشت یا بیشتر از آن موجب قتل می گردد ) غرور و نخوت اقتدار ازو سلطنت بر تو چیره می گردد که از پرداخت خون بها و حقوق اولیاء مقتول سر باز زنی.
نکات قابل توجه : انتقام جوئی خدای بزرگ در خونریزی و الله سبحانه مبتدی ء بالحکم بین العباد ، فیما تسافکوا من الدماء یوم القیامه از آنجائیکه خداوند متعال برای خونهای به ناحق ریخته شده ارج و ارزش بی شماری در نظر گرفته است در برابر این گونه ستم و ظلم ها بی تفاوت نخواهدماند و روز قیامت در اولین دادرسی و دادخواهی به محاکمه ظالمان و سمتگران می پردازد و تجاوز کار را در اولین فرصت به کیفر خودگرفتار و مبتلا می سازد و حق صاحب خون و مظلوم را ادا می کند .
ضرورت قصاص و قتل عمد یکی از مسائل ضروری اسلام مساله حدود و قصاص است و افراد جامعه از پیر و جوان و زن و مرد مسئول و غیر مسئول رهبر و رئیس جمهور و وزیر و معاون و مدیر کل همه و همه در این حکم یکسانند و چنانچه خدای ناخواسته فردی دچار قتل عمد گردد در صورتیکه اولیا مقتول خواهان قصاص شوند چاره ای از اجراء آن نیست و حکم الهی حتماً‌اجراء می گردد و همچنانکه امام (ع) می فرماید هیچگونه عذری در نزد خدا با من نداری چاره ای بجز اجرای حق و