دانلود تحقیق اقتصاد زعفران

حاشیه‌ی کویر هرچند بیشتر باد است و خاک، ماسه‌های روان و هوای خشک و تیره و تار!

ولی کشاورزان آن منطقه با چهره‌های مهربان، آفتاب سوخته و پرچین و چروکشان، مردمی صبور و تلاشگرند.

آنجا تا چشم کار می‌کند، تپه‌های ناپایدار از شن‌های روان دیده می‌شود که هرچند روز در نقطه‌ای خیمه می‌زنند، گویی آن جا ما در طبیعت کم مهر است و به جای شیر، پستان، چنگ و دندان به فرزندان نشان می‌دهد، اما همان کم‌مهری، آنان را چنان بردبار و مصمم نستوده می‌پروراند که با سخت‌کوشی از پستان خشکش، شیر می‌مکد!

یعنی یکی از زیباترین گل‌ها را که علاوه بر رنگ و بوی دلربا و فریبنده، پردرآمدترین محصول است، پرورش می‌دهند.

از طرفی، شعار:
دیگران کاشتند و ما خوردیم ما بکاریم و دیگران بخورند، سعدی
شرعری نیکو و پسندیده است، اگر صمیمانه به آن عمل شود، می‌تواند کشاورزی هرجامعه‌ای را رونق بخشد و سرزمین‌های آن را آباد و سرسبز کند، در نتیجه مردمان آن سامان را از دیگران بی‌نیاز سازد.

پس این کوششی است مختصر، اما همه جوانب برای پاسخگویی به پرسش‌های ذهن جستجوگر پژوهندگان درباره‌ی اقتصاد زعفران .

مقدمه
زعفران یکی از گیاهان استثنایی است که در عین نیاز به آب کم، از بازده اقتصادی بسیار بالایی برخوردار بوده و علاوه بر اشتغال‌زایی فراوان و جلوگیری از مهاجرت روستاییان مناطق کم آب، قدرت ارزآوری شایان توجه این محصول، سالیانه ده‌ها میلیون دلار درآمد ارزی را به دنبال دارد.

ایران اولین و بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران است که در دهه‌های اخیر به علت کوتاهی در امر صادرات و بهبود کیفیت و بازاریابی رقبای ایران در بازار جهانی، عملکرد بهتری داشته‌اند.

صادرات زعفران با توجه به مزیت نسبی ایران در تولید این محصول و ارزآوری آن از اهمیت زیادی برخوردار است .

پاره‌ای از مناطق کشور ایران با تنوع وسیع آب وهوایی، در زمینه تولید برخی از محصولات کشاورزی از مزیت نسبی قابل توجهی برخوردارند.

شرایط ویژه‌ای که از لحاظ جغرافیایی در مرکز و جنوب خراسان وجود دارد، از قبیل کویری بودن، کیفیت نامناسب آب و فقر زمین از نظر عناصر غذایی مورد نیاز گیاه و روش‌های سنتی تولید محصولات کشاورزی از عواملی است که رشد کشاورزی را در این مناطق محدود کرده است.

در بین گیاهان زراعی، زعفران گیاهی است که توانسته است با خصوصیات ویژه‌ی خود مسئله کم‌آبی مناطق مذکور را تحمل نماید و با داشتن بازده اقتصادی بالا، موجبات دلگرمی و ماندگاری بهره‌برداران را فراهم کند، لذا با توجه به صادراتی بودن زعفران و رقابت‌های موجود در سطح جهانی در زمینه رشد بازار، زعفران نیاز به تحقیقات اقتصاد کشاورزی در مورد بازاریابی و صادرات زعفران روزبه روز محسوس‌تر می‌شود .

تاریخچه
پیشینه‌ی تاریخی زعفران ایران حاکی از کشت و تولید فراوان و همچنین صادرات زیاد این محصول زراعی سنتی است، به طوریکه بعضی از شهرهای ایران به لحاظ تولید مرغوب و فراوان شهرتی فراوان کسب کرده بودند.

در عصر قاجار که دوره‌ی شکست‌های نظامی و اقتصادی کشور بود، قسمتهایی از نقاط زعفران‌خیز ایران در ایالت آران که بعدها روس‌ها آن را آذربایجان شوروی نامیدند، از کشور جدا گردید.

در همین دوره در قسمت‌های زعفران‌خیز خراسان، زراعت این محصول با ناکامی مواجه بود، زیرا مصرف داخلی زعفران کشور به لحاظ فقر عمومی بسیار اندک و صادرات آن به خارج کشور به سبب بی‌توجهی دولت به امر بازرگانی خارجی و نداشتن شبکه راه‌ها، ناچیز بوده و این در حالی است که قیمت تمام‌شده زعفران و نرخ فروش آن در بازار در مقایسه با سایر کالاهای مصرفی خوراکی بسیار نازل بوده است.

رکورد صادرات زعفران در اواخر قاجاریه،‌ تا جایی است که میزان آن در مقایسه با کالاهای دیگر بسیار ناچیز به نظر می‌آید، بطوریکه سدیدالسلطنه (کبابی) طی گزارشی که از ارزش صادرات بندرعباس در سال 1328 ه.ق.

می‌دهد، در حالی که 21230 تومان سبزیجات و 53272 تومان انغوزه و 27592 تومان گل سرخ و 100681 تومان پنبه و 6993 تومان روناس و غیره از این بندر به مقصد خارج صادر شده است، فقط 95 تومان زعفران از این بند صادر شده است که اگر صادرات از راه خشکی را هم رقمی در همین حدود به حساب آوریم و یا دو سه برابر منظور کنیم، باز هم رقم بسیار ناچیزی به دست می‌آید.

چارلز در کتاب خود از صدور زعفران از راه تبریز خبر داده، اما میزان آن را مشخص نکرده است .

تولید و تجارت جهانی این محصول همواره در دست ایرانیان بوده است، ‌اکنون نیز استان خراسان بیشترین و مرغوبترین زعفران جهانی را تولید می‌کند، گرچه در نواحی زعفران‌خیز گذشته ایران تلاش‌های موفقیت‌آمیزی در جهت تجدید زراعت این محصول آغاز شده است که به نوبه‌ی خود نویدگر آینده‌ی درخشانتری برای زعفران در بازار جهانی نیز است.

اهمیت اقتصادی زعفران زعفران به عنوان گرانترین محصول کشاورزی و دارویی جهان جایگاه ویژه‌ای در بین محصولات صادراتی ایران دارد.

در حال حاضر ایران بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران در جهان است و بیش از 65درصد تولید جهانی این محصول گرانبها به ایران اختصاص دارد.

کاربردهای فراوان و گسترده زعفران، خواص ویژه این داروی باارزش، نقش خاص آن در زندگی کشاورزان استان‌های خراسان و فارس و همچنین ارزش افزوده‌ی بالای آن، لزوم توجه ویژه به مسائل تولید، صادرات و بازاریابی زعفران را بیش از پیش روشن می‌نماید.

در ایران اهمیت زعفران کاری از جنبه‌های گوناگون نظیر بهره‌وری بالای آب در مقایسه با سایر محصولات کشاورزی، اشتغال روستائیان و جلوگیری از مهاجرت آنها، درآمدزایی آن نسبت به سایر محصولات کشاورزی، همچنین از لحظا توسعه صادرات غیر نفتی ـ با توجه به سیاست دولت مبنتی بر افزایش صادرات غیرنفتی ـ قابل بررسی است.

بر طبق بررسی‌های انجام گرفته در وزارت کشاورزی، هر هکتار زعفران در طول سال به طور متوسط برای انجام امور کاشت، داشت، برداشت و جداسازی کلاله از اجزاء گل به 270 نفر روز کار نیاز دارد که با توجه به سطح زیر کشت 47208 هکتاری آن، معادل 7/12 میلیون نفر روز کار ایجاد می‌شود.

بر طبق تخمین موسسه پژوهش‌های اقتصادی وزارت کشوری در وضع بهره‌برداری‌های کشاورزی در ایران 200 روز کار در سال را به عنوان یک اشتغال دائم محسوب می‌نمایند، لذا لین محصول حدود 7/63 هزار شغل در طی سال تولید کرده و بنابراین زراعت زعفران یکی از عوامل جلوگیری از مهاجرت محسوب می‌گردد.

علاوه بر آن حدود 85هزار خانواده در شهرستان‌های جنوبی و مرکزی خراسان، زعفران‌کاری دارند که این نیز اهمیت این محصول را در جنوب خراسان نشان می‌دهد.

در بین محصولات صادراتی نیز، زعفران از جایگاه خاصی برخوردار است، به نحوی که ارزش صادراتی حدود 121 تن زعفران در سال 1380 بالغ در 51 میلیون دلار بوده است و تقریباً 92% تولید و 98% سطح زیرکشت را استان خراسان به خود اختصاص داده است.

گسترش صادرات زعفران ایران با توجه به مزیت نسبی این محصول و ارزآوری قابل توجه آن دارای اهمیت فراوانی است، به نحوی که کیفیت بسیار مطلوب زعفران ایران باعث گردیدهع تا بعضی از کشورها از جمله اسپانیا زعفران ایران را به صورت فله‌ای خریداری نموده و با بسته‌بندی مناسب و به نام خود روانه بازارهای بین‌المللی نمایند، اما به علت عدم وجود موقعیت اقلیمی و آب و هوایی و سایر عوامل موثر در تولید و مرغوبیت زعفران، سایر کشورها نتوانسته‌اند زعفرانی به مرغوبیت زعفران ایران تولید کنند.

قیمت زعفران قیمت زعفران در داخل کشور تابعی از قیمت صادراتی محصول است.

بر اساس جدول 1، بررسی قیمت زعفران طی سال‌های 1352 تا 1379 حاکی از آن است که قیمت محصول از 25949 ریال به ازاء هر کیلوگرم به 2654000 ریال رسیده است و در طی این سال‌ها، قیمت از متوسط رشد سالانه‌ای معادل 362 درصدی برخوردار بوده، بطوریکه در طی این سال‌ها قیمت 102 برابر شده است و این عاملل مهمی در جهت افزایش سطح زیر کشت محصول در طی این دوره بوده است.

تحقیقات نشان می‌دهد که قیمت‌های واقعی زعفران نسبت به سال 52 افزایش نشان نداده و در واقع قیمت اسمی زعفران بر روی سطوح زیر کشت آن تاثیر به سزایی داشته است.

علاوه بر این بین صادرات زرعفران با سطح زیر کشت، قیمت و عملکرد در هکتار سال بعد آن رابطه‌ی مثبت و معنی‌داری وجود دارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که حداکثر قیمت در سال‌های اخیر بوده استو افزایش قیمت زعفران در سال‌های اخیر موجب شده است سود حاصل از تولید این محصول افزایش قابل توجهی داشته باشد و کشاورزان تمایل زیادی به کشت این محصول در مقایسه با سایر محصولات از خود نشان دهد.

جدول 1: قیمت هرکیلوگرم زعفران ایران در طی سال‌های 79-52 قیمت جهانی زعفران قیمت زعفران بر اساس درجه‌بندی و مبداء تولید آن فرق می‌کند.

قیمت یک کیلوگرم زعفران درجه یک بین 900 تا 1000 دلار است؛ زعفران درجه 2 بین 750-850 دلار معامله می‌شود.

زعفران درجه 3 بین 500 تا 650 دلبار عرضه می‌شود.

قیمت زعفران به صورت فله سرگل درجه یک ایران حدود 500 دلار است که متاسفانه به دلایل مختلف گاهی اوقات بین 400 تا 500 دلار معامله می‌شود.

قیمت زعفران هم‌چنین به عواملی مانند عرضه و تقاضا، فاصله محل تولید تا محل مصرف، فصل برداشت، تعداد واسطه‌ها و نوع بسته‌بندی بستگی دارد.

(ماهنامه تخصصی بازاریابی، شماره 31، دی و بهمن 1382 بازاریابی زعفران بازاریابی محصولات کشاروی به علت ماهیت ویژه این محصولات از قبیل فسادپذیری، حجم زیاد، آب زیاددر بافت، کثرت تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان و زمان محدود کاشت و برداشت این محصولات، با بازاریابی محصولات صنعتی تفاوت دارد.

در قرن اخیر با ورود تکنولوژی جدید به کشاورزی سنتی و تجاری شدن فعالیت‌های کشاورزی، خدمات و بازاررسانی آنها نیز متفاوت شده است.

در حال حاضر کلاله زعفران پس از خشک شدن، جهت بسته‌بندی و عرضه به بازارهای مصرف داخلی و خارجی عرضه می‌شود که در ایران معمولاً زعفران خشک شده به صورت فله در داخل کیسه‌های نایلون یا کیسه‌گونی و در نهایت درون کارتن‌های مقوایی بدون نکات بهداشتی و تاثیر عوامل خارجی که می‌تواند بر کیفیت زعفران اثر بگذارد، عرضه می‌گردد.

فقدان بسته‌بندی مناسب در مورد زعفران موجب شده است که اسپانیا زعفران ایران را به صورت فله خریداری کرده و پس از انتقال، فرآیند بسته‌بندی را با کیفیت بالا انجام داده و با قیمتی حدود دو برابر قیمت فله، به بازارهای جهانی عرضه می‌کند.

حمل و نقل زعفران معمولاً با انواع خودروهای عمومی و خصوصی صورت می‌گیرد و با توجه به این که حجم محصول نسبت به قیمت آن اندک است، وسایل نقلیه خاصی برای انتقال آن وجود ندارد.

در رابطه با انبارداری، این محصول در انبار مخصوصی نگهداری نمی‌شود و کشاورزان معمولاً محصول خود را تا سال بعد در منازل و اتاق‌های خود که البته باید فاقد رطوبت و گرمای زیاد باشد، نگهداری می‌کنند.

به منظور نگهداری زعفران خشک در منزل، کشاورزان معمولاً زغفران خشک را در داخل دستمال‌های پارچه‌ای تمیز یا کیسه‌های پلاستیکی کرده و کیسه‌ها را در داخل صندوق‌های قفل‌دار و یا در داخل حلب‌های خالی روغن کرده و حلب‌ها را در کمد گذاشت و به مدت چند ماه تا یک سال نگهداری می‌کنند.

عده‌ای هم زعفران‌های خشک دسته‌ای را در حالی که به صورت لایه به لایه و وسط هر لایه کاغذ روزنامه گذاشته‌اند، در داخل مقوایی می‌گذارند.

در سطح عمده‌فروشی و خرده‌فروشی نیز برای نگهداری از انبار بخصوصی استفاده نمی‌شود و نگهداری زعفران خشک معمولاً در ظروف بسیار برگ بلوری که اغلب به شکل بزرگ می‌باشد، انجام می‌گیرد.

معمولاً درصد کمی از تولیدکنندگان محصول خود را به صورت سلف و تعداد زیادی از آنان، محصول را به صورت یک‌جا یا تدریجی در طی سال به فروش می‌رسانند.

بیشترین فروش محصول در فصل زمستان و کمترین آن در فصل تابستان است.

نحوه‌ِی ارتباط واسطه‌ها و عوامل بازاریابی که بوسیله آن‌ها محصولات از دست تولیدکنندگان به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد، تحت عنوان مسیر بازاررسانی مشخص می‌گردد.

ترسیم این مسیرها مربوط به نقل و انتقال محصول بوده و مسیری که قسمت عمده محصول را به بازار هدایت می‌کند، در مراکز نمودار ترسیم شده است و خط سیرهای فرعی در دو طرف آن قرار دارد.

شکل 1، مسیرهای عمده بازاررسانی زعفران را در شهرهای عمده تولید زعفران نشان می‌دهد.

با توجه به شکل، قسمت عمده زعفران خشک به عمده‌فروشان شهر و خریداران محلی توسط زعفران‌کاران فروخته می‌شود و آن‌ها محصول زعفران را طبق سفارش قبلی به عمده‌فروشان مشهد، تهران و سایر شهرستان‌ها زعفران را معمولاً از سه منبع تهیه می‌کنند: یا مستقیماً از خرده‌فروشان مناطق تولید یا از عمد‌فروشان مشهد و تهران و یا از شرکت های بسته‌بندی محصول زعفران را به صورت بسته‌بندی و استاندارد خریداری می‌کنند.

شرکت‌های بسته‌بندی نیز زعفران را به صورت فله از عمده‌فروشان مشهد، تهران یا سایر شهرستان‌ها خریداری و پس از بسته‌بندی به صورت استاندارد جهت صادرات آماده و توسط صادرکنندگان صادر می‌شود.

در مسیر بازاررسانی،‌ دلالان و واسطه‌هایی نیز وجود دارند که این افراد یا مستقیماً به صورت غیرمجاز زعفران را به صورت فله