تعریف پوست و نقش آن در بدن
پوست ، لایه محکمی است که سطح بیرونی بدن مهرداران را می پوشاند و آن ها را در برابر آسیب ها و خشک شدن حفظ می کند .
با در بر داشتن گیرنده های حسّی ، احساس و ارتباط انسان و حیوان را با محیط پیرامون خود از نظر درک گرما ، سرما ، فشار ، درد ، لمس اشیای خارجی و ...
فراهم می آورد و از وجود برخی خطرها آن ها را اگاه می سازد .
ضخامت لایه پوست مهرداران که در واقع مرز بین آن دنیای خارج از بدن آن عماست ، بسیار متفاوت است و بسته به نوع این جانداران ، از چند هزارم میلی متر تاچندین متر در تغییر است پوست بزرگترین عضو بدن است و به صورت لایه ی نازکی تمامی سطح بدن را می پوشاند .
وزن آن چندان زیاد نیست و حدود هفت درصد کل بدن را شامل می شود .
ساختار پوست
پوست حیوان و انسان از رشته های (الیاف ) متصل به هم تشکیل یافته است و دارای سه لایه اصلی است .
لایه بیرونی یا رویه مویی که از رگ های خونی و پیاز مویی پوشیده شده است .
لایه های میانی یا رویه گوشتی که از پیه و ماهیچه ها پوشانده شده است و در مجاورت گوشت قرار دارد .
لایه زیر پوستی (زیر جلدی ) که در بر گیرنده ی غده های چربی است .
لایه بیرونی پوست ، از کراتین شکل یافته است .
بخش بزرگی از لایه درونی پوست از کلاژن است و دارای الیافی است که مقاومت بسیار زیادی دارد .
کراتین از نظر شیمیایی پروتئینی است که در ساختار مولوکول آن مقدار بیشتری گوگرد وجو دارد .
وجود مقدار زیادی از گوگرد در ساختار مولکولی کراتین ، لاستیک سبب به وجود آمدن پیوندهای فراوان گوگردی و همچنین تشکیل پیوندهای جدید عرضی بین اتم های گوگرد و مولکول های آمینو اسیدها با یکدیگر می شود در نتیجه بر استحکام پوست افزوده می شود .
این لایه کراتینی که لایه رویی پوست را تشکیل می دهد ،از سلول های مرده تشکیل یافته است و در فرایند پوست پیرایی باید تراشیده و دور ریخته شود .
لایه درونی یا کلاژن ، لایه ای است که در فرایند پوست پیرایی سرانجام به چرم تبدیل می شود .
با توجه به این که پوست ماده پروتئینی است و از نظر کیفیت غذایی ، ماده ای بسیار مهم ، با ارزش و محیطی مناسب برای رشد و تکثیر موجودهای ذره بینی است ، از این رو توجهی در نگهداری پوست پس از جدا شدن از آن لاشه ی دام ، سبب تجزیه سریع و پایین آمدن کیفیت آن به وسیله موجودهای ذره بینی می شود .
و سبب خرابی و یا تغییر رنگ و کاهش استحکام می گردد از این رو لازم است که پوست پس از جدا شدن از لاشه حیوان شست شو داده شود و پس از نمک زدن ، در جای خنک به دور از حشره ها نگهداری شود .
لایه های عصای پوست
لایه بیرونی (اپیدرم )
ضخامت این لایه حدوداً یک درصد کلفتی پوست و از سلول های مرده تشکیل یافته و شفاف است .
این لایه در فرایند پوست پیرایی به وسیله آنزیم ، مواد شیمیایی و به روش مکانیکی زودوده می شود و لایه های زیرین آن نیز در عمل لش زدایی با ماشین لش زدایی جدا می شود .
اما ، اگر تولید پوست های دورو یا خز (با مو و پشم ) مورد نظر باشد ، زودون این لایه بیرونی لازم نیست و در عمل نیز انجام نمی گیرد .
لایه بیرونی به طور کلی ، تمامی سطح بدن حیوان را می پوشان و قطر آن در همه سطح بدن یکسان نیست .
البته در جانورانی که پشم و یا مویی بلند دارند ، ماند گوسفند و بز ، لایه بیرونی پوست ماهیت شاخی دارد و بسیار نازک است .
این لایه ، بسیار ضریف خارجی ، خود از چهار طبقه نازک تر تشکیل یافته که عبارتند از لایه شاخی ، لایه شفاف ، لایه خاردار و لایه زاینده .
پوشش میانی
این لایه ، تقریباً 80 تا 85 درصد از کلفتی پوست را در بر می گیرد .
لایه میانی پوست ، در خود ضمیه های لایه های بیرونی مانند مو ، ماهیچه های راست کننده ، رگ های خونی ، لنفی و حسی را نگهداری می کند .
این بخش انعطاف پذیر و محکم است ، به طور عمده از الیاف کلاژنی به هم بافته شده ، ساخته شده است .
این لایه خود از دو لایه نازک تر تشکیل یافته است که عبارتند از :
زیر لایه بالایی ( پاپیلار )
این لایه در زیر لایه زاینده اپیدرم قرار گرفته و شامل الیاف کلاژنی ، رگ های خونی و حسّی ، غده های چربی ، ریشه مو و ماهیچه های راست کننده مومی باشد و به علت وجود ضمیمه های اپیدرم ، سطح صاف و همواری ندارد .
لایه بالایی بیشتر از کلاژن و الیاف به هم بافته شده مشبک تشکیل شده است .
افزون بر این در آن الیاف به هم پیوسته ای که انعطاف و کشسانی زیادی دارد (مانند الاستین ) وجود دارد .
زیر لایه مشبک (رتیکولار)
این لایه که در پایین زیر لایه بالایی قرار دارد ، عمده ترین بخش پوشش میانی را به خود اختصاص می دهد و قسمت عمده ی چرم ساخته شده را در بر می گیرد .
لایه مشبک که از تراکم کمتری نسبت به لایه بالایی برخوردار است ، به طور عمده از ایاف بافت های پیوندی کلاژن تشکیل شده است که به صورت صاف و منظم در دسته های موج دار با قطر بین 1 تا 2 میلی متر ساخته شده ، به طور عمده به آن بستگی دارد .
افزون بر الیاف کلاژن الیاف انعطاف پذیر و رشته مانند لاستین نیز در میان آن ها به طور همگن پخش شده است .
لایه زیرین (هیپودرم)
این مرز بین گوشت بدن جانور و پوست آن است که بیشترآن با الیاف کلاژن ، الاستین ، چربی، غده و رگ های عصبی پر شده است و درفرایند پوست پیرایی زودوده می شود .
این لایه حدود 14 درصد ضخامت پوست را تشکیل می دهد .
انواع پوست
پوست به دست آمده از دام ها (چارپایان) ، به دو گروه کلی تقسیم می شوند که عبارتند از :
نخست : گروه پوست های سبک شامل پوست های گوسفند بز ، بزغاله و بره .
چرم تولید شده از این نوع پوست ها را چرم سبک می نامند .
این نوع چرم ها به علت ظرافت و کمی استحکام ، به مصرف کارهای ظریف و ساده مانند آستری ، کفی کفش ، کت ، پالتو ، کلاه ، دستکش ،دمپایی و در مورد چرم بزی به مصرف رویه کفش های ظریف می رسند .
دوّم : گروه پوست های سنگین شامل پوست های گاو و گوساله ، گاومیش و شتر .
چرم ساخته شده از این پوست ها را چرم سنگین می نامند .
این پوست ها از نظر میزان سنگینی به دسته های متوسط ، سنگین و بسیار سنگین تقسیم می شوند .
چرم ساخته شده از این پوست ها ، استحکام .
استقامت بیشتری دارد ، و بیشتر به مصرف زیره و رویه کفش ، پوتین و تسمه های ماشین آلات صنعتی و ....
می رسند .
در اصطلاح صنعتی ، پوست جانورهای بزرگ مانند گوساله ، اسب و شتر ، فیل و نهنگ را پوست های بزرزگ و پوست جانورهای کوچک مانند گوسفند و بز و گوساله و خزندگان و پرندگان را پوست های کوچک می گویند ساختار پوست های کوچک و بزرگ با یکدیگر تفاوت دارد و این تفاوت به جنس ، نژاد و سن جانور بستگی دارد .
پوست گاو
در ناحیه پشتی این نوع پوست ، الیاف سنگین تر ، و موها بلندتر از ناحیه زیر شکمی است .
در زیر گروه انواع گاو ، گاو شیرده ، و گاو گوشتی را نیز می توان نام برد .
گاو گوشتی را بیشتر برای استفاده از گوشت آن پرورش می دهند ،از این رو ، با یک رژیم غذایی سرشار از پروتئین نگهداری و پرورده می شود .در نتیجه ی افزایش چربی گاو گوشتی سبب می شود که چربی زیادی پوست آن اندوخته شده ، بر اثر آن جهت قرار گرفتن الیاف پوست تغییر کند .
گاو شیرده در شرایطی متفاوت با گوشتی نگهداری می شود و نیز با یک رژیم غذایی مناسب به به منظور تولید شیر بیشتر تغذیه می شود .
از این در مقایسه با گاو گوشتی ، لاغر تر و دارای پوسیده کشیده و موی کوتاه تر است و چربی آن بسیار کم ، کلفتی آن نیز کم و دارای سطح وسیع تری است .
پوست گوساله پوست گاو از رشد پوست گوساله به دست می آید از این رو انتظار می رود که بین این دو نوع پوست ارتباطی وجود داشته باشد.
با بررسی هایی که انجام گرفته ، مشاهده شده است که تعداد فولیکول های مو در پوست گوساله جوان و گوساله بالغ یکسان است .
تفاوت اصلی بین پوست گاو و گوساله جوان از نقطه نظر ساختاریدر میزان ظرافت رخ پوست در آن عما است .
زیرا در این پوست عما در مقایسه با پوست گاو ، فولیکول مو کمتر در رشته های کلاژن بسیار ظریف است و برای ساخت چرم های ظریف از آن ها استفاده می شود .
پوست گوسفند گوسفند را نه تنها برای استفاده از گوشت آن بلکه برای استفاده از پشم آن نیز پرورش می دهند .
با اصلاح نژاد ، می توان پشم یا الیاف بلند و با کیفیت بهتر برای نساجی تهیه کرد .
چون هدف از پرورش گوسفند استفاده از پشم آن هاست ، اعضای بدن حیوان برای نگهداری و رشد پشم نقش اصلی دارند .
در برشی از پوست گوسفند می توان تعدادی از یاخته ها سبب نرم شدن الیاف پشم می شود .
پوست گوسفند ساختاری بسیار باز و پر منفذ دارد و تعداد الیاف آن کم است .
این نقص و تمرکز غده های چربی در ناحیه ی اصلی ریشه مو سبب آن می شود که پوست گوسفند در این مقاومت کمتری داشته باشند .
پوست بز بز حیوان مناطق گرمسیری و بومی جاهایی است که در آن زمینه و علف برای چرای گوسفند و گاو مناسب و کافی نباشد .
نگهداری از این حیوان هم برای استفاده از مو و هم استفاده از پوست آن است .
پوست های بزی در مقایسه با پوست های گوسفندی دارای الیاف محکم تر است و به آسانی تمیز داده می شود .
به دلیل محکم بودن الیاف پوست بز ، از آن برای تهیه انواع کلاهای با دوام در صنعت ساخت دستکش و کفش استفاده می شود .
کاربردهای پوست عمده ترین مصرف پوست در تقلید چرم ، تهیه ی غذای پرندگان ، چسب (سریشم ) و ژلاتین است .
سریشم و ژلاتین ، عمر دو از یک ماده یعنی کلاژن به دست می آید .
البته ژلاتین دارای درجه خلوص بسیار بالاتری نسبت به سرشیم است .
ژلاتین نیز خود به دو صورت تهیه می شود .
الف)ژلاتین خوراکی که بسیار تمیز و بهداشتی و از پوست سالم و بدون عیب به ویژه از نظر بیماری ، تهیه شود .
ب) ژلاتین صنعتی که این ویژگی ها را ندارد ژلاتین را از استخوان نیز می توان تهیه کرد از این نوع ژلاتین ، بیشتر برای تهیه فیلم عکاسی و پوشش کپسول های مواد دارویی استفاده می شود .
سر پشم حیوانی که مانند ژلاتین است اما لگوتین آن درجه ی خلوص پایین تری دارد ، از پوست (یا استخوان و شیر) حیوان تهیه می شود برای تهیه چسب نجاری ، چسب کارتن و در کبریت سازی و کارتن سازی مصرف دارد .
ذکر این نکته لازم است که پوست دام ها وابستگی زیادی به شرایط محیطی دارد و تغییر آب و هوا در کیفیت آن اثر مستقیم می گذارد .
افزون بر این پوست گوسفند ایرانی به دلیل جمع شدن بخش عمده چربی دردینه ، در مقایسه با پوست گوسفند کشورهای دیگر کم چربی است .
این خود عامل مهمی در مرغوبیت و کیفیت برتر و ارزش بیشتر پوست گوسفندهای ایرانی نسبت به پوست گوسفندهای کشورهای دیگر است .
نگهداری پوست نگهداری درست از پوست ، هم تجزیه باکتریایی و هم تغییرات زیست شیمیایی را در پوست کاهش می دهد و اگر در مرحله های بعدی پوست خوب دباغی شود ، چرم مرغوب به دست می آید و بدون تغییر خواهد ماند روش های اصلی نگهداری پوست خشک کردن در هوا ،