مقدمه ای بر روانشناسی ورزش
این فلسفه که عقل سالم دربدن سالم است ، به تمدن یونان وچین باستان بازمی گردد.
به هر حال ، فقط درسالهای اخیر است که دیسیپلینی ، که بنام روانشناسی ورزشی مشهود می با شد ، به عنوان جز مهمی ازعلوم ورزشی ، شناخته شده است .
روانشناسی ورزشی دردودهۀ اخیر به شکل معناداری رشد وتوسعه یافته است .
توجه وعلاقه به این رشته تدریجاً روبه افزایش است وگسترۀ دانش وابسته به این حوزه آنقدررشد کرده است که به شاخه های متعددی نیزتقسیم شده است .
به مفهوم وسیع کلمه روانشناسی ورزشی کلاً دربرگیرنده جنبه های روانشناختی ، ورزشهای رقابتی ، تمرین ، آمادگی جسمانی ، استراحت وپیشرفت مهارتهای حدکتی می باشد .
توسعۀ تاریخی روانشناسی ورزشی
درسال 1895 ، جورج فیتز آزمایشی برزمان عکس العمل که یکی ازقدیمیترین تحقیقاتی است که توسط آن مراحل روانشناسی واجرای حرکات ورزشی را می آموزند ، انجام داد .
درهمان زمان نورمن تریپلت رابطۀ بین حضوررقیبان ونحوۀ اجرای حرکات درمسابقۀ دو چرخه سواری رامورد مطالعه قرارداد وکشف کرد که دفعات رکاب زدن درزمان حضوررقیبان تندتر اززمانی است که رقیبان حضور ندارندوفرد تنهاست .
بنابراین اوحوزۀ تحقیقات « تاثیر حریفان درورزش » را که امروزه هنوزهم فعالیت دارد بنیان نهاد .
چرا بعضی ازورزشکاران درزمان اجرای حرکات درحضور جمعیت وتحت فشار بهتر عمل می کنند .
درحالیکه بعضی دیگر تحت چنین شرایطی دچار افت عملکرد وشکست می شوند ؟
برای پاسخ دادن به چنین سؤالاتی کلمن گریفیت ، اولین آزمایشگاه تحقیقات روانشناسی ورزشی رادر سال 1925 بنیان نهاد .
این آزمایشگاه دردانشگاه ایلینویز درآمریکا قرارداشت . بزودی بعد ازآن آزمایشگا ههای دیگری ازاین نوع دربرلن ولنینگراد ساخته شد .
درسال 1965 اولین کنگرۀ بین المللی روانشناسی ورزشی دررم تشکیل شد .
بعد ازآن انجمنهای مشابهی به فواصل زمانی منظمی تشکیل گردید .
که آخرین بار با میزبانی سنگاپور درسال 1989 انجام گرفت .
مهارتهای مربوط به توجه ونقش آن دریادگیری حرکتی
شاید فکرمی کنید که خود ورزشکاران چگونگی برقراری وتنظیم توجه خودرا بلدند .
البته که این باور، باور غلطی است .
تفکیک محرک اصلی ازبین شبکه محرکها ، چگونگی تغییر وتنظیم توجه برحسب ضرورت ، چگونگی تشدید توجه وتمرکز ، مهارت هایی اساسی درانجام بهینه عملکرد هستند ومی توانند به ورزشکاران آموزانده شوند.
اگر اصول مربوط به برقراری توجه را به درستی مورد استفاده قراردهید ، بهترمی توانید به ورزشکارانتان مهارت های مربوط به توجه رابیاموزید .
هدف این مطالب ازاین جزوه بدین قرار است .
-A تدارکات شما به اطلاعاتی درموردچگونگی آموزش مهارتهای مربوط به توجه .
-B تجهیزشما به اطلاعاتی درموردتوجه وتمرکز، که می تواند موجب ارتقاء سطح مربیگری تان گردد .
وسرانجام اینکه مهارت مربوط به توجه خودتان ، درچه حدی است .
اهمیت توجه
مهارتهای مربوط به توجه ، یکی دیگر ازسلسله مهارتهای روانی اساسی ولازم ، برای انجام بهینه وموفق رفتارها وحرکات درورزش است .
می دانیم که بهترین سطح عملکردی درمحدوده انرژی روانی بهینه رخ می دهد که ازمشخصات بارز آن ، برقراری توجه ، تنها وتنها به فرآیند انجام مهارت می باشد .
سیکزنت میحالی در1975 می گوید ، سبکبالی زمانی رُخ می دهد که توجه فرد درحین اجرای مهارتها ، تنها برروی محرکها وعوامل اصلی مربوط به اجرا، برقرار بماند .
افکارمنفی ودیگر عوامل مُخلِ توجه ، به عملکردهای مهارتی صدمه می زنند .
زمانی که تمرکز برفعالیت معطوف گشته وانرژی روانی بالاست ، ورزشکاران حالت روانی دگرگون یافته ای را گزارش می کنند که مشخصات آن درپیش می آید .
بنظر می رسد که زمان کند گشته و حتی گزارش می کنند که مشخصات آن در پیش می آید.
بنظر می رسد که زمان کند گشته و حتی متوقف شده است، فعالیت ها و اعمال به شکل حرکت آهسته پیش می روند و ورزشکاران احساس تسلط و احاطه بر کار می کنند.
چنین حالت تشدید یافته ای از تمرکز وقتی که ارادی باشد، موجب احساس نشاط و لذت می گردد.
در شرایط فعالیت، رسیدن به سبکبالی به دو طریق رخ می دهد.
یکی حالتی است که فرد مشغول پرداختن به ورزشهای حساس و دقیق است، ورزشهایی که در آنها امکان اشتباه بالاست یا درصد خطاپذیری بالایی دارند.
در این نوع ورزشها کمترین خلل در توجه، به یک خطای جبری منتهی می گردد.
دیگری، حالتی است که ورزشکار درجه تسلط اش بر فرآیند برقراری توجه چندان بالاست که تمام انرژی روانی تولید شده اش، صرفا صرف فعالیت و کار می گردد.
به علت ضعف ورزشکاران در توسعه مهارتهای مربوط به توجه، آنها کمتر به تجربه حالت سبکبالی دست می یابند، در واقع نمی توانند خود را به این حالت برسانند.
اما ورزشهایی که ماهیتا توجه برند، چون صخره نوردی، اسکی بازی.
اتومبیلرانی و دیگر ورزشهای پرریسک بلحاظ مخاطرات اشتباه، می توانند موجب رسیدن به سبکبالی گردند.
انواع دیگر ورزشها هم ماهیتا مجذوب کننده هستند و از پرداختن به آنها می توان به حالت سبکبالی دست یافت.
به علت ضعف ورزشکاران در توسعه مهارتهای مربوط به توجه، آنها کمتر به تجربه حالت سبکبالی دست می یابند، در واقع نمی توانند خود را به این حالت برسانند.
انواع دیگر ورزشها هم ماهیتا مجذوب کننده هستند و از پرداختن به آنها می توان به حالت سبکبالی دست یافت.
همراه با انجام هرچه بیشتر تمرینات جسمی و حرکتی، مهارت هرچه بیشتر خودکار می شود.
هرچه که مهارت بیشتر خوددکار شود، بدون نیاز به برقراری توجه کامل، فارغ از دایره نفوذ عوامل توجه گسل، امکان انجام سهولت آمیز آن فراهم می گردد.
برای اینکه مهارت خودکار شود بایستی در جریان فراگیری بمیزان شدیدی مستغرق کار باقی ماند.
برای ابقاء و حفظ غرق شدگی در کار، ذهن باید این شرط را بپذیرد که مسابقه برای شکست دیگران نیست، بلکه عرصه شناخت قابلیتها و ظرفیتهای فرد است.
هرچند که جستجو و شناخت ظرفیتهای هر فردی یک جریان بی انتهاست، اما پروسه تعقیب شناحت این جوهره پروسه ای دلربا و جذاب است، چرا که خود نوعی مسابقه در جهت خودشکوفائی قلمداد می گردد.
تعریف توجه توجه، جریان هدایت کننده آگاهی های ماست که بموازات دریافت اطلاعات توسط حواس، ادامه می یابد.
همانطور که می دانید اطلاعات از طریق حواس ما از جهان پیرامون کسب می شود.
در هر لحظه حواس ما بوسیله محرکهای محیطی متعددی مورد تهاجم قرار می گیرند.
وقتی که احساسهای شما برایتان منشخص می گردند و به آنها وقوف می یابند، آنگاه ادراک صورت می گیرد.
پس ادراک، جریان پردازش و روشن شدن اطلاعات ناشی از علائم و رویدادهای واقعی است.
ادراک زمانی به سهولت صورت می گیرد که شما به احساس های دریافتی خود توجه کنید.
همانطور که مشاهده می کنید فرآیند اخذ تصمیم مستلزم توجه سپاری به ادراکات است.
از اینقرار، توجه یک فرآیند شناختی است که بوسیله آن اطلاعات رسیده از محرکات، کشف، سازمان بندی و هدایت می شود.
توجه، توسط سطح هوشیاری هر فرد و ظرفیت او در پردازش اطلاعات ورودی، تحت تأثیر قرار می گیرد.
حواس شما در معرض تحریک محرکات بیشماری از محیط هستند، ولی تنها زمانی که به گروه خاصی از آن محرکها توجه کنید، آنها را ادراک خواهید کرد.
آنچیزی را که در ذهن تجربه و احساس می کنید، بستگی به آن دارد که توجه تان را به کجا می گردانید.
مکانیزم توجه در عین حال بر صرفه جوئی انرژی روانی تأثیر دارد زیرا که محرکها را تقلیل می دهد و بخش اصلی و مربوط را، از فرعی و نامربوط، تفکیک می کند.
اگر توجه تان را از افکار منفی برگیرید، دچار استرس نخواهید شد و اگر به محرکات اصلی مربوط به فعالیت پاسخ دهید، می توانید به عملکرد بهینه دست یابید.
راه درازی تا شناخت مکانیزم های مربوط به توجه در مغز و چگونگی کنترل آنها باقی است، اما از یافته های موجود بشری نیز می توان استفاده کرد.
در بخش بعدی به موارد زیر می پردازیم .
انتخاب محرک اصلی ضرور به توجه.
تنظیم توجه بر محرک اصلی .
تقویت شدت توجه، مخصوصاً تمرکز.
گزینش هدف توجه همانطور که گفتیم یک مهارت اساسی در مورد توجه، انتخاب محرک یا محرکات اصلی از بین شبکه متعددی از محرکات فرعی یا بی ربط، در حین فعالیت می باشد.
برای یک بازیکن مهاجم در فوتبال، امان نگهداشتن توپ از یورشهای مدافع، جستجوی منافذ نفوذ، محک و ارزیابی نحوه استقرار مدافعین دیگر، مشاهده همه موانع مقابل و انجام مانورهای مربوط به پست فوروارد، وظایف مهمی هستند که انجام موفق آنها به انتخاب مناسب هدف توجه در هر لحظه یا لحظات بازی، ارتباط دارد.
چگونه ورزشکاران به این قابلیت دست می یابند؟
از طریق تصمیم گیری و پاسخ های سریعاً اتخاذ شده بوسیله کامپیوتر استثنائی نیمکره راست مغز.
می دانیم که اگر بخواهیم بطور فردی و از راه کوشش و خطا به این قابلیت دست یابیم، سالها وقت مورد نیاز است.
اما بافراگیری مهارتهای مربوط به توجه می توانیم زمان کسب این قابلیت را کاهش دهیم چرا که امروزه روانشناسان می دانند که چگونه برخی از مکانیزم های پیچیده توجه، کار می کنند.
هرچند که نسخه ساده ای وجود ندارد.
پاسخ سوگیری مکانیزم فعالیت توجه که کنترل کننده برقراری ذهن شما برمحرک مورد نظر است، شباهت زیادی به مکانیزم فعالیت سیستم عصبی خودکار که برخی اعمال حیاتی ما را کنترل می کند، دارد.
حتی اگر توجه تان را معطوف به سیستم عصبی خودکار نگردانید، به طور خود بخودی وظایفش را انجام می دهد.
اگر مکانیزم توجه را در انسان به حال خود واگذارید، سیستم عصبی هدف توجه را برحسب ضرورتهای واقعی و عینی برمی گزیند.
مکانیزم برقرار سازنده و جلب کننده توجه بر روی هدفها، پاسخ سوگیری نام گرفته است.
پاسخ سوگیری به ارگانیسم کمک می کند تا تفاوتها و تغییرات غیر معمول محیط را درک کند.
این پاسخ یک پاسخ حیاتی ضرور برای انواع و گونه ها می باشد زیرا که موج هوشیاری افراد متعلق به این انواع، در مقابل خطرات بالقوه محیط می گردد.
اگر پاسخ سوگیری در انواع وجود نداشت، آنوقت هر موجود می بایستی با تقطیع و پردازش جزء به جزء اطلاعات دریافتی از تک تک حواسش، که روندی طولانی و پرپیچ و خم را در بر می گرفت، وضعیت محیط خصوصاً محاطرات آنرا، شناسایی می کرد.
در ورزش چنانچه توجه به جنبه های اصلی کار معطوف نشده باشد، پاسخ سوگیری می تواند توجه را معطوف به این وجه نموده و فرصت گسستن را از آن بگیرد.
علاوه بر عوامل خارجی تأثیرگذار بر پاسخ سوگیری، سه عامل درونی قویا بر توجه تأثیر می گذارند که عبارتند از : علاقه و رغبت طرحواره های ذهنی قدرت غربالگری – محرکات نامربوط علائق ورزشکاران توجه هر فرد از علاقه اش پیروی می کند.
شما، به سخنرانی ای می توانید گوش بدهید که مطالبش مورد علاقه تان باشد.
این اصل می تواند در خدمت جلب توجه ورزشکاران قرار گیرد.
بطور کامل چگونگی انجام مهارت را به شاگردان بیاموزید و آنها را با کاربردهای مهارت و نش آن در نقشه تیمی، آشنا سازید.
لازم است که شاگردان علت انجام تمرینات جسمی را بدانند، بر علت انتخاب استراتژی تیم واقف باشند و دریابند که علاقه به کار، چگونه افزایش یافته، موجب توسعه توجه در برقراری به فعالیت می گردد.
علاقه ورزشکار به فعالیت ورزشی و لذت بردن از بازی در واقع پاسخی است که نیاز به جنبدگی در انسان، دریافت می کند.
اگر شما تمرینات را فقط منحصر به تمرینات خشک، تعالیم شفاهی و شرطی سازی جسمانی سازید، آنوقت در برقراری و حفظ توجه شاگردان، مشکل خواهید داشت.
تمرین را با توجه به ذوقیات شاگردان و بطرزی فرحبخش طراحی کنید تا بتوانید توجه آنها را مورد استفاده بهینه قرار دهید.
آزادی دادن به ورزشکاران در تعیین حداقل حدودی از تمرینات دلخواه، موجب توسعه علاقه به کار می گردد زیرا که احساس خودمختاری و مسئولیت را در آنها دامن می زند.
تأثیر افزایش انگیزه، جلب توجه به منبع انگیزشی که همانا تمرین است، می باشد.
طرحواره ذهنی دومین عامل درونی تأثیر گذار بر توجه، طرحواره پیشین ذهن است.
ورزشکاران از طریق تجارب شان بتدریج یک طرحواره ذهنی را نسبت به محرکات بیرونی یا درونی ای که باید به آنها گوش بزنگ باشند، در خود توسعه می دهند.
تکنیک توقف فکر، بر پایه ساختن ابتدا یک پیش ساخت ذهنی و سپس توقف آن استوار است.
مربی ای که در بسکتبال به بازیکن سانترش نحوه پر کردن جای خالی یکی از گاردها را در دفاع آموزش می دهد، طرحواره کمک در دفاع را در او پی می ریزد.
روسها از روش طرحواره سازی بنحو شایسته ای استفاده می کنند.
آنها برای رقابتهای مهم بین المللی، نمونه فیلم ها و تصاویر میادین ورزش را از نظر ورزشکاران می گذرانند و برحسب طرحواره های شکل گرفته از آن فیلم ها به تمرین پرداخته، خود را جسما و روحا آماده نگه می دارند.
این روش به آنها کمک می کند که محرکهای زائد مربوط به مسابقات را غربال می کنند و افکار منفی را دور افکنند.
زمانی که به محل مسابقه می رسند چیز تازه و غریبی در محیط نیست، چرا که آنها قبلاً لااقل با طرحواره ذهن شان، در میدان مسابقه