چکیده
هدف از انجام این پژوهش، بررسی تأثیر دو نوع برنامه گرم کردن منتخب 10 و 15 دقیقه ای بر غلظت اسید لاکتیک خون آزمودنی ها به دنبال یک فعالیت شدید بیشینه بود.
به همین منظور، تعداد 252 نفر از دانشجویان پسر رشته تربیت بدنی و علوم ورزش دانشگاه تهران از بین دانشجویان دانشکده مذکور با استفاده از آزمون بروس انتخاب و سپس به طور تصادفی به گروه 11 نفره تقسیم شدند.
برنامه گرم کردن 10 دقیقه و گرم کردن 15 دقیقه ای بود.
فعالیت شدید بیشینه نیز یک فعالیت شدید کوتاه مدت با نام آزمون کاتینگهام و فالکنر بود.
تواتر قلبی و غلظت اسیدلاکتیک خون آزمودنی های دو گروه به وسیله دستگاه لاکتومتر دستی از انگشت اشاره دست و دستگاه پالس متر در سه مرحله استراحت، بعد از گرم کردن و بعد از فعالیت شدید بیشینه اندازه گیری و ثبت می شود.
جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون فرضیه های تحقیق از آمار توصیفی و استنباطی و آزمون تی استودنت گروه های همبسته و غیر همبسته استفاده گردید.
(P-Value کمتر از 5%) تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان داد تفاوت معنی داری در غلظت اسید لاکتیک خون آزمودنی ها پس از دو برنامه گرم کردن مشاهده نشد (193/0 = P ) ، متعاقب یک فعالیت شدید بیشینه تفاوت معنی داری در غلظت اسید لاکتیک خون دو گروه مشاهده نشد، اما یک برنامه منتخب 10 دقیقه ای هم چنین یک برنامه گرم کردن 15 دقیقه ای باعث افزایش معنی داری در غلظت اسید لاکتیک متعاقب یک فعالیت شدید در مقایسه با پس از گرم کردن در آزمون های دو گروه مشاهده نشد (00/0 = p ) .
دو برنامه گرم کردن 10 و 15 دقیقه ای باعث افزایش معنی دار تواتر قلبی آزمودنی ها نسبت به حالت استراحت شدند (00/0 = p ) ، تفاوتی بین تواتر قلبی دو گروه پس از گرم کردن و بعد از فعالیت شدید مشاهده نگردید.
(83/0 = p و 146/0 = p)
مقدمه
فرآیند آمادگی جسمانی روانی برای یک مسابقه و یا تمرین ، از موارد مهمی است که دانشمندان علوم ورزشی زیاد به آن پرداخته اند.
گرچه مدت مدیدی است که ورزشکاران توصیه می شود قبل شروع یک جلسه تمرین سنگین و یا مسابقه دقایقی را به تمرینات مقدماتی یا گرم کردن بپردازند، ولی نتایج برخی از تحقیقات که تفاوتی در عملکرد ورزشکاران بعد از گرم کردن نشان نداده اند، باعث شده در مورد ضرورت شدت و مدت فعالیتها مقدماتی اتفاق نظر کلی وجود داشته باشد(1) .
اما با توجه به اتفاق نظر در مورد آثار مثبت گرم کردن، امروزه تقریباً ورزشکاران گرم کردن را بخشی از تمرین و یا مسابقه قرار داده اند و مربیان نیز نسبت به این مسئله تأکید بسیار دارند.
آثار مثبت گرم کردن می تواند شامل بهبود عملکرد ورزشکار، پیشگیری از آسیب های ناشی از فعالیت، تأثیرات فیزیولوژیک و آثار روانی باشد.
گرم کردن نه تنها به اجرای فعالیت آنها کمک می کند بلکه از آسیب دیدگی حین فعالیت جلوگیری می کند.
نکته دیگر متغیرهائی هستند که گرم کردن را تحت تأثیر قرار می دهند.
مدت زمان گرم کردن شدت گرم کردن، محتوای برنامه، فاصله زمانی آن تا فعالیت اصلی، متغیرهایی هستند که می توانند با توجه به ویژگی های ورزشکا، نوع و ماهیت رشته ورزشی مورد نظر، شرایط آب و هوائی، درجه حرارت محیط و هدف های جلسه تمرین یا مسابقه تغییر کنند.(3) در رابطه با مدت و شدت گرم کردن که تحقیق حاضر با تأکید بر آن صورت گرفته است گفته شده، تمرینات گرم کردن باید در حدی باشد که درجه حرارت عمقی و عمومی بافت ها و عضلات را افزایش دهند، مشروط بر این که موجب خستگی ورزشکار نشود.
زیرا هدف از تمرینات مقدماتی، آماده کردن ورزشکار برای اجرای فعالیت ورزشی شدیدتر و سنگین تنر است.
شدت و مدت گرم کردن باید نسبت به نوع رشته ورزشی و سطح آمادگی ورزشکار تنظیم شود.
به عبارت دیگر، شدت و مدت گرم کردن متناسب با اینکه فعالیت ورزشی کدام سیستم تأمین انرژی را بیشتر درگیر خواهد کرد، تنظیم می گردد.
فرآیند آمادگی جسمانی روانی برای یک مسابقه و یا تمرین ، از موارد مهمی است که دانشمندان علوم ورزشی زیاد به آن پرداخته اند.
به عبارت دیگر، شدت و مدت گرم کردن متناسب با اینکه فعالیت ورزشی کدام سیستم تأمین انرژی را بیشتر درگیر خواهد کرد، تنظیم می گردد.
گروه بزرگی از فعالیت های ورزشی فعالیت های هستند که در کوتاه مدت و یا حداکثر شدت انجام می شوند.
طبق تعریف تأمین انرژی در این دسته از طریق گلیکولیز بی هوازی می باشد که در آن اسید لاکتیک تولید می شود.
اسید لاکتیک حاصل تجزیه شده و تبدیل به لاکتات می شود.
تجزیه اسید لاکتیک موجب تجمع یونهای هیدروژن در سلولهای عضلانی می شود.
تجمع یونهای هیدروژن موجب اسید شدن عضله و ایجاد حالتی به نام اسیدوز می شود.
اخیراً رابطه ای بین تجمع اسید لاکتیک درون عضله و نزول اوج تنش مورد تأیید قرار گرفته است.
این تأثیر مربوط به افزایش اسید لاکتیک و متعاقب آن تراکم یون هیدروژن و کاهش (PH) می باشد.
از این رو افزایش تراکم هیدروژن مرحله اتصال القائی را با کاهش مقدار (Ca++ - ترپونین) آزاد شده از شبکه سارکوپلاسمی و مداخله در ظرفیت بهم پیوستگی (a++ ) – ترپونین) به تعویق می اندازد.
از سوی دیگر، افزایش در تراکم (H+) نیز از فعالیت آنزیم فسفرفروکتوکیناز (PFK) (آنزیمی کلیدی در گلیکولیزبی هوازی جلوگیری به عمل می آورد.
این عامل بازدارنده سبب کندی مراحل گلیکولیز شده و لذا میزان دسترسی به (ATP) را کاهش می دهد.
از طرفی، افزایش غلظت یونهای هیدروژن (H+) به منزله عامل دیگر تنظیم کننده رفتار میوفیبریل مطرح است.
با اجرای ورزش سنگین با شدت بیشتر از 80 درصد حداکثر اکسیژن مصرفی، بیشتر یونهای (H+) که در مسیر هیدرولیز (ATP) و فرآیند گلیکولیز تولید می شود مقدار (PH) را از مقدار 4/7 به سطح 2/6 کاهش می دهد.
از این رو، اوج نیروی ایزومتریک و حداکثر سرعت کوتاه شدن کارهای عضله اسکلتی در ارزش های پایین تر (PH) به طور قابل ملاحظه ی کاهش می یابند.
حال، سوالی که می تواند طرح شود این است که شدت و مدت گرم کردن قبل از چنین فعالیت های چگونه تنظیم گردد که ضمن کسب نتیجه مطلوب، موجب افزایش بیش از حد اسید لاکتیک خون نگردد.
در همین رابطه تحقیقات انجام گرفته نشان می دهد که گرم کردن باعث افزایش لاکتاب خون می باشد.
اما این میزان پس از فعالیت اصلی پایین تر از گروه گواه است.
اگر چه، در تحقیق دیگری، اثرات 10 دقیقه گرم کردن بر آستانه بی هوازی افراد می گردد، ولی تغییر خاصی روی بازده کار و حداکثر تحمل غلظت لاکتاب خون سرخرگی نداشت.
هم چنین، یک برنامه گرم کردن با شدت متوسط و کوتاه مدت در مقایسه با حالات تعریفی بدون گرم کردن و گرم کردن با شدت بالا مفید می باشد و گرم کردن بالای آستانه لاکتات، نسبت به برنامه های گرم کردن زیر آستانه لاکتات، موجب بازده کار بیشتر شد.
با توجه به این که در بین متخصصان این رشته اتفاق نظر کلی در مورد اثرات شدت و مدت گرم کردن بر تغییرات غلظت اسید لاکتیک خون ورزشکاران به خصوص در فعالیت های شدید کوتاه مدت وجود ندارد و به منظور پژوهش بیشتر در این زمینه، تحقیق حاضر با هدف به پاسخ به این پرسش انجام می شود که آیا بین دو برنامه منتخب 10 و 15 دقیقه ای از نظر تغییر در سطح اسید لاکتیک خون ورزشکاران بعد از گرم کردن و متعاقب یک فعالیت شدید بیشینه درمانده ساز، تفاوت معنی داری وجود دارد؟
روش شناسی: روش تحقیق از نوع نیمه تجربی به صورت پیش آزمون، پس آزمون ، در دو گروه طی سه مرحله استراحت، بعد از گرم کردن و بعد از فعالیت شدید بیشینه بود.
برای این منظور از بین دانشجویان رشته تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه تهران با استفاده از آزمون هفت مرحله ای بروس به منظور همگن نمودن افراد از نظر آمادگی جسمانی تعداد 22 نفر را که موفق به انجام 6 مرحله از این آزمون شدند انتخاب و سپس به طور تصادفی به دو گروه 11 نفره تقسیم شدند.
در روز آزمون ابتدا قد، وزن، فشار خون، ضربان قلب استراحتی و میزان اسید لاکتیک پایه افراد دو گروه اندازه گیری و ثبت شد.
سپس برنامه گرم کردن منتخب 10 دقیقه ای توسط افراد گروه یک و برنامه 15 دقیقه ای توسط افراد گروه دوم با راهنمایی محقق اجرا شد.
بلافاصله غلظت اسید لاکتیک و تواتر قلبی افراد اندازه گیری شد.
بعد از حدود یک دقیقه استراحت، آزمودنی ها بر روی نوار گردان یک فعالیت بیشینه به نام آزمون کانینکهام و فالکنر را تا حد درمانگی انجام دادند.
مجدداً پس از اتمام این آزمون ضربان قلب و غلظت اسید لاکتیک آنها اندازه گیری شد، و زمان اجرای این آزمون برای هر نفر ثبت گردید.
روش اجرای آزمون بروس: این آزمون از معتبرترین پروتکل ها برای اندازه گیری حداکثر اکسیژن مصرفی است که روی نوار گردان در هفت مرحله پیوسته انجام می شود.
در این تحقیق برای همگن نمودن افراد از جامعه دانشجویان تربیت بدنی تعداد 22 نفر که موفق به عبور از مرحله ششم این آزمون شدند، انتخاب گردیدند.
روش اجرای گرم کردن : برنامه گرم کردن 10 دقیقه ای : شامل 3 دقیقه حرکات کششی، 3 دقیقه حرکات چرخشی 410 دقیقه گرم کردن روی نوار گردان با شیب صفر درجه و سرعت 100 متر در دقیقه (6 کیلومتر در ساعت) بود.
برنامه گرم کردن 15 دقیقه: شامل 4 دقیقه حرکات کششی، 4 دقیقه حرکات چرخشی، 7 دقیقه دویدن روی نوار گردان با سرعت 100 متر در دقیقه (شش کیلومتر در ساعت) بود.
نحوه ی کنترل تواتر قلب : تواتر قلبی افراد در سه مرحله استراحت، بلافاصله بعد از گرم کردن و بلافاصله بعد از فعالیت اصلی توسط پالس متر کنترل از راه دور اندازه گیری و ثبت شد.
نحوه اندازه گیری غلظت اسید لاکتیک خون : غلظت اسید لاکتیک خون افراد در سه مرحله استراحت، بعد از گرم کردن و بعد از فعالیت شدید بیشینه با استفاده از دستگاه لاکتومتر دستی انجام شد.
این دستگاه از طریق اسپکتر و فتومتری آنزیمی میزان غلظت لاکتات خون را به واحد میلی مول در لیتر نمایش می دهد.
روش اجرای آزمون کانینگهام و فالکتر (76/0 تا 91/0 = r ) از این آزمون به عنوان یک فعالیت شدید بیشینه استفاده گردید.
این آزمون در زمره فعالیت های بسیار شدید کوتاه مدت درمانده ساز شناخته شده است که روی نوار گردان انجام با سرعت 8 مایل در ساعت (2/12 کیلومتر در ساعت) با شیب 20% است.
زمان رکورد آزمودنی ها در لحظه قطع فعالیت توسط خود فرد در حالت درماندگی ثبت می شود.
هم چنین می توان لاکتات خون آزمودنی ها را پس اتمام فعالیت اندازه گیری کرد.
در این تحقیق افراد یک دقیقه پس از گرم کردن این فعالیت را انجام دادند.
تحلیل آماری : اطلاعات خام به دست آمده با استفاده از روش های آماری توصیفی و استنباطی شامل جدول، میانگین، انحراف، استاندارد و آزمودنی «تی استودنت» گروه های همبسته و مستقل، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
تجزیه و تحلیل آماری با استفاده از نرم افزار SPSS صورت گرفت برای رویا قبول فرضیه های تحقیق سطح (5% = a ) در نظر گرفته شد.
یافته ها : یافته های تحقیق نشان می دهد که میانگین و انحراف استاندارد ضربان قلب در سه مرحله استراحت، بعد از گرم کردن و پس از فعالیت شدید بیشینه در گروه تجربی اول (10 دقیقه گرم کردن) به ترتیب (95/685 ، 86/1316 / 116، 19/10 91/177) ضربه در دقیقه بوده، در حالی که متوسط تواتر قلبی در گروه تجربی دوم (15 دقیقه گرم کردن) به ترتیب (62/6 55/9 ، 72/13 45/117 و 02/8 82/183) بوده است.
همچنین میزان غلظت لاکتات خون گروه یک در سه مرحله به ترتیب (76/0 30/3 ، 78/0 58/4 و 94/1 54/9 میلی مول در لیتر خون) و در گروه دوم (72/0 07/3 ، 92/0 07/5 و 16/1 36/8) بود.
با توجه به یافته های فوق و در آزمون فرضیه های تحقیق می توان گفت تفاوت معنی داری بین میزان غلظت لاکتات خون متعاقب دو برنامه منتخب گرم کردن 10 و 15 دقیقه ای مشاهده نشد (193/0 = p ) .
بین میزان غلظت لاکتات خون دو گروه متعاقب یک فعالیت شدید بیشینه درمانده ساز معنی داری مشاهده نگردید.
لاکتات خون و تواتر قلبی پس از هر دو برنامه گرم کردن 10 و 15 دقیقه ای افزایش معنی داری نشان داد (00/0 = p ) هم چنین، میزان غلظت لاکتات خون گروه (1) در سه مرحله به ترتیب (76/0 30/3 ، 78/0 58/4 ، 94/1 54/9 میلی مول در دسی لیتر خون و در گروه (2) (72/0 07/3 ، 92/0 07/5 ، 16/1 36/8 میلی مول در لیتر خون )