محمد فرخی یزدی (۱۲۶۸ - ۱۳۱۹ خورشیدی) فرزند محمد ابراهیم سمسار یزدی شاعر بنام معاصر ایران در سال ۱۲۶۸ خورشیدی در یزد زاده شد.علوم مقدماتی را در یزد فرا گرفت و از شانزده سالگی به کار مشغول گردبد.
فرخی در همان اوایل جوانی به سرودن اشعار اجتماعی با مضامین بکر و بی سابقه پرداخت.
وی از اول تا آخر با زور و زور گویی مخالفت می‌‌ورزید.
از خواندن شعری که در نوروز سال ۱۲۸۹ در بین اجتماع مردم خوانده بود،حاکم شهر یزد آن را در مزمت خود احساس کرده دستور داد تا دهان فرخی را با سوزن و نخ دوخته رهسپار زندانش ساختند.
سرانجام بر اثر فشار مردم بر دولت بعد از دوماه تحمل زجر و شکنجه از زندان آزاد گردید و به تهران عزیمت نمود.
به مجرد رسیدن به تهران مقالات و اشعار مهیجی را در باره آزادی و بر ضد استبداد و زور و زورگویی در جراید به نشر سپرد و توجه طبقات رنج کشیده ایران را بخود جلب نمود.
در جریان جنگ جهانی اول(۱۹۱۴ - ۱۹۱۸ میلادی/ ۱۲۹۷ - ۱۲۹۳ خورشیدی) رهسپار بغداد و کربلا شد، در آنجا تحت پیگرد انگلیسها واقع شد، از آنجا از طریق موصل میخواست مخفیانه داخل ایران شود که در کمین روسها (تزاریها) افتاد و زندانی گشت.
فرخی در سال ۱۳۰۰ روزنامه «توفان» را منتشر ساخت.
در جشن دهمین سالگرد انقلاب کبیر سوسیالیستیاکتبر کبیر به اتحاد شوروی سفر نمود و بعد از مدت یازده روز اقامت به ایران بازگشت، سفرنامه خویش را درروزنامه توفان به نشر سپرد، به از چند شماره روزنامه توقیف و سفرنامه نا تمام ماند.
در سال ۱۳۰۷ خ.
بهنمایندگی از مردم به مجلس شورای راه یافت.
درمجلس نیز با مخالفتهای شدید بدخواهان واقع شد.
فرخی یزدیسرانجام از طریق شوروی به برلن رفت و در مجله «پیکار» چاپ برلن به نشر مقالات تند پرداخت، آخر به تقاضایدولت ایران از آلمان اخراج گردیده به ۱۳۱۲ ایران بازگشت، یکسال بعد از باز گشت زندانی و آخر به سال ۱۳۱۹ بهدستور رضاخان بعد از شکنجه‌های فراوان با آمپول هوا زندگی را پدرودگفت و از مدفن وی نیز اطلاع دقیقی در
دست نیست.
شاعر ِ لب دوخته
شهناز خسروی ShKh39@yahoo.com
تاریخ ِ نشر ِ حقیقت در سرتاسر ِ گیتی سرشار از بریدن ِ سر و زبان ، دوختن ِ دهان، تیغ وخنجراست.
گالیله حرف ِ خود را پس گرفت، جیور دانو برونو
درآتش بسوخت ، اسپینوزا تکفیر و تسفیق شد، روسو
در آواره گی بمرد و صدها و بل که هزاران مورد
دیگر.ازمیرزا جهانگیر خان ِ صوراسرافیل تا زهرا
کاظمی، همه و همه جان باختگان ِ راه ِ قلم را در
سرزمین ِ خودمان نیز می توان شاهد ِ مثال آورد.
27 مهر ِ امسال ، شصت و چهارمین سالگرد ِ خاموشی ِ شاعر و روزنامه نگار ِ
آزاده ، فرخی ِ یزدی بود.
به همین بهانه ستونِ کشته گان راه ِ قلم را به این
شاعر ِ میهن پرست اختصاص داده ایم.
آن چه در پی می آید شرح ِ مختصری از
زندگی ِ شاعر است از زبان ِ خود ِ او:
هنگامی که من به دنیا آمدم ، ناصر الدین شاه بر ایران حکومت می کرد.
البته
در این کار دست تنها نبود .هشتاد و پنج زن ومعشوقه با صدها مادر زن و
پیرزن به اضافه ی مقدار ِ زیادی پسر و دختر و نوه و نتیجه او را دوره کرده
بودند.
اینان ، ایران را مثل ِ گوشت ِ قربانی بین خود تقسیم کرده بودند .
هر
گوشه ای از مملکت در دستِ یکی از شاه زاده گان و نوه ها بود که خون ِ مردم
را توی ِ شیشه می کرد.
به هر حال از شرح ِ حال ِ خود بگویم ، مخلص پس از
چند سال خاک بازی در کوچه ها مثل ِ همه ی بچه ها به مدرسه رفتم (ببخشید
اشتباه کردم همه ی بچه ها که نمی توانتسند به مدرسه بروند ، از همان کودکی به
کاری مشغول می شدند تا تکه نانی به دست آورند.
بله فقط تکه نانی و دیگر
هیچ .
بچه ها که کاری پیدا نمی کردند ، پولی هم نداشتند تا به مدرسه بروند .)
مدرسه ای که من می رفتم ، مال ِ انگلیسی ها بود .
بیچاره انگلیسی ها خیلی
زحمت می کشیدند .
آنها هم درس می دادند و هم برای دولت خبرکشی می کردند
زحمت می کشیدند .
آنها هم درس می دادند و هم برای دولت خبرکشی می کردند ؛ اما انگلیسسی ها در عوض ِ این زحمت ، هر کاری می خواستند ، می کردند ؛ هم پول ِ مردم را بالا می کشیدند ، هم به مردم گرسنگی می دادند.
مثل ِ سگ ِ هار به جان ِ مردم افتاده بودند ، به مردم بد و بی راه می گفتند باز هم طلب کار بودند ، فکر می کردند از کره ی مریخ آمده اند یا از دماغ ِ فیل افتاده اند.
از 15 سالگی که مرا ترک ِ تحصیل دادند ، به ناچار از مدرسه بیرون آمدم.
درس ِ زنده گی را از کلاس ِ اول شروع کردم و با زنده گی ِ واقعی آشنا شدم.
از ابتدا به کارگری مشغول شدم، مدتی پارچه می بافتم و چند سالی هم کارگر ِ نانوایی بودم.
در مدرسه ی اجتماع ، چه چیزها که ندیدم ، حتی آردی که به ما می دادند تا نان کنیم و به نام ِ نان ِ گندم به خورد ِ خلق الله بدهیم ، پر بود از کاه و یونجه و خاک اره .
ساعتی از روزها را که کار نداشتیم با مردم بودم، در کارهای اجتماعی شرکت می کردم و کتاب و روزنامه می خواندم .
گاهی هم شعری می ساختم و برای مردم می خواندم .
با این که جوان بودم و کمتر از 20 سال داشتم ، از کار ِ شاعران ِ درباری و مداحی اصلا خوشم نمی آمد و از آنها بی زار بودم .
با این حال از شما چه پنهان من هم شعری در وصف ِ حاکم ِ شهر ساختم، شعر را برای حاکم نخواندم بل که برای مردم خواندم زیرا برای مردم ساخته بودم ؛ اما سرانجام به گوش ِ حاکم رسید .
حاکم ِ شهر دستور داد لب های مرا با نخ و سوزن به هم دوختند و به زندان انداختند." فرخی یزدی پس از رهایی از زندان به تهران آمد و در نشریات آن دوره به سرودن ِ اشعار و نوشتن ِ مقالات ِ افشاگرانه پرداخت .
در سال ِ 1298 شمسی که وثوق الدوله قرارداد ِ ننگین ِ تقسیم ِایران را امضا کرد، در روزنامه ها جسورانه به وثوق الدوله تاخته و شعرهای زیادی را علیه او منتشر ساخت که به سبب ِ آن ، چند ماهی در زندان ِ شهربانی ِ تهران محبوس گشت.
داد که دستور دیو خوی ز بیداد کشور ِ جم را به باد ِ بی هنری داد داد قراری که بی قراری ملت زآن به فلک می رسد ز ولوله و داد پس از کودتای رضا خان در سال ِ 1299 نیز دو سه ماهی در باغ ِ سردار اعتماد زندانی شد.
در سال 1300 شمسی روزنامه ی طوفان را منتشر کرد و در آن به طرفداری از توده ی رنج بر و دهقان پرداخت .
این شاعر ِ آزادی خواه در سال 1307 از طرف ِ مردم ِ یزد به عنوان ِ نماینده ی مجلس ِ شورای ِ ملی برگزیده شد.
خود ِ شاعر در این باره می گوید: "مخلص هم رفتم توی مجلس ِ شورای ملی اما در مجلس هم زیاد خوش نگذشت.
با این که صندلی های برقی داشت و همه ی وکلا خوابشان می برد ، ما دو سه نفر خوابمان که نمی برد ، هیچ ، پر رویی می کردیم ، فریاد ِ اعتراضمان بلند بود؛ حتا به دکتر رفتیم و گفتیم چرا در مجلس خوابمان نمی برد، در صورتی که جای مان گرم و نرم است و بقیه ی وکلا با خیال ِ راحت می خوابند ؟
دکتر پس از معاینه گفت:" علت ِ بی خوابی ِ شما این است که بقیه ی وکلا نماینده ی دولت هستند ولی شما دو سه نفر نماینده ی ملت." فرخی در مجلس نیز تامین ِ جانی نداشت.
به ناچار ایران را ترک کرده به برلین رفت.
در آن جا روزنامه ی نهضت را با مقالات ِ متعدد علیه ی استبداد منتشر ساخت .
در اواخر ِ سال 1311 به تهران بازگشت و تقریبا بقیه ی عمر ِ خود را در زندان های شهربانی ، قصر و ...
گذراند.
زندگی ِ شاعر به طرز ِ اسرار آمیزی خاتمه یافت .
در گزارش ِ اداره ی آگاهی در خصوص ِ تاریخ و علت ِ مرگ ِ او آمده است: "محمد فرخی فرزند ِ ابراهیم در تاریخ ِ 25/07/1318 به مرض ِ مالاریا و نفریت فوت کرده است ." ولی بعدها در ادعا نامه ی دادستان در محاکمه ی عمال ِ شهربانی ذکر شد : پزشک احمدی ، فرخی یزدی را با تزریق ِ آمپول ِ هوا به قتل رسانید.
بدین سان طومار ِ زنده گی این شاعر و روزنامه نگار ِ جسور و آزاد اندیش که شهرت اش را نه مدیون ِ شعر بل که زنده گی سراسر مبارزه و مرگ ِ فجیع اش است ، چنین در هم پیچیده شد بی آن که کسی نشانی از گور ِ او داشته باشد.
گویی " لورکا"[1] از زبان ِ او هم سروده است : عقابان ِ کوچک !( با آنان چنین گفتم) گور ِ من کجا خواهد بود؟
در دنباله ی دامن ِ من !( چنین گفت خورشید) در گلوگاه ِ من !( چنین گفت ماه) به هر تقدیر " فرخی یزدی " اکنون جزئی از خاک ِ ایران است ، هم چنان که لورکا جزئی از خاک ِ اسپانیا.
زندگی فرخی یزدی، شاعر آزادیخواه ایران در سال ۱۳۰۷ به نمایندگی یزد در مجلس انتخاب شد و یکی از دو نماینده اقلیت مجلس را تشکیل داد.
چه که از اقلیون دیگر کسی را در مجلس باقی نگذاشتند.
در مجلس دائما فحش می‌شنید و حتی یک‌بار زمانی که پداشت علیه یکی از وزرای نظامی کابینه صحبت می‌کرد، یکی از نماینده‌ها جلو آمد و به صورت او کوبید که خون از دماغش جاری شد.
شرح این قصه شنو از دو لب دوخته‌ام تا بسوزد دلت از بهر دل سوخته‌ام میرزا محمد متخلص به فرخی در سال ۱۲۶۷ قمری در یزد متولد شد.
در ۱۵ سالگی به علت روح آزادی‌خواهی و افکار روشن و شعری که علیه اولیای مدرسه سروده بود، از مدرسه اخراجشد.
پس از خروج از مدرسه به کارگری مشغول شد.
با طلوع مشروطیت و پیدایش حزب دموکرات در ایران، فرخی به آن حزب پیوست و در ستایش آزادی چنین سرود :قسم به عزت و قدر مقام آزادی که روح بخش جهان است نام آزادی به پیش اهل جهان محترم بود آن‌کس که داشت از دل و جان احترام آزادیدر آن عصر مرسوم بود که در اعیاد، شعرا قصایدی می‌ساختند و در مدح حکومت وقت درروز عید می‌خواندند.
فرخی با شعری رسما حکومت را به باد انتقاد گرفت ؛عید جم شد ای فریدون خو بت ایران پرست مستبدی خوی ضحاکی است این خو نه ز دستبه خاطر این شعر حاکم یزد بر او غضب کرد و دستور داد تا دهان فرخی را با نخ و سوزندوختند و او را به زندان انداختند.
چه که شاعری نبود که برای مدح این و آن شعر بگوید :خود تو می‌دانی نیم از شاعران چاپلوس کز برای سیم بنمایم کسی را پای‌بوسدر زندان با لبان دوخته شعری سرود و با مطلع زیر برای آزادی‌خواهان و دموکرات‌های تهران فرستاد ؛شرح این قصه شنو از دو لب دوخته‌ام تا بسوزد دلت از بهر دل سوخته‌امپس از یکی دوماه از زندان فرار کرد و به تهران آمد و در جراید اشعار آب‌دار و مقالات موثر و تندی راجعبه آزادی ایران انتشار داد.
فرخی در اوایل جنگ جهانی اول به عراق مهاجرت کرد و مورد تعقیب انگلیسی‌هاقرار گرفت.
از بغداد به کربلا و از آنجا به موصل و از آنجا با پای پیاده و از بی‌راهه به ایران رجعت کرد.در تهران ترور شد، اما جان سالم به‌در برد.
با قرارداد ۱۹۱۹ به شدت مخالفت کرد و علیه رضا شاه موضعگرفت ؛کیست در شهر که از دست غمت داد نداشت هیچ کس همچو تو بیدادگری یاد نداشتفرخی در سال ۱۳۰۰ شمسی روزنامه «طوفان» را منتشر کرد که به علت حق‌گویی و طرفداری از ملت درطول ۷ سال انتشار آن، ۱۵ بار توقیف شد.
اما فرخی به توقیف آن اعتنایی نداشت و افکار خود را درروزنامه‌های «ستاره شرق»، «قیام» و «پیکار»، منتشر می‌کرد.با انتشار مقاله‌ی آتشین در «طوفان»، این روزنامه توقیف شد.
در این مقاله به شدت به کارهای رضاخان وسرکوب آزادی‌خواهان توسط او حمله شد و در آخر مقاله هم آمد ؛ «ما می‌دانیم که در قبال این صحبت‌ها،حبس و تبعید و ضرب و شتم و هر نوع مصیبتی مستور است اما معتقدیم شکست به حق، گواراتر از پیروزیبه باطل است.»با انتشار مقاله‌ی دیگری او را گرفتند و به