دانلود مقاله مهارتهای فرایند تدریس

مهارتهای فرایند تدریس
فرایند تدریس مجموعه اعمالی است سنجیده منطقی و پیوسته که به منظور ارائه درس از طرف معلم صورت می گیرد تواناییهای که معلم برای اجرای این اعمال کسب میکند مهارتهای فرایند تدریس نامیده می شوند
مهارتهای فرایند تدریس را مطابق نمودار 1/ 3 (زیر) به سه بخش ومرحله کلی میتوان تقسیم کرد :
(الف ) مهارتهای قبل از تدریس ، ( ب) مهارت های ضمن تدریس و (ج)
مهارتهای پس از تدریس .

الف – مهارتهای قبل از تدریس .

این بخش به فعالیتها و اقداماتی که معلم پیش از شروع درس انجام میدهد مربوط میگردد معلم قبل از اینکه به مدرسه برود ودر کلاس تدریس کند باید خود را برای این کار آماده و مجهز سازد مهارتهای قبل از تدریس مطابق نمودار 2/3 از اجزاء و مراحل زیر تشکیل میشود

• طراحی برنامه تدریس:
طراحی برنامه تدریس فرایندی است که طی آن برنامه کار معلم در طول تحصیلی مشخص میشود هر معلمی چنانچه بخواهد در کار خود موفق باشد باید برای یک سال تحصیلی برنامه ای مدون و زمان بندی شده تدارک ببیند و تا آنجای که امکان دارد همه چیز را از قبل پیش بینی کند برای طراحی یکسال تحصیلی باید آن را به اجزاء کوچکتر تجزیه کنیم .واحدهای زمانی یک سال تحصیلی عبارتند از :
کل سال تحصیلی که معمولا نه ماه است و از مهر هرسال شروع میشود و تا پایان خرداد ماه سال بعد ادامه مییابد
سه ثلث تحصیلی که هر یک سه ماه بوده و به ترتیب عبارتند از ثلث اول
( مهر – آبان – آذر ) ثلث دوم (دی _ بهمن – اسفند) و ثلث سوم (فروردین – اردیبهشت – خرداد سال بعد )بدیهی است هر ماه نیز از چهار هفته (هفته های اول_دوم _سوم_چهارم)تشکیل شده است .

کوچکترین جزءسال تحصیلی روز و ساعتی است که معلم تدریس می کندزمان بندی یک درس برای یک سال تحصیلی:
برای زمان بندی یک درس برای یک سال تحصیلی دو عامل را در نظر می گیریم .

یکی تعدادجلساتی که در هفته به هر درس اختصاص می یابد و دیگری تعداد صفحه های کتاب درسی با رعایت پیچیدگی مفاهیم .
معمولاً وزارت آموزش و پرورش هر سال جدول ساعات درسی را برای کلیه درسها رسماً معین می کند.مدارس نیز طبق آن جدول برنامه هفتگی درس ها را تهیه و تنظیم می کنند .

معمولا در سها طی جلسات 45دقیقه ای توسط معلمان تدریس می شود.
معمولاً وزارت آموزش و پرورش هر سال جدول ساعات درسی را برای کلیه درسها رسماً معین می کند.مدارس نیز طبق آن جدول برنامه هفتگی درس ها را تهیه و تنظیم می کنند .

معمولا در سها طی جلسات 45دقیقه ای توسط معلمان تدریس می شود.

طرح درس روزانه طرح درس روزانه برنامه ای است مدون و سنجیده که معلم قبل از تدریس برای یک جلسه درس تهیه می کند دلایل زیر داشتن طرح درس روزانه برای معلم را مسلم می دارد: -طرح درس روزانه موجب می شودکه معلم فعا لیتهای ضروری آموزشی را به ترتیب و یکی پس از دیگری ،در مراحل و زمانهای مشخص و به شیوه ای منطقی پیش ببرد و نتایج حاصل از آن را تدریس در مراحل بعدی آموزش مورد استفاده قرار دهد.

-احتمالاًدر مراحل اولیه تدریس ،دانشجویان و معلمان تازه کار نمی توانند تمام مراحل تدریس و جز ئیات برنامه آن را بخاطر بسپارند .

داشتن طرح درس ،این مشکل را بر طرف می سازد .

دانشجو و یا معلمی که بدون برنامه و آمادگی قبلی به کلاس می رود ،ممکن است با نا کامی روبر شود .

- چون طرح درس طبق اصول معین تهیه می شود،موجب می گردد که عوامل اصلی جریان تدریس در نظر گرفته شود و فراموش نگردد.

- طرح درس موجب می گردد که دانشجو و یا معلم با اعتماد بیشتری در کلاس حاضر شود .

- طرح درس توجه معلم را به انتخاب روشها و فنون مناسب تدریس برای درسهای مختلف جلب می کند .

- در جریان تهییه طرح درس ارزشیابی تدریس معلم را توسط راهنمایان تعلیماتی ،بازرسان و غیره آسان می کند.

اجزاءطرح درس روزانه: همان طور که در نمودار2/3 آمده است ،طرح درس روزانه از اجزاء زیر تشکیل می شود: تعیین هدف،تعیین رفتار ورودی،تهیه آزمون رفتار ورودی،انتخاب روشها و فنون تدریس،تعیین مواد آموزشی و تعیین فعالیت های یادگیری برای دانش آموزان 1- تعیین هدف درس جدید در نخستین بخش کتاب،فنون طبقه بندی و مبانی نظری هدف های تربیتی تشریح شد و اکنون هنگام آن است که معلم مطلب جدیدی را که می خواهد در کلاس تدرس کند بر آن اساس تجزیه و تحلیل کرده و هدف های آن را استخراج کند.

گفتیم که هدف های تربیتی در سه حیطه ی شناختی،عاطفی و روانی –حرکتی طبقه بندی می شود ،بنابر این ،معلم باید بااستفاده از اصول و فنون طبقه بندی هدف ها،اهداف مطلب جدید را برای طرح درس روزانه مشخص کند .

1/1- تحلیل محتوای درس جدید براساس حیطه شناختی: به منظور تحلیل درس جدید و استخراج محتوای هدفهای شناختی آن از جدول شمار2/3استفاده می کنیم .

این جدول از سه ستون اصلی تشکیل شده است : شماره ردیف ،اجزاء شناختی مطلب جدید ،طبقات حیطه شناختی (دانش -درک و فهم – کاربرد تجزیه وتحلیل – ترکیب – ارزشیابی).در بالای جدول نیز مشخصات درس و تاریخ تدریس و غیره آمده است .

به منظور تحلیل محتوای درس و استخراج اجزاء شناختی آن ،لازم است معلم با دقت کافی،مطلب را مطالعه کند و کلیه مفاهیم ،اصول،قوانین، فرمولها،اسامی و بطور کلی آنچه که دانستن آنهارا برای دانش آموز ضروری تشخیص می دهدمشخص کند.

سپس با استفاده از جدول 2/3در مورد اینکه دانش آموزان فقط باید بدانند ،در ستون دانش در جدول 2/3در مقابل آن مفهوم علامت *می گذارد،و یا چنانچه به مفهوم دیگری برخورد کند و تشخیص دهد که دانش آموزان آن را باید بفهمند در مقابل آن مفهوم در ستون درک علامت *می گذارد در جدول شماره 2/3یکی از درسهای علوم تجربی سال سوم راهنمایی براین اساس تحلیل شده است.

2/1- تحلیل محتوای درس جدید براساس حیطه روانی-حرکتی: در اغلب درسهای فنی و حرفه ای و تربیتی بدنی تاکید مطالب بر مهارتهای روانی –حرکتی است .

سایر درسها نیز ممکن است هدفهایی را در بر داشته باشند که جنبه روانی – حرکتی داشته باشد از این رو ، مطلبی را که معلم قصد تدریس آن را دارد باید بار دیگر آنرا بر این اساس تحلیل کند جدول 3/3 چگونگی استخراج محتوای هدفهای روانی –حرکتی را نشان میدهد.

جدول مزبور براساس طبقه بندی دوه تنظیم یافته است .

معلم به هنگام استخراج مهارتهای روانی – حرکتی درس جدید با ید سطح هر مهارت را معین کند 3/1- تحلیل درس جدیدبراساس حیطه عاطفی : از آنجایئکه حیطه عاطفی به جنبه های شخصیتی انسان وارزشها ،نگرشها ، احساسات و علایق او می پردازد ،تحلیل اثرات عاطفی درس بر دانش آموزان و به ویژه سنجش و اندازه گیری دگرگونی عاطفی ،امری است بسیار تخصصی ودشوار و از معلمان انتظار نمی رود که به این مهم بپردازد .

اما همان طور که در مبحث هدفات گفتیم ، حیطۀ عاطفی به درجات مختلف علاقۀ دانش آموز نسبت به آموختن و فعالیت های یادگیری مربوط می شود.

در این رابطه معلم باید همواره دانش آموزان خود را زیر نظر داشته باشد و چنانچه نشانهای از کمی علاقه در آنها مشاهده نماید نسبت به رفع آن اقدام کند.

دانش آموزی که در کلاس همیشه ساکت است ، هیچ وقت سؤال نمی کند و یا تکالیف درسی خود را درست انجام نمی دهد ، احتمالا"از حیث عاطفی با مسئله ای روبروست.

در چنین موردی معلم باید مسئله را کشف و ریشه یابی کند و با استفاده از اصول روان شناسی تربیتی و در صورت لزوم با مشاوره با افراد متخصص و صاحب نظر، برای رفع آن مشکل اقدام نماید.

4/1- نوشتن هدف برای طرح درس: پس از تحلیل محتوای درس جدید و استخراج مفاهیم در رابطه با حیطه های شناختی،عاطفی و روانی-حرکتی که شرح آن گذشت،معلم هدف های درس جدید را می نویسد.

بنا بر آنچه که در مبحث هدف ها آموخته اید قاعده هدف نویسی این است که ابتدا هدف یا هدف های کلی آموزشی (درسی)درس جدید که همان نتایج یادگیری هستند با استفاده از فعل های غیر رفتاری نوشته می شوند و هر هدف کلی با چند هدف رفتاری تعریف می گردد.

2- تعیین رفتار ورودی رفتار ورودی آموخته ها و توانائیهایی است که شاگردان قبل از شروع درس جدید باید آنها را کسب کرده باشند تا بتواند درس جدید را فرا گیرند.

معلم پس از تهیه آزمون رفتار ورودی (تشخیصی)و همچنین اجرای آزمون مذبور به میزان آگاهی دانش آموزان از رفتارهای ورودی و یا هدف های جزئی پی خواهد برد.

3- تهیه آزمون رفتار ورودی تحصیلی درس قبلی آزمون رفتار ورودی وسیله ای است که میزان آگاهی دانش آموز را در رابطه با آنچه باید بیاموزد می سنجددر بیشتر موارد،آزمون رفتار ورودی همان آزمون پیشرفت است .

تهیه آزمون رفتار ورودی نیز جزء«مهارت های قبل از تدریس» است و همان طور که گفتیم به هنگام تهیه طرح درس آماده می شودتا به هنگام تدریس به کار رود.

4- تعین مراحل و روش های تدریس در این قسمت از تهیه طرح درس باید مراحل تدریس ،روش ها و فنون و مطالبی که در هر مرحله به کار می رود مشخص کرد، معمولاً در هر جلسه تدریس مراحل زیر طی می شود : کارهای مقدماتی قبل از شروع تدریس،آماده سازی،ارائه درس جدید و فعالیت های تکمیلی.

1/4- کار های مقدماتی قبل از شروع تدریس: معلم باید کار هایی راکه قبل از شروع درس لازم است انجام دهد،در طرح درس ذکر کند،چون معمولاً هر معلمی قبل از شروع تدریس باید از حضور و غیاب دانش آموزان آگاهی حاصل کند،چنانچه قبلاً تکلیف درسی برای آنها معین کرده است مورد بازدید قرار دهد،مطمئن شود که آنان از نظر سلامت روانی و جسمی برای شروع درس آمادگی دارند.

2/4-آماده سازی: معمولاً پس از انجام کارهای مقدماتی و قبل از ارائه درس جدید معلم باید طی مقدمه ای دانش آموزان را برای توجه و یاد گیری درس آماده سازد و در آنان انگیزه و شوق آموختن ایجاد کند.همچنین لازم است معلم در طرح درس مشخص کند که با چه مطلب و روشی می خواهد مرحله آماده سازی را انجام دهد.

3/4-ارائه درس جدید: این مرحله قسمت اصلی طرح درس را تشکیل می دهد و باید به کامل ترین وجه تنظیم گردد.در این مورد نیز معلم باید روش ها و فنونی را که برای ارائه درس جدید مناسب تشخیص می دهد انتخاب کند.

4/4-فعالیت های تکمیلی: آخرین قسمت طرح درس روزانه را تشکیل میدهد این مرحله را به دلیل اینکه کامل کننده مراحل قبلی تدریس است به طور قراردادی (فعالیت های تکمیلی)نامیده ایم.زیرا معمولاًدر پایان هر درس و با در نظر گرفتن نوع مطلب و هدف آن ممکن است لازم باشد معلم درس را خلاصه و جوع بندی کند.برای دانش آموزان تکلیف و تمرین در نظر بگیرد،آز آنها آزمون به عمل آورد و غیره.

5- انتخاب مواد و وسایل آموزشی یا رسانها رسانه وسیله ای است که سبب ایجاد ارتباط بین پیام دهنده و پیام گیرنده میشود ( به کتاب کاربرد مواد آموزشی مراجعه شود ) رسانه مناسب به خلق شرایط مطلوب برای یادگیری کمک میکند وسبب تقویت آن میشود .

معلم باید با توجه به هدفهای طرح درس از میان انواع مواد و وسایل آموزشی مناسبترین آنهرا انتخاب کند .

6- تعیین فعالیتهای یادگیری معلم باید انواع فعالیتهای یادگیری را که انجام آنهارا برای دانش آموزان ضروری تشخیص میدهد در طرح درس پیش بینی کند فعالیتهای یادگیری نیز به نوع درس بستگی دارند ممکن است معلم تصمیم بگیرد که دانش آموزان در ارتباط با درس مسئله حل کنند آزمایش انجام دهند کنفرانس بدهند واحد کار تهیه کنند و غیره همچنین نوع تکلیف شبانه نیز باید در طرح درس معین شود .

7- ارزشیابی ( از نتیجه تدریس ) گفتیم که پیش از آغاز درس جدید معلم باید رفتار ورودی دانش آموزان را مشخص کند و برای اینکه معلوم شود شاگردانش تا چه حد رفتار ورودی مربوط را برای آموختن درس جدید دارا هستند آزمون رفتار ورودی تهیه کنند .

این ارزشیابی برای آن است که معلم از کیفیت کار خود پس از تدریس و همچنین از پیشرفت جمعی و فردی دانش آموزان آگاه گردد و در صورتی که اشکالی مشاهده کند در صدد رفع آن برآید ارزشیابی از نتیجه تدریس نیز مانند هرنوع ارزشیابی شامل مراحل زیر است: تعین هدف ارزشیابی .

انتخاب وسیله مناسب جهت گردآوری اطلاعات لازم تجزیه وتحلیل اطلاعات .

استفاده از نتایج بدست آمده به منظور بهبود کیفیت آموزش .

ب – مهارتهای ضمن تدریس .

به طوری که درنمودار 4/3 آمده است ، مهارتهای ضمن تدریس عبارتند از : اجرای آزمون