علم زراعت فعالیتهایی از انسان را در بر می گیرد که به منظور تامین نیازهای بعضی از گیاهان و در نتیجه بهره گیری از حداکثر قدر ت تولیدی آنها انجام می شود .
این فعالیتها علاوه بر کاشتن ، داشتن محصول و حفاظت آن در مقابل آفات ، امراض و علفهای هرز می تواند عموما شامل تغییر در عوامل محیطی باشد .
عوامل موثر بر رشد گیاهان عبارتند از : هوا ، حرارت ، باد ، آب ، نور ، خاک و مواد غذایی .
انسان قادر است بعضی از این عوامل را مستقیما تغییر د هد ولی غالبا مجبور است شرایط را برای بهره وری بیشتر و بهتر مناسب سازد .
استفاده صحیح و دراز مدت از عوامل محیطی می بایست به عنوان دو هدف اصلی زراعت مورد توجه قرار گیرد .ثبات تولید در کشاورزی یکی از جنبه های مهم کشاورزی پایدار است .
گرچه مفاهیم پایداری تولید در کشاورزی دیدگاههای همه جانبه ای را در بر می گیرد و جنبه های مختلفی را شامل می شود اما اقلیم و خاک از مهمرین عوامل تولید می باشند و بهره برداری از زمین عمدتا“ بر اساس کیفیت این دو عامل استوار است .
پراکنش و توزیع گیاهان در عرضهای جغرافیایی مختلف و همچنین در ارتفاعات متفاوت در ر ابطه با عوامل محیطی و به خصوص بارندگی و درجه حرارت و در مرحله بعد شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک می باشد .
ای موضوع در ارتباط با گیاهان زراعی نیز صادق است .
بدین ترتیب شناخت عوامل مختلف محیطی و انتخاب گیاهان مناسب برای شرایط متفاوت از مهمترین عوامل موثر در تولید است .بدین ترتیب به منظور بهره گیری هر بیشتر از منابع محیطی و کاهش خسارت وارده به محیط از طریق به کار گیری اصول صحیح اکولوژیکی در اکوسیستم های زراعی و نیز کاربرد روشهای منطقی تولید ، بحث اکولوژیکی گیاهان زراعی مطرح می شود .
با پیشرفت دانش هواشناسی ، دانشمندان بر حسب نوع و هد ف مطالعات خود ، یک یا دو یا چند عامل اقلیمی را مبنای تقسیم قرار داده و به این ترتیب سیستم های مختلف طبقه بندی اقلیم ها را به وجود آورده اند .
بطور کلی می توان این مناطق را اینگونه تقسیم بندی نمود : 1.
مناطق بسیار مرطوب جنگلی 2.
مناطق جنگلی نسبتا مرطوب 3.
استپ های جنگلی یا مناطقی که رطوبت آنها متوسط است .
4.
مناطقی که رطوبت آنها کافی نیست ( استپ ها ) 5.
مناطقی که رطوبت آنها کم است ( بیابانها ).
6.
مناطقی که رطوبت آنها بسیار کم است ( صحراها ) .
با توجه به تقسیم بندی فوق : کشور ایران با توجه به عرض جغرافیایی فیزیوگر افی اقلیم و خاک به 7 منطقه اکولوژیکی زراعی قابل تقسیم است .
هر منطقه بر حسب فیزیوگرافی اقلیم و خاک تعریف شده و بر این اساس استفاده مناسب از اراضی و محصولات زراعی ، سیستم کاشت مربوط به خود ر ا دارد که در این تحقبق به شناخت این مناطق و نوع محصولات کشاورزی در این نواحی می پردازیم .
تقسیم بندی اقلیمی ایران فیزیو گرافی ایران : کشور ایران فلاتی کوهستانی است و در حدود 78 درصد از مناطق آن دارای ارتفاعی بیش از 500 متر می باشد .
در زیر توزیع مناطق بر حسب ارتفاع آنها آورده شده است : • مناطق دارای ارتفاع بیش از 2000 متر از سطح دریا 7/15 درصد • مناطق دارای ارتفاع 2000-1000 متر از سطح دریا 3/25 در صد • مناطق دارای ارتفاع 1000- 500 متر از سطح دریا 3/9 در صد • مناطق دارای ارتفاع 500 - 28 متر از سطح دریا 1/20 درصد • مناطق دارای ارتفاع کمتر از 28 متر از سطح دریا 6/1 درصد 1.
منطقه کوهستانی : این ناحیه شامل رشته کوههای البرز در شمال و ر شته کوههای زاگرس درجنوب غربی است .
این دو رشته کوه در شمال غربی به یکدیگر می پیوندند .
رشته کوه البرز دیواری را در شمال کشور تشکیل می دهد که از شرق تا غرب امتداد دارد .
مر تفع ترین قله آن 5866 متر از سطح دریا ارتفاع دارد .
رشته کوه زاگرس از مرز ترکیه در شمال غربی تا خوزستان در جنوب شر قی کشیده شده است .
این رشته کوه 1000 کیلومتر طول و حدود 200 کیلومتر عرض داردو قله مرتفع آن 4500 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
این رشته کوه در جنوب کرمان به دو شاخه تقسیم می شود.
آتشفشان تفتان بخشی از شاخه شمالی را تشکیل می دهد و شاخه جنوبی در امتداد دریای عمان به طرف مرز پاکستان امتداد دارد .
2.
ناحیه فلات : منطه فلات بین رشته کوههای زاگرس و البرز واقع شده و مثلثی را در مرکز ایران تشکیل میدهد .
ارتفاع این ناحیه بین 500 تا 2500 متر متغیر می باشد .
مرتفع ترین نقاط در شمال شرقی و شرق واقع بوده و با حرکت به سمت غرب از ارتفاع آن کاهش می یابد .کوههای این ناحیه شیب تند و لخت دارند و تنها دردامنه های آنها خاکهای آبرفتی که معمولا دارای سنگ و قلوه سنگ می باشد ، وجود دارد .
رودخانه های این نواحی کم عمق بوده و تنها بعد از بارندگی مدتی دارای آب هستند .
3.
دشت خوزستان و نواحی سواحل جنوبی : این ناحیه شامل بیابان وسیع خوزستان در جنوب غربی ایران و بیابانهای پست واقع در امتداد سواحل خلیج فارس و دریای عمان می باشد .
این منطقه دارای تپه های کم ارتفاع و بیابان هایی است که بخشی از آنها شور می باشد .
خوزستان بیابان وسیعی است که حدود 30000 کیلومتر مربع وسعت دارد .
ناحیه سواحل شمالی : این نواحی نوار باریکی با عرض 50 کیلومتر می باشد و رود خانه های متعددی که از کوههای البرز منشاء گرفته اند در آن جریان دارند .
شیب عمومی این ناحیه از جنوب به شمال است و رودخانه های اصلی آن ، گرگان ، دشت مغان و سفید رود می باشند .
اقلیم شناسی قسمت عمده کشور ایران دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است ولی بسته به اختلافات درجه حرارت و میزان تاثیر بارندگی بر حسب ارتفاع از سطح دریا تغییرات اقلیمی مشاهده میشود .
بنابراین ارتفاع عامل مهمی است که بر تغییرات اقلیمی تاثیر گذار می باشد .
اقلیم های ایران از نظر بارندگی مناطق خشک : این ناحیه شامل دشت کویر و دشت لوط است که بین 500 تا 1000 متر از سطح دریا ارتفاع دارد .
باران در این ناحیه کمتر از 100 میلی متر در سال بوده و در حدود 13 درصد اراضی ایران را در بر می گیرد .
مناطق نیمه خشک :باران سالانه در این مناطق بین 250 تا 100 میلی متر است و شامل مناطق واقع در امتداد خلیج فارس و دریای عمان ، خراسان ، آذربایجان و بخشی از ایران مرکزی است و در مجموع 61 درصد مساحت کشور را در بر می گیرد .
ارتفاع این مناطق 1000تا 2000 متر است مناطق نیمه مرطوب با بارندگی کم : میزان بارندگی این مناطق بین 250 تا 500 میلی متر متغیر است و بخشهایی از رشته کوه البرز و زاگرس را دربر می گیرد و در مجموع 8 درصد اراضی کشور را شامل میشود .
منطقه نیمه مرطوب با بارندگی زیاد : این منطقه دارای بارندگی سالانه 500 تا 1000 میلی متربوده و نواحی مجاور کوههای البرز و زاگرس را در بر می گیرد و در مجموع 8 درصد اراضی کشور را شامل می شود .
منطقه مرطوب : بارندگی سالانه این منطقه 1000تا 2000 میلی متر بوده و شامل نواحی دریای خزر می باشد و 1 درصد ا راضی کشور را در بر می گیرد .
مناطق اکولوژیکی زراعی ایران منطقه خوزستان: این منطقه بین عرضهای جغرافیایی 27 تا 33 درجه شمالی قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا بین 0 تا 500 متر می باشد .
میانگین بارندگی سالیانه آن بین 155 میلی متر در جنوب غربی تا 300 میلی متر در شمال شرقی است .
در حال حاضر گندم و جو در مناطق با باردگی بین 200تا 300 میلی متر به طور دیم کشت می شوند ولی تولید در سطح پایین است.
تحت شرایط فاریاب چغندر قند ، پنبه ، گندم، و نیشکر کشت می گردد .
پیشنهاد جهت بهبود تولید گیاهان زرعی در این منطقه : با در نظر گرفتن خاک ، آب و هوای این منطقه جهت کشت سورگوم ، ارزن ، پنبه ، گندم و نیشکر در خاک های حاصل خیز تحت شرایط فاریاب مناسب است و مناطقی که دارای بارندگی بین 200 تا 300 میلی لیتر می باشند ، جهت کشت گندم دیم در تناوب با یونجه و کشت جو مناسب است.
در این منطقه تولید جو در واحد سطح بیش از کشت گندم است .
منطقه ساحلی جنوبی : این منطقه بین عرضهای جغرافیایی 25 تا 27 درجه شمالی قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا 200 تا 500 متر است .
میانگین بارندگی آن سالیانه 10 تا 300 میلی متر است .
در حال حاضر از این منطقه به عنوان مرتع استفاده می شود .
کشت گندم ، جو و ارزن در سطح کم و تحت شرایط بارندگی فصلی انجام می گیرد .
پیشنهاد جهت بهبود تولید گیاهان زراعی در این منطقه : با در نظر گرفتن آب ، خاک و هوا ، این منطقه به طور کلی باید به صورت مرتع استفاده شود و لی کشت گیاهانی نظیر گندم ، ارزن ، سورگوم ، حبوبات و گیاهان جالیزی نیز تحت شرایط بارندگی پیشنهاد می گردد .
در شرایط آبی نیز امکان کشت موز نیز وجود دارد .
منطق فلات مرکزی ( نمکزار ) : این منطقه بین عرضهای جغرافیایی 30 تا 35 درجه شمالی قرار گرفته و شامل قست مرکزی و قسمتی از شرق کشور می گردد.
ارتفاع آن از سطح دریا بین 500 تا 1000 متر است .
میانگین بارندگی سالانه آن 100 تا 200 میلی متر است .
از این منطقه به عنوان مرتع استفاده می شود و کشت گیاهان زراعی نظیر گندم نیز به صورت پراکنده و در مناطقی که آب وجود است انجام می شود .
خاک این منطقه عمدتا شور بوده ولی مناطقی با خاک غیر شور نیز وجود دارد .
پیشنهاد جهت بهبود تولید گیاهان زراعی در این منطقه : با در نظر گرفتن خاک ، آب و هوا ، این منطقه حتی به صورت مراتع دارای تولید کم می باشد .
بیشر آب زراعت توسط قنات ها تامین می شود و چنانچه آب موجود باشد ، کشت گندم ، جالیز ، چغندر قند ، سیب زمینی و بقولات امکان پذیر می باشد .
منطق فلات مرکزی بدون نمکزار : این منطقه سطح نسبتا وسیعی را فرا گرفته و ارتفاع این منطقه بین 500 تا 2500 متر از سطح دریا می باشد .
این منطقه خود به سه ناحیه کوچکتر تقسیم بندی می شود : الف )) منطقه جنوبی .
ب )) منطقه مرکزی .
ج )) منطقه شمال شرقی و غربی .
الف ) این ناحیه در عرض جغرافیایی درجه شمالی قرار گرفته و میانگین بارندگی سالانه آن بین 100 تا 300 میلی متر می باشد .
در حال حاضر از این منطقه به عنوان مرتع استفاده می شود و در مناطقی که آب قنات وجود دارد کشت گندم رواج دارد .
پیشنهاد جهت بهبود تولید گیاهان زراعی در این منطقه : با در نظر گرفتن خاک ، آب و هوا ، این ناحیه جهت مرتع مناسب است و تحت شرایط ، کشت گیاهان زراعی مانند سورگوم ، گندم و بقولات نیز امکان دارد .
ب) منطقه مرکزی : این ناحیه بین عرض جغرافیایی 30 تا 34 درجه شمالی قرار گرفته است ، میانگین بارندگی سالیانه آن بین 100 تا 300 میلی متر است .
در حال حاضربه صورت مرتع از آن استفاده می شود و لی تحت شرایط فاریاب کشت گندم ، شبدر ، سیب زمینی ، جالیز ،چغندر ، و پنبه نیز مقدور می باشد .
پیشنهاد جهت بهبود تولید گیاهان زراعی در این منطقه : با در نظر گرفتن خاک ، آب و هوا ، بهتر است این ناحیه به صورت مرتع نگهداری شود .
البته اراضی آن جهت توسعه و کشت گندم ، شبدر ،ذرت و سیب زمینی ، جالیز و بقولات علوفه ای و حبوبات نیز مناسب است .
منطقه کوهستانی مدیرانه ای :این منطقه بین عرض های جغرافیایی 29 تا 37 درجه شمالی واقع است و شمال دامنه غربی کوههای زاگرس و قسمت کوهستانی شمال غربی کشور را در بر می گیرد .
ارتفاع آن از سطح دریا 1000تا 2500 متر و میانگین بارندگی سالانه آن 100 تا 500 میلی متر است .
در حال حاضر از بیشتر مناطق کوهستانی این ناحیه جهت مرتع استفاده می شود و از چوب آن نیز بهره برداری میگردد .
پیشنهاد جهت بهبود تولید گیاهان زراعی در این منطقه : در نواحی با بارندگی بالاتر از 450 میلی متر و