تتراپلوئید خیلی نادر هستند .
گسترش مناطق تحت کشت موز تریپلوئید بیش از 100 برابر مناطق زیر کشت موز دیپلوئید است .
تریپلوئیدها محکم تر و بسیار قوی تر بوده و آسانتر رشد می نمایند .
قبل از اینکه یک کلن رده بندی شود لازم است از نظر پلوئیدی شناسایی گردد که این عمل می تواند بطور سیتولوژیکی از طریق شمارش تعداد کروموزوم انجام گیرد .
از نظر مورفولوژی ، تریپلوئیدها و تتراپلوئیدها بزرگتر و خیلی قوی تر از دیپلوئیدها بوده و ضخامت و اندازه سلول هر دو با افزایش پلوئید افزایش می یابد .
فن امتیاز دهی ، بر اساس 15 خصوصیت گیاه ، امکان امتیاز دهی از دامنه 15 (آکومیناتای خالص) تا 75 (بالبیزیانای خالص) را مهیا می سازد .
امتیازهای حد واسط بر اساس رابطه نسبی گونه ها بعلاوه سطوح پلوئیدی دو رگه های واقع در این دو واحد هستند .
سیموندز و شفرد (1955) و استوور و سیموندز (1988) گروهها و امتیازهای نشان داده شده در جدول 5 را برای رده بندی دامنه ای از موزهای خوراکی مورد استفاده قرار داده اند .
سیلایوی و کاموکالو (1987) بر همین اساس 137 رده بندی را به بانک ژنتیکی تای اضافه کردند.
آنها بعضی کمبودها را در طبقه بندی اولیه تشخیص داده و آنرا اصلاح نمودند (جدول 6).
جدول 5 - رده بندی موزهای خوراکی توسط سیموندز و شفرد (1955) و استور و سیموندز (1987)
گروه ژنومی امتیاز
دیپلوئید AA 23-15
تریپلوئیدAAA 23-15
تریپلوئید AAB 46-26
دیپلوئید AB 49
تریپلوئید ABB 63-59
تتراپلوئید ABBB 67
جدول 6- رده بندی سایلایوای وکالو(1987)
گروه ژنومی امتیاز
AAA/AA 25-15
AAB 46-26
ABB 67-59
ABBB 69-67
BB/BBB 75-70
بنظر می رسد در تمام رده بندی های موز در مورد این مسئله که نمی توان یک اسم ساده به تمام موزهای خوراکی داد ، توافق شده است .
اصولاً اصطلاح آکومیناتا برای موزهای دیپلوئیدی (AA) و تریپلوئیدی (AAA) بکار می رود که شکلی از موزها را بعنوان دسر میوه مصرف می شوند در بر گرفته و شامل «پیسانگ ماس» گراندناین هستند .
بطور مشابه با لبیزیانا برای موزهای دیپلوئیدی بدون بذر (BB) و تریپلوئیدی (BBB) که مصرف شان بصورت پخته است بکار می رود که بترتیب شامل آبوبون و سابا هستند .
گونه های دورگه زیادی وجود دارند که نمی توانند اسم اختصاصی داشته باشند ، زیرا دارای ترکیبات مخلوط و اختلاط کروموزومی بوده و لذا برای جلوگیری از بروز اشتباه بر اساس یک قرارداد پذیرفته شده جهانی ، در تمام این ارقام ابتدا جنس موز ، بدنبال آن تفکیک کد گروه جنسی و سطوح کروموزومی و سپس اسم زیر گروه (در صورتی که وجود داشته باشد ) و بدنبال آن اسم عامه رقم قرار می گیرد .
مثالهایی از این مورد عبارتند از :
Musa AAA(Cavendish subgroup) Grand Nain
Musa AAA(plantain subgroup) Horn
Musa BBB Saba
Musa AB Ney poovan
7-1- گروههای ژنتیکی و رقمهای اصلی مورد استفاده در جهان
1-7-1 - گروه AA
1-1-7-1- ساکریر
مترادف پیسانگ ماس در مالزی و اندونزی است .
دارای میوه های زیر ، شیرین با پوست نازک و طلائی بوده و به بیماری پانامائی مقاوم است ، اگرچه پیسانگ ماس نسبت به تریپلوئید تنه کوچکتری داشته و میوه کمتر می دهند ولی مهمترین رقم موز در مالزی محسوب می شود .
2-1-7-1 - پیسانگ آمبون پوتی
این رقم مهم ترین رقم در اندونزی بوده و همچنین کشت بالایی در مالزی دارد.
دارای طعم خوب و کیفیت نگهداری عالی و محصول بالایی است ولی بدلیل حساسیت به بیماری پانامائی موز در امریکای مرکزی تجارتی نشده است .
2-7-1- گروه AAA
1-2-7-1- زیر گروه گروس میشل
رقم اصلی آن گروس میشل بوده و مترادف آن در مالزی پیسانگ آمبون و اسامی انواع جهش یافته آن هایگات و کوکوس است .رقم گروس میشل گیاهانی بلند ، قوی و خوشه هایی سنگین و قرینه تولید می کند .
میوه های آن طویل و استوانه ای بوده و رنگی جذاب دارد .
تا اواخر سال 1950 زمانیکه کشتزارهای آمریکای مرکزی تحت تاثیر نسل 1 بیماری پانامائی موز از بین رفت ، گروس میشل بعنوان رقم عمده در بازار جهانی مورد استفاده قرار می گرفت .
در اوایل 1960 این کشتزارها بوسیله ارقام AAA مقاوم به بیماری پانامائی چون والری و گراندناین که از زیر گروه کاوندیش هستند واکاری شدند .
گروس میشل امروزه تنها در شمال اکوادور باقی مانده است .
2-2-7-1- زیر گروه کاوندیش اهمیت زیاد این گروه برای صادرات و تنوع زیاد ارقام این زیر گروه از نظر ارتفاع شبه ساقه از حدود 8/1 تا 2 متر برای دوارف کاوندیش و 4 تا 5 متر برای لاکتانا و ارتفاع حد واسط برای بسیاری از ارقام دیگر ، امکان استفاده از امکانات و موقعیت مکانی را برای تولید محصول مناسب فراهم می کند .
در این راستا 4 تقسیم بندی بر اساس ارتفاع عبارتند از : 1-2-2-7-1 - نوع دووارف کاوندیش رقم اصلی دوارف کاوندیش بوده و اسامی مترادف آن موز قناری ، دوارف چاینیز ، بسرائی در هند و گوورنور در هند ربی (جزائر دریای کارائیب) و انانو در امریکای لاتین هستند .
این رقم بعنوان زیربنای صنعت موز در کشورهای نیمه گرمسیری مثل استرالیا ، جزایر قناری ، افریقای جنوبی و فلسطین اشغالی بوده و بطور قابل ملاحظه ای با شرایط اقلیمی آنها تطبیق یافته ، به بادهای مناطق نیمه گرمسیری مقاوم بوده و محصول بالایی تولید می نماید .
لکن به بی نظمی فیزیولوژیک پیچ خوردگی ساقه خوشه دهنده حساس است و خارج از این کشورها دوره کندتری داشته و بوسیله ارقام بلندتر کاوندیش «گراندناین» و «ویلیامز» که به پیچ خوردگی ساقه خوشه دهنده حساس نبوده و محصول بیشتر با کیفیت بالاتر تولید می کنند ، جایگزین شده است .
همه این کشورهای نیمه گرمسیری ، بجز فلسطین اشغالی ، نسل 4 بیماری پژمردگی فوزاریمی را دارند که به ارقام زیر گروه کاوندیش حمله می کنند ، به این دلیل گراندناین و ویلیامز و دیگر انواع جاینت کاوندیش در نقاط با الودگی شدید باید با ارقام جهش یافته AAA که مقاوم به این بیماری هستند مثل Taichiao No.1 در تایوان جایگزین شوند .
2-2-2-7-1- نوع جاینت ماوندیش کلنهای اصلی جاینت کاوندیش شامل مونس ماری در کوئینزلند ، ویلیامز در نیوسوت ولز و آفریقای جنوبی ، چاینیس کاوندیش در افریقای جنوبی در هند غربی جاینت گوورنور ، گراندناین در امریکای مرکزی و همچنین در فلسطین اشغالی ، جزایر قناری و افریقای جنوبی محبوبیت عامه یافته اند .
در این نوع بین ارقام مختلف اختلاف ارتفاع وجود دارد ولی دامنه تغییرات آن کمتر از چهار تقسیم بندی ارتفاعی است .
گراند ناین رقم اصلی صادراتی در بازار جهانی است که باید تنها در مناطق عاری از نسل 4 بیماری پژمردگی فوزاریمی کشت شود .
3-2-2-7-1- نوع ربوستا کلنهای اصلی روبوستا در فلسطین اشغالی تال مونس ماری و در افریقای غربی و هند پویو در امریکای لاتین والری و در ریونیون رقم امریکایی است .
این ارقام معمولاً از ارقام جاینت کاوندیش بلندترند .
والری رقم اصلی صادراتی در بازار بوده و به نسل 4 بیماری پژمردگی فوزاریمی حساس است .
اخیراً در بسیاری از مناطق صادر کننده امریکای مرکزی با گراندناین جایگزین شده زیرا این رقم به دلیل کوتاهتر بودن ، داشتن خوشه بزرگتر و دوره رشد کوتاهتر بصرفه تر است .
4-2-2-7-1- نوع لاکتانا مترادف های اصلی آن در مالزی پیسانگ ماساک هیجائو در پرتریکو مونت کریستو و در هند غرب جاینت فیگ هستند .
این رقم خیلی بلند بوده و تنها در جامائیکا و هند غربی ، اهمیت اقتصادی محدودی دارد .
3-2-7-1- زیر گروه ردوگرین رد این دو کلن از نظر تجارتی مهم نبوده ، اما بدلیل پراکنش وسیع شناخته شده هستند .
اینها تنها کلنهایی هستند که برای مصارف خانگی در باغ منازل کشت شده و شاخص برداشت کمی دارند .
رد دارای پوستی قرمز بوده و از آن در نتیجه یک جهش کلن گرین رد که دارای پوست سبز است تولید شده .
3-7-1- گروه AAAA تتراپلوئید آکومیناتا از طریق اختلاط گرده مادری دی پلوئید AA با مادگی تریپلوئید AAA که در مجموع عقیم و نازا نیست حاصل شده و در خوشه آن ممکن است یک یا دو بذر تولید شود .
چنین مادگی های جهش یافته کروس میشل را ، هایگات نامیده اند .
گیاه حاصل از دو رگ گیری بین دیپلوئید * تریپلوئید یک تتراپلوئید است .
برخی ارقام AAAA در زیر آورده شده است : IC.2 - این رقم اولین موز حاصل از اصلاح است که بطور وسیعی راکنش یافته و خوشه های کوچک دارد که بدلیل حساسیت به بیماری پانامائی موز از سال 1954 در امریکای مرکزی کشت تجاری نداشته است .
1-3-7-1-Bodles Altafort برای نخستین بار از جامائیکا در سال 1962 منتشر شده و حاصل دو رگ گیری بین گروس میشل و پیسانگ لیلین است .
گیاهی بلند و حساس به خم شدن بوسیله باد بوده و کشت تجارتی ندارد .
2-3-7-1- FHIASH3436 برای نخستین بار در هندوراس در سال 1982 منتشر شده و حاصل دو رگ گیری بین دیپلوئید بین دیپلوئید SH3142 مقاوم به نماتد مولد زخم و هایگات است .
این رقم مقاومت خوبی به بیماری سیگاتوکای سیاه داشته ولی به نسل 4 بیماری پژمردگی فوزاریمی در استرالیا و افریقای جنوبی حساس است .
4-7-1-گروه AB این گروه در برگیرنده تعداد کمی از دورگ دیپلوئید هند جنوبی است .
رقم اصلی آن نی پووان (هند) است که پراکنش وسیعی داشته ولی اهمیت تجارتی ندارد .
این گیاه دیپلوئید اگرچه گوشت میوه سفید و مزه مطبوع شیرین اسیدی دارد ، لکن باریک و از نظر استحکام ضعیف است .
این گیاه به مقدار زیادی به بیماری پژمردگی فوزاریمی و لکه برگی مقاوم است .
5-7-1- گروه AAB این دو رگه تریپلوئید از هند منشأ گرفته و در آنجا دامنه وسیعی از اشکال جهش یافته آن وجود دارد .
موزهای پختنی عموماً گوشت خیلی نشاسته ای داشته و بصورت رسیده بدمزه هستند مگر در حالتی که پخته شوند .
ارقام دیگر AAB میوه های شیرین داشته و در زمره ارقام مورد استفاده بصورت تازه قرار میگیرند.
1-5-7-1-زیر گروه پلانتین دو نوعد اصلی در این زیر گروه وجود دارد : 1-1-5-7-1-نوع پلانتین «فرنچ» 9 شکل شناخته شده از موز پلانتین فرنچ وجود دارد که در نقاط مختلف هند ، افریقا و امریکای مرکزی کشت می گردد .
بعنوان یک گروه از طریق دوام محور گل نر و گلهای نر و براکته ها تشخیص داده می شوند .
2-1-5-7-1- نوع پلانتین هورن این نوع از طریق پوسیدگی سریع محور گل نر و اجزای گل نر شناخته می شود.
دامنه وسیعی از اسامی محلی برای هورن بکار برده شده و آنها در هند ، افریقا ، امریکای مرکزی ، فیلیپین و اقیانوسیه تولید می شوند .
2-5-7-1 - موزهای AAB مورد استفاده برای مصرف تازه در کنار پلانتین ها ، انواعی از موزهای AAB که از نظر مصرف تازه در مناطق گرمسیری اهمیت دارند عبارتند از : 1-2-5-7-1- میسور : این نوع مهمترین کلن موز است که 70 درصد موزهای تولید شده در هند را تشکیل می دهد .
این گونه گیاهی قوی بوده و از نظر مقاومت به بعضی از بیماریها چون پژمردگی فوزاریمی ، بیماری لکه برگی ، سرخورطومی حفار ، خاکهای ضعیف و خشکی اهمیت دارد .
میوه آن در حالت رسیده و در شرایط نگهداری خوب ، طعم و رنگی جذاب دارد .
2-2-5-7-1 - سیلک بعضی از مترادف های آن شامل اپل ، در هاوائی سیلک فیگ در هند غربی لاتوندان در فیلیپین و پیسانگ اَستالی در مالزی هستند .
پراکنش وسیع این رقم در جهان مشابه دوراف کاوندیش است .
3-2-5-7-1- پوم : مترادف این کلن در استرالیا لیدی فینگر است .
در جنوب هند میوه آن بصورت تازه مصرف می شود اما در هاوائی و استرالیا اهمیت کمی دارد .
گیاهانی قوی و محکم بوده ولی زیاد پر محصول نیستند .
4-2-5-7-1- پیسانگ راجا : کلن آن برای مصرف تازه بخوبی در مالزی و اندونزی شناخته شده ، اما در افریقا و هند ناشناخته است .
گیاهان آن قوی و مقاوم به بیماری پژمردگی فوزاریمی و نقطه برگی هستند .
تنها 6 تا 9 ردیف میوه در هر خوشه دارد که موجب کاهش محصول می شود .
5-2-5-7-1- مایاما اولی: یک کلن مهم در هاوائی و اقیانوسیه است .
در هاوائی 11 زیر کلن از آن شناخته شده که خوشه متراکم و میوه های بزرگ و متراکم دارند .
6-7-1- گروه ABB جنس های بالبیزیانا مزایای زیادی داشته و ارقام آن بسیار قوی و مقاوم به خشکی هستند .
میوه آنها سبز و مومی براق بوده و مغز میوه بسیار نشاسته ای است .
گیاه به نقطه برگی مقاوم بوده و مرکز اصلی ظهور این گروه ، هند جنوبی و فیلیپین است .
1-6-7-1- بلوگو :