تیره سنبل الطیب Valerianaceae
گیاهانی عموما علفی یکساله یا پایا، بندرت به صورت بوته های کم و بیش چوبی و غالبا دارای ساقه های منشعب اند.
عموما برگهائی متقابل، ساده یا لوبدار و یا منقسم به قطعات برگچه مانند و در هر حال استیپول دار دارند.
گلهای آنها نر-ماده یا منحصرا دارای یکی از اجزای اصلی گل (پرچم یا مادگی)، پلی گام، شامل قطعات 5 تائی و به رنگهای سفید، گلی و یا سفید مایل به زرد است که معمولا به صورت گرزنهای دو سویه مجتمع می‌باشند.
از اختصاصات ساختمانی گل این گیاهان آن است که اولا دارای کاسه بسیار کوچک‌اند بطوری که گه گاهی عاری از آن بنظر می‌رسند و ثانیا جام گل آنها غالبا لوله ای یا قیفی شکل و دارای پهنکی منقسم به لوبهای نامساوی و یا شامل دو لب متمایز است.
ضمنا لوله جام گل در عده ای از آنها مانند Valeriana ها، قوزدار و یا دارای دنباله مشخص می‌باشد.
مادگی این گیاهان اصولا شامل 3 برچه است ولی غالبا یکی از آنها به حالت زایا باقی می‌ماند که آن نیز محتوی یک تخمک اپی تروپ می‌باشد.
دو برچه دیگر معمولا فاقد تخمک باقی می‌مانند.
تعداد پرچمهای این گیاهان، روی طرح اصلی گل باید 5 باشد ولی چون همیشه پرچم خلفی آنها از بین می‌رود، مجموعا 4 پرچم (حداکثر) در آنها مشاهده می‌گردد.
عده ای از آنها نیز پرچمهای کمتر از 4 و حتی یک پرچم دارند بطوری که مراحل تدریجی، کاهش تعداد پرچمها را می‌توان بخوبی در آنها مشاهده کرد.
گرده افشانی در این گیاهان همیشه به کمک حشرات صورت می‌گیرد.
میوه آنها به صورت فندقه ای است که گاهی در انتها به یک دسته تار ختم می‌شود و محتوی دانه های بدون البومن می‌باشد.
از نظر اختصاصات تشریحی، وجود غده های ترشح به شرح زیر در انواع این گیاهان قابل توجه است:
1- غده های ترشحی واقع بر روی پایه ای مرکب از چند ردیف سلول و راس چند سلولی.
2- غده های داخلی یک سلولی که در لایه چوب پنبه (assise subereuse) یا در آندودرم ریشه جای دارند.
گیاهان این تیره بیشتر در نواحی معتدله نیمکره شمالی مخصوصا منطقه مدیترانه و اسیا می‌رویند ولی در قاره امریکا، بیشتر، در نواحی واقع در نیمکره جنوبی مانند رشته جبال آندوشیلی پراکندگی دارند.
تعداد کلی گونه های آنها به 400 می‌رسد که در 13 جنس جای دارند.
از جنس های مهم آن، Valeriana (دارای 200 گونه)، Valerianella (60 گونه) و Centranthus (12 گونه) را نام می‌بریم.
از بعضی از آنها، از قدیم الایام به عنوان ضد تشنج و یا تهیه اسانس استفاده بعمل می‌آمده است.
انواع داروئی آنها به شرح زیر است:
Valeriana officinalis L.
فرانسه: Herbe aux chats, Valeriane sauvage, Valeriane officinale
انگلیسی: Valerian, Valerian
آلمانی: Gemeiner Baldrian
ایتالیائی: Herba de'gatti, Amantilla, Valeriana
عربی: حشیشه القطع
فارسی:علف گربه ، سنبل الطیب
گیاهی علفی و دارای ساقه قوی به ارتفاع 5/0 تا 5/1 و حتی 2 متر است.
به حالت خودرو در جنگلهای کم درخت، مخصوصا حاشیه جریانهای آب یا گودالهای غالب نواحی اروپا، اسیا و ایران می‌روید.
پراکندگی آن در مناطق کوهستانی بنحوی است که معمولا از ارتفاع 1000 متری دامنه ها بالاتر نمی رود بطوری که بندرت ممکن است در ارتفاعات 2000 متری بدان برخورد شود.
آنچه که تشخیص این گیاه را در همان نظر اول امکان پذیر می‌سازد، ارتفاع نسبتا زیاد گیاه و شیارهای عمیق ساقه آن است که بر روی آن، برگهائی با ظاهر شبیه به برگ بعضی Fraxinus ها مشاهده می‌شود.
ریزوم آن، پوشیده از ریشه های فراوانی است که از بعضی از آنها، انشعابات منتتهی به جوانه، خارج می‌گردد و این خود در تکثیر پایه های گیاه در یک ناحیه، کمک فراوان می‌کند.
در قاعده ساقه این گیاه مجاور سطح خاک، تعدادی فلس مشاهده می‌شود که تحتانی ترین قسمت ساقه را می‌پوشانند.
برگهای آن دارای وضع متقابل و منقسم به 7 تا 11 برگچه بیضوی، نوک تیز و دندانه دار است ولی گاهی برگهای منقسم به 11 تا 23 برگچه باریک نیز در گیاه مشاهده می‌گردد که ظاهری باریکتر از دیگران دارند.
قسمتهای فوقانی ساقه، دارای برگهائی مرکب از برگچه های نسبتا باریک، به تعداد کمتر است.
بوی مطبوع ریزوم گیاه، چون گربه را به سمت خود جلب می‌کند بطوری که این جانور، در اطراف آن به جست و خیز می‌پردازد، از اینجهت این گیاه راعلف گربه می‌نامند.
گلهای این گیاه، دارای رنگ سفید یا صورتی و بوئی مطبوع است و در اواخر خرداد تا اوایل مرداد نیز به صورت گل آذین دیهیم سه شاخه با ظاهر چتر مانند بر روی ساقه ظاهر می‌شود.
جام گل آن لوله ای، متورم و منتهی به پهنکی منقسم به 5 لوب نامساوی است.
در داخلی آن 3 پرچم و یک مادگی مرکب از تخمدان 3 برچه ای دیده می‌شود که 2 تای آنها تدریجا تحلیل می‌رود و منحصرا سومی باقی می‌ماند و خاتمتا به میوه ای فندقه و منتهی به یک دسته تار در انتها تبدیل می‌گردد.
دانه آن دارای رویانی با لپه های بزرگ و مسطح است.
قسمت مورد استفاده والرین، ریزوم و ریشه های افشان ان است که به صورت متصل به ریزوم، در بازار تجارت عرضه می‌شود.
نمونه های وحشی سنبل الطیب (والرین)، برای رفع نیازمندی های درمانی کافی بنظر می‌رسد زیرا کمتر اقدام به پرورش آن می‌شود.
مخصوصا که بر اثر پرورش نیز مقداری از اختصاصات درمانی گیاه کاهش می‌یابد.
بنظر می‌رسد که مقدار درصد اسانس ریشه والرین، به جنس زمین محل رویش گیاه و واریته های آن نیز بستگی داشته باشد.
ریشه گیاهانی که به حالت خودرو و در ماسه زارها یا در زمین های خشک می‌رویند، به طور محسوس دارای مقدار بیشتری اسانس، از گیاه اراضی مرطوب است.
تکثیر والرین از طریق دانه یا ریشه های جوانه دار، در اراضی نسبتا مرطوب و قابل نفوذ صورت می‌گیرد.
برای تکثیر آن، معمولا A.
Exceisa Poir که بتفاوت یک گونه فرعی یا نوعی مجزا و حتی فرم دیگری از گیاه اصلی ذکر گردیده، پرورش داده می‌شود.
در بازار تجارت، ریزوم والرین به صورت قطعاتی به طول 2 تا 5 و به قطر 1 تا 5/1 سانتیمتر، پوشیده از ریشه های افشان فراوان، در معرض استفاده قرار می‌گیرد.
طول ریشه های اطراف ریزوم، 8 تا 10 سانتیمتر و ضخامت آنها 1 تا 2 میلیمتر است ( در V.
excelsa قطر ریشه کمی زیادتر است).
سطح خارجی ریشه والرین بر اثر خشک شدن،چین دار می‌گردد.
رنگ آن نیز قهوه ای تیره می‌شود.
طعم ریشه ابتدا ملایم، سپس تلخ و معطر و بوی آنها مشخص است زیرا بوی اسید والرینیک می‌دهد.
ریشه های تازه منخصرا بوی ضعیف مخصوص، متمایز از ریشه های خشک می‌دهند ولی به مجرد خرد و یا خشک شدن، ریشه ها همان بوی قوی و مطبوع مذکور را پیدا می‌کنند.
اختصاصات تشریحی ریشه والرین در برش عرضی، مشخصات تشریحی زیر را نشان می‌دهد: لایه تار کشنده که شامل سلولهائی با جدار خارجی برآمده است و بعضی از آنها نیز به سمت خارج دراز شده اند.
لایه سوبروز که تقریبا همه سلولهای آن محتوی اسانس است.
پارانشیم پوستی که تمام سلولهای آن دارای آمیدون‌اند به استثنای معدودی از آنها که دارای اسانس می‌باشند.
لایه آندودرم با ظاهر مشخص که در زیر آن پرسیکل، مرکب از سلولهای منظم دیده می‌شود.
پنج دسته آوندی چوب و آبکش که به وضع یک در میان و با ظاهر مشخص دیده می‌شوند.
آخرین لایه های واقع بین عناصر ابکشی و چوب، لایه های مولد است که با دقت مختصر می‌توان آنها را تشخیص داد.
مغز، مرکب از سلولهای چند وجهی که قسمت داخلی ریشه را فرا می‌گیرد.
در ریشه والرین هیچ گونه بلور اکسالات دیده نمی شود.
ذرات آمیدون درون سلولهای آن نیز به ابعاد 15 تا 20 میکرون است که وضع منفرد یا مجتمع در مجاور هم جای دارند.
ترکیب شیمیائی- ریشه وریزوم والرین دارای آمیدون، تانن، گلوکز، املاح مختلف، اسانس، اسید والرینیک ac.
Valerianique (اسید والریک نرمال)، اسید فرمیک، اسید استیک و اسید پروپیوتیک ac.
Propionique است.
مواد اخیر که در ریشه خشک گیاه یافت می‌شود، و در ریشه های تازه به حال اتری، مخصوصا اتر والرینیک وجود دارد.
در خاکستر ریشه و ریزوم، مقدار زیادی منگنز یافت می‌شود.
مقدار کلی اسانس والرین در نوع مرغوب ریشه، بطور متوسط یک درصد است.
ریشه والرین تازه دارای مقدار نسبتا زیاد اسانس ولی با بوی کم است.
تدریجا که ریشه خشک می‌گردد، مقدار کلی اسانس آن کاهش حاصل می‌کند و در عوض بوی قوی کسب می‌نماید.
اسانس مذکور اگر تازه باشد، رنگ سبز مایل به زرد یا مایل به قهوه ای، بوی نافذ و مشخص و حالت نسبتا روان با واکنش اسیدی خفیف دارد ولی بتدریج که کهنه می‌شود، غلظت حاصل می‌کند و حالت اسیدی آن افزایش می‌یابد.
وزن مخصوص اسانس در گرمای 15 درجه بین 93/0 و 96/0 است.
اسانس والرین (Oil of valerian) دارای کامفن چپ l.comphene ، پینن چپ و لیمونن چپ l.limonene است که در گیاه تازه، به حالت اترهای پروپیونیک، استیک، فرمیک و والرینیک (Perrot, p.
2202) می‌باشد.
بررسی های Gerock نشان داد که مقدار والرینات بورنیل، معادل 5/9 درصد در گیاه تازه است در حال که بقیه اترها، مجموعا به یک درصد می‌رسد.
اگر اکسید از موجود در ریشه تازه والرین را با قرار دادن آن در الکل 80 درجه جوشان از بین ببریم، از تجزیه اترهای مذکور جلوگیری بعمل می‌آید (Bourquelot).
اسانس والرین به مقدار بسیار کم در آب ولی به مقدار خیلی زیاد در الکل، کلروفرم و اتر حل می‌شود.
باید در ظروف کاملا در بسته، در محل سرد و دور از نور نگهداری شود.
اسانس والرین، اثر مسکن دارد.
در ریشه والرین، توسط Worlizewski (در سال 1891)، وجود یک آلکالوئید و در شیره تازه ریشه، توسط Herissey ، وجود یک گلوکزید محقق گردید.
Goris و Vischniac از شیره تازه والرین، مخلوطی از دو الکالوئید به نامهای شالماتین chalmatine (محلول در اتر) و والرین valeriane (غیر محلول در اتر)، به مقدار 1/0 گرم در هر کیلوگرم ریشه به دست آوردند.
مقدار درصد شالماتین نیز در مخلوط مذکور بیشتر آز الکالوئید دیگر بوده است.
ریشه والرین تازه، طبق بررسی های G.
Pourchet به علت دارا بودن اترهای مختلف، فعال تر و موثرتر از ریشه خشک شده آن می‌باشد و بعلاوه اثر ضد تشنج آن نیز، به علت کاهش همین اترها در ریشه خشک، کمتر است.
اسید والرینیک Acide valerianique (اسید والریک نرمال Valeric acid Normal)، به فرمول C5H10O5 و به وزن ملکولی 13/102 است.
نخستین بار در سال 1817 توسط Chevereul کشف شد.
در اعضای گیاهان مختلف منجمله انواع زیر، آنهم معمولا به حالت اتری وجود دارد: اسید والرینیک از ریشه والرین، با استفاده از روش های مختلف (کد کس 84) و در صنعت به طریق سریع تر و با صرفه تر، از اکسیداسیون الکل آمیلیک حاصله از تخمیرهای الکی قند و مواد نشاسته ای تهیه می‌گردد.
اسید والرینیک، مایعی بی رنگ و دارای حالت روغنی است.
بوی ناپسند و طعم ترش و تند و زننده دارد.
وزن مخصوص آن در گرمای 20 درجه در حدود 939/0 است.
در حرارت حدود 175 درجه می‌جوشد.
در 30 قسمت آب ولی به مقادیر زیادتر درالکل و اترحل می‌شود.
نوع افی سینال آن باید دارای 99 درصد از اسید والرینیک باشد.
در مصارف درمانی، ملح والرینیات آن به عنوان ضد تشنج و به مقدار 2 تا 6 قطره در روز مصرف می‌شود.
کامفن Camphene، به فرمول C1.H16 و به وزن ملکولی 230./ 136 است.
در اسانس های مختلف مخصوصا تربانتین (انواع راست گرد و چپ گرد آن) و اسانس حاصل از گیاهان متعددی منجمله انواع زیر یافت می‌شود: Cupressus sempervirens L.
(نوع راست گرد) از تیره Cupressaceae Cybopogon Nardus Stapf Graminaceae Valeriana officinalis Valerianaceae Zingiber officinalis Rosc (نوع راست گرد) Zingiberaceae نوع راست گرد و اسانس در گیاهان مختلفی از تیره Lauraceae بررسی و استخراج کامفن توسط Simonsen انجام گرفت است.
فرم راسیمیک آن (dl)، به صورت ذرات کوچک و مکعب شکل در الکل به حالت متبلور به دست می‌آید.
در گرمای 51-52 درجه ذوب می‌شود.در آب غیر محلول است.
بمقدار کم در الکل ولی به مقادیر زیادتر در اتر، سیکلوهگزان Cyclohexane، کلروفرم و dioxane حل می‌شود.
فرم راست گرد آن، در گرمای 52 درجه ذوب می‌شوند.
خواص درمانی- ریشه سنبل الطیب دارای اثر ضد تشنج قوی است و از آن در رفع ناراحتی های منشاء عصبی، هیستری و به عنوان کاهش دهنده مقدار دفع ادرار در مبتلایان به بیماری قند، استفاده می‌گردد ضمنا در تمام مواردی که تحریکات روحی در بیمار شدت پیدا می‌کند و یا اینجالت، همراه با بروز عوازضی به بیمار دست می‌دهد از آن استفاده می‌گردد.
فرآورده های ریشه سنبل الطیب به عنوان یک داروی کمکی، در معالجه مبتلایان به صرع، می‌تواند کمک موثر بنماید.
از ریشه سنبل الطیب، در طب برای رفع بیخوابی و به عنوان بادشکن و ضد کرم نیز استفاده بعمل می‌آورند.
ریشه والرین، داروی تمام مواردی از بیماریها که بی نظمی های عصبی پیش می‌آید، شناخته شده است.
از فرآورده های