دانلود مقاله کاربرد کامپیوتر در کتابداری

در حال حاضر رشته کتابداری و اطلاع رسانی در دو گرایش پزشکی و غیر پزشکی در دانشگاههای ایران تدریس می شود .

رشته کتابداری پزشکی در دانشگاههای علوم پزشکی و رشته کتابداری غیر پزشکی در دانشگاههای سراسری ، دانشگاههای آزاد اسلامی و دانشگاههای پیام نور به صورت آکادمیک تدریس می شود.

در مقطع کارشناسی ارشد 2 واحد نظری به درس تکنولوژی اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی اختصاص داده شده که در 34 ساعت و با هدف آشنایی با نحوه استفاده از تکنولوژی در ارائه خدمات کتابخانه و مراکز اسناد و مدارک و چگونگی طراحی و تحلیل نظامهای اطلاعاتی طبق مصوبه وزارت علوم در دانشگاهها ارائه و تدریس می گردد .

مقاله حاضر با رویکردی تحلیلی به بررسی نحوه تدریس واحد تکنولوژی اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی در رشته کتابداری مقطع کارشناسی ارشد دانشگاههای شهر تهران و تحلیل عوامل مؤثر داخلی و خارجی ( با توجه به مدل برایسون ) بر نحوه تدریس این واحد درسی می پردازد .

در پایان پیشنهاداتی جهت ارتقاء و بهبود نحوه تدریس به منظور بالابردن سطح کیفی و کاربردی کردن این واحد در رشته کتابداری ارائه می شود ؛ چرا که کتابداری و اطلاع رسانی همانند بسیاری از حوزه های دانش بشری، در تعامل با جامعه و شرائط جدیدی که به وجود آمده است از تحولات گوناگون عصر خود تاثیر گرفته و بر آنها نیز تاثیر می گذارد.

طی دو دهه اخیر که فناوریهای جدید کاربرد گسترده ای در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی یافته و محیط اطلاعاتی بسیار متحول شده است، تلاشهایی به منظور بازنگری در نقش و کارکردهای کتابداران صورت گرفته و می گیرد که بیانگر واکنش منطقی حرفه نسبت به تحولات و شرایط است.

مقدمه
تعریف فناوری اطلاعات ( Information technology ) در دانشنامه کتابداری و اطلاع رسانی عبارت است از :
1- توسعه و تدوین منابع اطلاعاتی به وسیله کامپیوتر و ایجاد ارتباط از راه دور کانالهای الکترونیکی به نحوی که دسترسی به پایگاههای اطلاعاتی به وسیله تلفن و ارتباط تلویزیونی میسر گردد و برون دادهای کامپیوتری در قالبهای الکترونیکی قابل انتقال به گیرنده های دوردست شوند.
2- مجموعه ابزارهای ارتباطی ، اعم از وسایل ارتباط از راه دور ، ابزارهای دیداری و شنیداری و ماشینهای مربوطه توام با دانش و شیوه و مهارت استفاده از آنها در تولید، پردازش و دبیزش اطلاعات به منظور انتقال اطلاعات به جامعه استفاده کننده.
3- فراهم آوری، پردازش، ذخیره، بازیابی و اشاعه اطلاعات شفاهی، تصویری، نوشتاری و رقمی به وسیله وسایل الکترونیکی، کامپیوتر و ارتباط از راه دور .
حرفه کتابداری و اطلاع رسانی، همانند بسیاری از حوزه های دانش بشری، در تعامل مستقیم و غیر مستقیم با جامعه است.

به همین دلیل، از تحولات گوناگون عصر خود تاثیر گرفته و بر آنها تاثیر می گذارد.

در دو دهه اخیر که دامنه و سرعت تحولات، بویژه تحولات ناشی از فناوریهای نوین افزایش قابل ملاحظه ای یافته است، کتابداران نیز در پاسخ به این تحولات به بازنگری در مسئولیتها و کارکردهای خود پرداخته است.

این امر رویکردی منطقی و طبیعی برای تداوم تعامل با جامعه، و راهکاری برای پویائی و بقا به شمار می آید (فتاحی، 1377الف و ب؛ Keremer, 1993; Penniman, 1993; Coyle, 2000; Gorman, 2001; Bridley, 2002; Thomsen, 1999; ).

چنین واکنشی در راستای این هدف است که کتابداران همواره در تلاش بوده اند تا نقش تاریخی خود را در توسعه جامعه و پشتیبانی برنامه های عمرانی و اجتماعی به خوبی ایفا کنند.

در واقع، کتابخانه به منزله یک نهاد اجتماعی و برخاسته از نیازهای اجتماعی، به طور مداوم وظایف و خدمات خود را با نیازها و ضرورتهای جامعه همخوان می سازد.

در سالهای اخیر بسیاری از صاحب نظران حوزه کتابداری و اطلاع رسانی شرط پویایی و بقای این حرفه را در همخوان سازی کارکردهای حرفه و به دست دادن تعریف جدیدی از نقش کتابدار دانسته اند (Thomsen, 1999; Coyle, 2000).

مروری بر متون کتابداری و اطلاع رسانی در سالهای اخیر بیانگر آنست که اصطلاح هایی چون تهدید و فرصت چارچوب ذهنی بسیاری از اندیشمندان این حرفه را به خود اختصاص داده است.

از دیدگاه برخی از این اندیشمندان، آینده این حرفه در هاله ای از ابهام قرار دارد زیرا بسیاری از کارکردهای کنونی کتابخانه ها که تا بحال در حوزه مسئولیت کاری کتابداران بوده است، اکنون با بهره گیری از فناوریهای نوین توسط کارشناسانی از حوزه های دیگر انجام می گیرد و این روند همچنان ادامه دارد.در اینجا لزوم فراگیری تکنولوژی اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی به صورت اصولی و کاربردی برای کتابداران به منظور پیشبرد اهداف فوق لازم و اجتناب ناپذیر است ، پس چه بهتر که این فراگیری در محیط دانشگاه و در حالی که این فرصت در اختیار دانشجویان قرار داده شده است صورت گیرد تا در آینده با مشکلات ناشی از عدم آشنایی کتابداران با فناوری های اطلاعاتی مواجه نشویم.
معرفی رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی:

حجم اطلاعاتی که همه روزه منتشر می‌شود آنقدر زیاد است که برای گزینش بهترین و مناسبترین نوشته‌ها (اطلاعات) و برای سازماندهی به آنها باید اقدامات علمی و برنامه‌ریزی شده‌ای انجام گیرد.

هدف اصلی گروه آموزشی کتابداری آن است که به تربیت دانش‌آموختگان بپردازد که اطلاعات مناسب را در زمان مناسب شناسائی و برای اتخاذ تصمیم مناسب در اختیار افراد و سازمانها قرار دهند.

محتوای علمی کتابداری مشتمل بر: قواعد روشهای آگاه شدن از آنچه منتشر می‌شود، قواعد و روشهای گزینش مناسب‌ترین مواد برای جامعه کتابخانه، قواعد و روش تهیه مواد انتخاب شده، قواعد و روش صورت‌برداری و نظم‌دهی به کتابها و نوشته‌ها، قواعد و روش برقراری ارتباط بین نیازهای مراجعان به کتابخانه‌ و محتوای نوشته‌ها.
محتوای علمی کتابداری مشتمل بر: قواعد روشهای آگاه شدن از آنچه منتشر می‌شود، قواعد و روشهای گزینش مناسب‌ترین مواد برای جامعه کتابخانه، قواعد و روش تهیه مواد انتخاب شده، قواعد و روش صورت‌برداری و نظم‌دهی به کتابها و نوشته‌ها، قواعد و روش برقراری ارتباط بین نیازهای مراجعان به کتابخانه‌ و محتوای نوشته‌ها.

کتابدار همواره با مطالب تازه و کتابهای تازه، مجلات تازه و عکسی تازه سرو کار دارند.

کتابدار در حالیکه کار خود را انجام می‌دهد چیز یاد می‌گیرد.

کتابدار همیشه با افرادی سرو کار دارد که خواهان علمی و دانش‌اند.

کتابدار رابطی است بین نیازمندان به دانش و دانش موجود در نوشته‌ها.

بنابراین لذت شغلی در این حرفه برای کسانی قابل حصول است که (1) علاقمند به بالا بردن دانش مردم‌اند و در این راه جداً می‌کوشند، (2) تشنه فراگیری علم و دانش‌اند و لذا همواره مطالعه می‌کنند، (3) با زبان فارسی و یک زبان خارجی و بویژه انگلیسی خوب آشنا هستند.

عمدتاً محل خدمت کتابداران: کتابخانه‌های مدارس، کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، کتابخانه‌های عمومی، کتابخانه‌های ادارات و سازمانها، کتابخانه‌های دانشگاهی، کتابخانه ملی، مراکز اسناد و مدارک.

علاوه بر مقطع کارشناسی رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی این گروه، گرایش کتابخانه‌های دانشگاهی در مقطع کارشناسی ارشد در این گروه دایر می‌باشد.

هدف از گرایش آموزشی کتابخانه‌های دانشگاهی، تربیت کتابداران متخصص برای اداره و انجام امور تخصصی کتابخانه‌های دانشکده‌ای،‌دانشگاهی و مؤسسات آموزش عالی و نیز پژوهش در زمینه مسائل کتابخانه‌های فوق است.

متوسط طول دوره کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی شامل 4 نیمسال تحصیلی (2 سال) بوده و حداکثر آن طبق ضوابط پیش‌بینی شده در آیین‌نامه‌های مصوب وزارت فرهنگ و آموزش عالی خواهند بود.

طول هر ترم 17 هفته و معادل یک نیمسال تجصیلی است، زمان هر واحد درسی از نوع نظری 17 ساعت،‌از نوع عملی 34 ساعت و از نوع کارورزی و کارآموزی حداقل 68 ساعت در طول ترم می‌باشد.

کارورزیها در کتابخانه‌ها و مراکز اسناد و متناسب با گرایش تخصصی دانشجو انجام می‌‌گیرد.

وظایفی که قابلیت انجام آنها از فارغ‌التحصیلان این سطح از علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی انتظار می‌رود عبارتند از: 1ـ برنامه‌ریزی و اداره انواع کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی 2ـ انجام امور تخصصی، فنی و خدماتی کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی 3ـ نظارت و کنترل فعالیتها،‌ رفع اشکالات فنی و تخصص 4ـ اجرای امور پژوهشی در مسائل کتابداری و اطلاع‌رسانی 5ـ همکاری با برنامه‌های آموزشی و پژوهشی ماهیت کتابخانه‌ها و کتابداری با استفاده از تکنولوژی الکترونیک به سرعت به سوی مدرنیزه شدن می‌رود.

مسلماً در طرحهای معمول کتابخانه‌های آینده، خدمات و تکنولوژی جدید توسط افرادی که کتابدار نامیده می‌شوند، اداره و کنترل می گردد.

متاءسفانه در این میان، رقابت موجود بین کتابداران و سایر افرادی که برای کنترل و مدیریت منابع اطلاعاتی و ارائه خدمات، خود را محق می دانند، نادیده انگاشته شده است.

در برنامه‌های آموزش کتابداری، بایستی افرادی برای کتابخانه‌های جدید تربیت شوند.

در این کتابخانه‌ها کتابداران، نیازمند انجام کار با سایر گروهها و افرادی هستند که مایل اند خدمات اطلاعاتی را به تمام استفاده کنندگان ارائه دهند.

بحث بر سر این است که علاوه بر رقابتی که امروزه بین مسائل سنتی و مدرن کتابخانه‌ها وجود دارد، کتابداران به کسب مهارتها برای ایجاد ارتباط صحیح و حل مسائل و نیز درک کاملی از مسایل مدیریتی احتیاج دارند.

این مسئله معمولا در برنامه های آموزشی کتابداران و اطلاع رسانی مورد تاءئید قرار نگرفته است.

دگرگونی طراحی برای کتابخانه‌های الکترونیکی: در پیدایش کتابخانه‌های الکترونیکی، تفکر و اندیشه زیادی به کار رفته است.[1] همراه با تلاشهایی که برای بررسی وضعیت آینده به عمل می آید، طرح ارائه شده، ساختار سازمانی و اداری موجود را تداوم می بخشد.

طرحهای موجود، نشان می دهند که موء سساتی که در حال حاضر به نام کتابخانه شناخته می شوند، به صورت فزاینده‌ای تکنولوژی مدرن الکترونیکی مدرن الکترونیکی را در جهت ارائه خدمت به جامعه استفاده کنند ه به کار می‌گیرند.

علاوه بر آن، مسلم است که این خدمات و تکنولوژی های جدید، توسط افرادی که دارای عنوان کتابدار هستند.

و عدمتا˜ خصوصیات حرفه‌ای کتابداری را با دیگران تقسیم می‌کنند، اداره و کنترل می‌شوند.

مدلهای مختلفی برای آینده احتمالی ارائه شده است که اساس آنها حاوی این نظریه است که کتابخانه به محلی اطلاق می شود که در آن اطلاعات یافت می شود، و در نتیجه وسیله‌ای که باعث استفاده از این اطلاعات می شود، تحت نفوذ آن قرار خواهد داشت.

برای مثال "دیوید لوییس" ارائه دهنده پیشرفته ترین شکل کتابخانه دانشگاهی، اظهار می دارد که، "در آینده، خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی از مرزهای آن فراتر رفته و در نتیجه، دانشجویان نیاز کمتری حتی برای مراجعه به آن خواهند داشت." او مقاله خود را با این فرض به پایان می‌رساند که: کتابخانه در محیطهای دانشگاهی به همه استفاده کنندگان تعلق دارد و انواع تسهیلات را از تماشای برنامه‌های تلویزیون شوروی یا گوش دادن به موسیقی موزارت گرفته، تا محاسبه با انواع ماشینهای محاسباتی را فراهم خواهد ساخت[2]..." مدرسان کتابداری بایستی، جهت تربیت افرادی برای کتابخانه‌های آینده کوشش کننده: باید درصدد آموزش دانشجویانی بود، که با تکنولوژی آشنا باشند، به نحوی که بتوانند به طور مستقل قابلیتها و محدودیتهای تکنولوژی جدید را مورد ارزیابی قرار دهند؛ باید درصدد آموزش اصول برنامه‌ریزی و مدیریت به دانشجویان بود، به نحوی که بتوانند تولیدات تکنولوژی‌های جدید را در کتابخانه‌ها جهت ارائه خدمت بهتر به کار گیرند؛ و باید درصدد نشان دادن پیشرفتهای اساسی در زمینه اطلاع رسانی به دانشجویان بود به نحوی که بتوانند ارتباط پیشرفتهای جاری را با سازمانهای تحقیقاتی بیشتری برقرار ساخته و ویژگی اجتماعی و فنی آنها را درک نمایند.

متاءسفانه تاکنون طرح قابل قبولی به طور جدی مورد مطالعه قرار نگرفته است-طرحی که در آن منابع اطلاعاتی تحت نفوذ کسانی قرار گیرد که مسوءول نگهداری اساس و پایه‌های فنی آن می‌باشند.

به عنوان یک حرفه، نتایج این احتمال مورد ارزیابی دقیق قرار نگرفته، و ضمنا˜ کتابداران و متخصصان اطلاع‌رسانی آینده، که بتوانند تکنولوژی را مورد استفاده قرار دهند، به اندازه کافی تربیت نشده‌اند.

علیرغم آن، شواهد نشان می دهد که این طرح ممکن است به عنوان بهترین طرح تلقی گردد.

همان طور که "دیوید بیشاب" در واکنش به مدل کتابخانه‌های تحقیقاتی، ارائه شده به وسیله شرکت‌کنندگان در یک کنفرانس وابسته به شورای منابع کتابخانه‌ها، بیان کرده است.

"آینده‌ای که نویسندگان برای کتابخانه‌ها ترسیم کرده‌اند، درست همانی است که مورد توجه دیگر گروه‌های دانشگاهی است.[3]" تکنولوژی جدید، نه تنها افراد را قادر به انجام کارهایی می‌سازد که قبلا״ از عهده آنها بر نمی‌آمدند؛ بلکه تاءثیر نسبی افراد را نیز بر روی کارهایی که انجام می دهند، تغبیر می دهد.

با توجه به تکنولوژی اطلاعات در آینده و آماده کردن مردم برای استفاده از آنها می توان کارهای بسیاری انجام دارد؛ اما فعالیتی اساسی برای نمایش چگونگی تغییرات این پیشرفتها در نظام مدیریت و ساختار سازمانی آن، در زمینه منابع اطلاعاتی و تربیت کتابدارانی که بتوانند خود را با ساختار تغییر یافته تطبیق دهند، انجام نشده است.

کتابخانه ها و گسترش زیر بنای اطلاعاتی تغییرات اساسی: احتمال اینکه مدیریت منابع اطلاعاتی با سرعت زیادی دگرگون شود، بسیار کم است.

تاریخچه تغییرات، نشان می دهد که بجز چند مورد استثنائی، هیچ تغییر کلی جایگزین مورد قبلی نشده است.

دگرگونیها، اغلب به عنوان پلی بین روش قدیم و جدید عمل می‌کنند.

تغییرات الزاما˜ قابلیتهای ویژه را مورد توجه قرار نداده؛