زمین شناسی مختاران
7- بررسی و ارزیابی کیفی بنام قرضه
بنام قرضه مورد نظر در طراحی آبخیزداری عمدتا شامل منابع سنگی و خاکی است که در اجرای انواع سازه های خاکی و سنگی بکار می روند.
در حوزه مورد مطالعه به لحاظ منابع فوق محدودیتی وجود ندارد زیرا هم به لحاظ حوزه و هم به لحاظ تنوع واحدهای زمین شناسی به اندازه کافی منابع فرق در دسترس می باشند.
(نقشه منابع قرضه پیوست) منابع سنگی به صورت سنگ لاشه با قابلیت چکش خواری مناسب نبوده و تفاوتهایی در آن ها دیده می شود لذا استفاده از آنها را اولویت بندی نموده و به شرح ذیل معرفی می گردد.
7-1 منابع سنگی:
7-1-1 سنگ لاشه:
مقاومت و استحکام قابل ؟
و خاصیت چکش خواری و بلوک دهی از خصوصیات منابع سنگ لاشه می باشد.
در حوزه مورد مطالعه سنگهای آهکی نومولیتی 0ئوسن (En)، سنگهای داسیتی (Ed)، انواع سنگهای آندزیتی (ah, aa, ao) سنگهای میکرودیوریتی (Eda)، در اولویت می باشند.
این واحدهای سنگی از لحاظ فالیتولوژیکی و مقاومت از استحکام لازم و قابل قبول برخوردار می باشند.
در اولویت بعدی واحدهای سنگی شامل ماسه سنگ و مارن ائدسن (Ems)، ماسه سنگ و شیل و اسپلیت (kssp)، برش و آگلومرا (Ebr)، گابرو (gb)، و آمیزه های رنگین (cm) می توانند مورد استفاده قرار گیرند.
7-2 منابع خاکی
منابع خاکی شامل شن، ماسه، مخلوط همگن (درشت دانه و ریز دانه)، رس (ریزدانه) می باشند که هر یک کاربرد خاص در اجرای سازه های مختلف دارند.
7-2-1 مخلوط همگن
این نوع مصالح خاکی که مخلوط مناسبی از خاکهای ریز دانه با تراکم پذیری بالایی میباشند جهت اجرای سازه های خاکی که به صورت همگن و بدون هسته رسی می باشند مورد استفاده قرار می گیرند.
از ویژگیهای این مصالح بافت مناسب و خاصیت تراکم پذیری قابل جزل و نیز مقاومت و استحکام جنس و شکل دانه ها می باشد.
عناصر تشکیل دهنده باید از دانه های مقاوم و زاویه دارد و در اندازه مناسب می باشند.
همچنین مواد ریز دانه باید از خاصیت چسبندگی کافی برخوردار باشند.
در حوزه مورد مطالعه به سبب گسترش زیاد نشسته های آبرفتی دوران چهارم که به لحاظ بافت دانه بندی از تنوع لازم برخوردار هستند این مصالح به میزان کافی در سرتاسر حوزه قابل دسترسی بوده و لذا مشکلی در این زمینه وجود ندارد.
انجام آزمایشات مکانیک خاک به منظور تعیین گروه خاک (طبقه بندی یونیفاید) پیشنهاد می گردد.
رسوبات آبرفتی که برای این منظور پیشنهاد می شوند عبارتند از: آبرفتهای مخروط افکنه ای قدیمی (Qf1)، آبرفتهای پادگانه قدیم (Qt1) و رسوبات آبرفتی جدید (Q1t2)
7-2-2 شن و ماسه
مصالح شن وماسه اغلب برای تهیه ملات سیمان و بتن در اجرای سازه های سنگی ملاتی مورد استفاده قرار می گیرد.
این مصالح باید اول از دانه بندی قابل قبول برخوردار باشند وثانیا جنس دانه ها از سنگهای مقاوم تشکیل شده باشند و مواد ریزدانه سلیسی و ماسه ای در آنها ناچیز باشد رسوبات بسته رودخانه ای عهد حاضر (Qal) برای این منظور معرفی گردند.
اکثرا رودخانه ها و سیل های بزرگ مناطق شمالی تا شمال غربی و همچنین جنوب غربی حوزه تقریبا ویژگیهای فوق را دارا می باشند.
1-2-3 منابع ریز دانه (رس)
مصالح ریزدانه معمول در اجرای هسته های رسی سازه های خاکی (بندهای خاکی) مورد استفاده قرار می گیرد.
این نوع مصالح خاکی باید از چسبندگی لازم برخوردار باشند.
در حوزه مورد مطالعه خاکهای رسی با ویژگیهای فوق به وفور یافت نمی شود و در این زمینه محدودیت وجود دارد.
رس خالص به صورت مستقل در نشسته های نئوژن دیده نمی شود بلکه بیشتر به صورت مارتهای تئوژن است که حاوی مقدار گچ نیز می باشند (واحد Ngm)) و لذا برای مصارف فوق مناسب نمی باشند از نهشت های آبرفتی انتهایی دشت مختاران در محدوده دشت سرپوشیده که اغلب مناطق زراعی در آنها قرار گرفته اند و در حاشیه دق (رسوبات جلگله رسی) تا حدودی قابل استحصال هستند.
علاوه بر این در محدوده دشت کوچک شمال شرقی واقع در جنوب روستای قلعه کبوده که از رسوبات نسبتا ریز دانه تشیکل شده است می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
8- برری واحدها، تیپ ها و رخساره های ژئوموفرلوژی
در حوزه مورد مطالعه بر اساس مشاهدات صحرائی و با استفاده از عکسهای هوائی و تصاویر ماهواره ای 4 حوزه ژئومرفولوژیکی شامل کوهستان، تپه ماهور، دشت سرو پلایا در قالب 50 تیپ و 106 رخساره ژئومرفولوژیکی شناسایی و در نقشه تفکیک گردیده اند شامل 22 تیپ در قالب 40 رخساره در واحد کوهستان، 23 تیپ در قالب 52 رخساره در واحد ثبه ماهور، 3 تیپ در قالب 10 رخساره در واحد دشت سر و تیپ در قالب 4 رخساره در واحد پلایا مشخص شده اند.
در تعیین وتفکیک تیپ ها اساس کار تشابه لیتولوژیکی واحدهای زمین شناسی بوده است به طوری که کیتولوژیهای مشابه در یک تیپ قرار گرفته اند.
درباره تفکیک رخساره های ژئومرفولوژی در داخل هر تیپ به طور جداگانه و با توجه به برداشتهای صحرائی و فتوژئولوژی عکسها هوائی و تصاویر ماهواره ای منطقه ونقشه های توپوگرافی و زمین شناسی مورف های غالب به صورت یک پلی گون تفکیک گردیده و به آنها کد سه رقمی که شامل کد واحد، که تیپ و کد رخساره می باشد داده شده است.
در ارتباط با نحوه نمگذاری رخساره ها سمی شده است با هماهنگی بین سایر گروههای مطالعاتی پروژه و با استفاده به کتاب ژئومرفرلوژی کاربردی دکتر احمدی کد بندیها صورت گیرد.
از نقشه ای توپوگرافی به منظور تفکیک واحدهای ژئومرفرلوژیکی کوهستان، تپه ماهور، دشت سر و پلایا و همچنین فاکتور شیب و جهت شیب در این رابطه استفاده شده است.
گسترش و ساخت رخساره های ژئومرفولوژی به صورت جداول پیوست آورده شده است.
8-1 واحد کوهستان:
8-2 واحد تپه ماهور
بخش اعظم حوزه مورد مطالعه را واحد تپه ماهوری تشکل می دهد.
با توجه به اینکه انواع لیتولویهای مختلف در این واحد وجود دارد به لحاظ مرفولوژیکی تفاوت های بارزی در آن مشاهده می شود به عبارت دیگر ویژگیهای لیتولوژیکی واحدهای زمین شناسی و شرای توپوگرافی مانند میزان ارتفاع، شیب و جهت شیب باعث شده است تا در تیپ های مختلف این واحد رخساره های متنوعی ایجاد شوند.
به طور کلی در واحد تپه ماهور انواع سنگهای آذرین شامل امزیه های رنگین، سنگهای بازیک و اولترا بازیکی، انواع فیلبیت ها، سنگهای ماسه و شیلی و مارنی، رسوب کفگر مرائی و یانی نئوژن و انواع توف ها و و نهشسته های آبرفتی دوران چهارم به چشم می خورند.
با توجه به وجود لیتولوژیهای تقریبا مشابه و در نظر گرفتن مجموعه آنها در قالب یک تیپ لیتولوژیکی در واحد تپه ماهور تعداد 23 تیپ شناسایی و تعیین شده است.
در تیپ های فوق تعداد 52 رخساره ژئوموفولوژی مشخص گردیده که اغلب با توجه به شرایط منطقه مرفولوژی رخنمون سنگی دارند.
اینک به معرفی و بررسی تیپ ها و رخساره های ژئومرفولوژی در واحد تپه ماهور بر اساس جدول راهنمای نقشه ژئوفولوژی به شرح ذیل می پردازیم 8-2-1 تیپ کالرد ملانژ با توجه به اینکه در حوزه مورد مطالعه آمیزه رنگین کرتاسه فوقانی سه واحد مجزا دیده می شوند و در نقشه زمین شناسی نیز از یکدیگر تفکیک گردیده اند لذا به دلیل تشابهات نزدیک لیتولوژیکی و سنگ شناسی آنها در قالب یک تیپ لیتولوژیکی معرفی شده اند واحدهای سنگی تیپ فوق شامل واحد cm3, cm2,cm1 می باشند.
واحد cm1 عمدتا متشکل از مخلوطی از لیستونیت، سرپانتینیت و پریدونیت می باشد که در این میان پرید و تیپ ها اکثرا از جنس سنگهای هارز بورژیت می باشند که در حال تجزیه شدن به سرپانتین هستند.
واحد cm2 به صورت مخلوط در هم رنگین از سنگهای اسپیلیت، دیاباز و گابرو بوده که در داخل آنها رخنون هایی از آهکهای ماسه ای پلاژیک صورتی رنگ مشاهده می شود.
واحد cm3 عمدتا از سنگهای هارزبورژیی تشکیل شده اند که کم و بیش به سرپانیتین تبدیل گردیده اند.
تیپ کالرد ملانژدر مجموع وسعت و گسترش قابل ملاحظه ای در واحد تپه ماهور دارد و در آن تعداد 2 رخساره ژئومرفولوژی به شرح ذیل تفکیک گردیده است.
رخساره رخنمون سنگی 50-25 درصد (1-1-2) در تیپ کالرد ملانژ بسته به شرایط توپو گرافی وعومل فرسایشی منطقه رخساره هایی با تفاوتهای بارزی مشاهده می گردند.این رخساره به صورت رخزن سنگی معرفی شده است که میزان برونزدهای سنگی در مجموع بین 25 تا 50 درصد تغییر می نماید.اصولا سنگهای کالرد ملانژ در شرایط جوی و اختلاف شدید دما تحت تاثیر فرایند های فرسایشی قرار دارند و میزان شدت و عمق هوازدگی وآلتراسیون تا حدود زیادی در آنها مشاهده می شود به طوری که سنگهای اول بتدریج به کانیهای ثانوی و موادتجزیه می شوند ولذا مرفولوژی سنگ تغییر می نماید.در رخساره فرق مواد فرسایش یافته وآلزه شده بر روی سطوح دامنه ها کاملا مشهود است.
به لحاظ حساسیت به فرسایش وهمچنین نفوذپذیری رخساره فوق در حد متوسط ارزیابی می گردد.
محدوده گسترش این رخساره عمدتا مناطق شمال شرقی موزه اطراف روستای فال و قلعه کبوده وشمال روستای میان رود, جنوب روستای تمند و نیز به طور محدود در منتهی الیه شمال غربی حوزه در شمال خلیران و شمال روستای گز می باشد.
رخساره رخنمون سنگی کمتر از 25 درصد (کد2-1-2) به دلیل تفاوت در میزان برونزدهای سنگی وافزایش سطوح خاکدار این رخساره از رخساره قبلی متمایز گردیده است.در این رخساره بخش اعظم سطح آن از مواد خاکدار ناشی از هوازدگی و آلتراسیون آمیزه های رنگین پوشیده شده است و تنها میزان کمتر از 25 درصد آن را برونزد سنگی تشکیل می دهد.
فرسایش پذیری و نفوذ پذیری این رخساره در حد متوسط ارزیابی می گردد.
گسترش این رخساره زیاد نبوده و در محدوده های شمال شرقی موزه در اطراف جاده فنود به کلاته سیمان غرب قلعه کبود, جنوب تمند وشمال میان رود مشاهده می شوند.
8-2-2 تیپ پریدوتیت -اولترا بازیک تیپ فوق سه واحد سنگ شناسی مجزا تشکیل شده که به لحاظ تشابهات کانی شناسی و سنگ شناسی به عنوان یک تیپ معرفی گردیده اند.
این سه واحد عبارتنداز: واحد pb(پرید و تیتی) واحد)ub اولترا بازیک) و واحد hz(هارزبورژیت) محدوده گسترش این تیپ در مناطق شمال شرقی موزه بوده که از آن جمله در اطراف روستای رزق سلیمان, چاه کندوک, سدید, قلعه کبوده و میان رود و فال اشاره کرد.
تیپ اولترا بازیکی فوق دارای سه رخساره ژئومرفولوژیکی به شرح ذیل است: رخساره رخنمون سنگی 50-25 درصد(کد1-2-2) این رخساره به طور عمده از سنگهای پرید وتیتی که عمدتا هارزبورژیت می باشند تشکیل شده است.
میزان رخنمون های سنگی آن فرسایش در حد متوسط ارزیابی می گردد.
محدوده هایی که این رخساره گسترش یافته عبارتنداز: مناطق شمال شرقی موزه شامل شرق روستای سدید, غرب کلاته سلیمان, شمال شرق روستای بید مشک و چند نقطه دیگر که اهمیت کمتری دارد.
رخساره رخنمون سنگی 75-50 درصد(کد2-2-2) افزایش میزان برونزدهای سنگی در واحد سنگ شناسی پرید وتیتی که لیتولوژی اصلی این رخساره را تشکیل می دهد باعث بفکیک این رخساره گردیده است.مواد هوازده و خاکدار در این رخساره بین 25 تا 50 درصد متغیر است.رنگ ظاهری این رخساره سبز تیره مایل به سیاه است که مواد واریزه ای درشت تا متوسط دانه بر روی سطح دامنه ها دیده می شود.
این مواد حاصل هوازدگی و تجزیه سنگهای پرید وتیتی می باشد.
مناطق شمال شرقی موزه ار جمله اطراف روستای رزق سلیمان این رخساره مشاهده می شود.
رخساره رخنمون سنگی کمتر از 25 درصد (کد3-2-2) لیتولوژی اصلی این رخساره را واحد هارزبورژیت (hz) تشکیل می دهد ولی سنگهای مربوط به واحدهای ub و pd نیز در آن مشاهده می شود.
به علت شدت فرسایش و هوازدگی بخش اعظم این رخساره از مواد خاکدار حاصل از هوازدگی پوشیده شده است به طوری که میزان برونزد سنگی به کمتر از 25 درصد می رسد.
ناپایداری کانیهای اولیه و سرعت تجزیه آنها به کانیهای رسی و ثانویه دلیل عمده تشکیل این رخساره است.
محدوده گسترش این رخساره اطراف روستای فال و شرق سدید می باشد.
این رخساره به لحاظ رسوب زائی و فرسایش پذیری در حد متوسط می باشد.
2-3 تیپ فیلیت تیپ فیلیت یکی از تیپ های اصلی و مهم در حوزه بویژه در مناطق جنوب شرقی می باشد که از گسترش قابل توجهی برخوردار است.لیتولوژی آن شامل سنگهای شیستی است که حالت فیلیتی دارند که در واقع شیل های دگرگون شده هستند.
فیلیت های فوق به کانی شناسی به تعداد زیادی از کوارتز,فلدسپار, ؟
و کلریت تشکیل شده اند و رنگ ظاهری آنها خاکستری مایل به آبی بوده و حالت براق دارند.
در تیپ فیلیت تعداد 2 رخساره ژئومرفولوِژیکی شناسایی و تعیین شده است که در قالب برونزد سنگی معرفی گردیده است.
در تیپ فوق به علت فرسایش پذیر بودن فیلیت ها آثار فرسایش آبی هم در سطح دامنه ها مشاهده می شود.
رخساره