مقدمه
نگهداری و تعمیرات (نت) دو مفهوم بسیار مهم ودو مقوله اساسی هستند که تحقق و عمل بدانها موجبات بقا و تداوم خطوط مختلف تولید و کاهش هزینه ها را فراهم
می آورند.
با پیچیده تر شدن وسائل و امکاناتی که انسان برای رفع نیازهای روز افزون خود بکار می گیرد ، امر استفاده بهینه و نیز اقتصادی بودن این وسایل و امکانات بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است .روشهای پیچیده تولید و امکانات و ماشین آلاتی که در این راستا مورد استفاده قرارمی گیرند، نیازمند این است که با حداقل هزینه، بیشترین استفاده از آنها صورت گرفته و کارایی آنها را تا جایی که ممکن است افزایش داده عمر مفید آنها را بالا برد و از این رهگذر هزینه های کل مربوط به قیمت تمام شده محصولات را کاهش داد .در جهان صنعت امروز موضوع رقابت و تسخیر بازار بیش از پیش مطرح است و کیفیت بالا و قیمت مناسب محصولات است که توان مطرح شدن در میدان رقابت و مسابقه را دارا می باشند .در غیر اینصورت طرح تولید محکوم به فناست .
اهداف نگهداری و تعمیرات
افزایش میزان سرمایه گذاری افزایش ظرفیت تولید بکار گیری بیشتر سیستمهای اتوماتیک مدیریت صحیح در امر نگهداری و تعمیرات موجود وپیوسته در جهت بهبود آن کوشش شده است ،برنامه ریزی تولید و نیز کنترل و ثبت هزینه ها به راحتی صورت گرفته و بازدهی نیز همواره افزایش یافته است .
اصلی ترین هدف سیستم نگهداری و تعمیرات همان بهینه کردن تواناییهای ماشین آلات به منظور رسیدن به حداکثر تولید و کاهش فرسایش و خرابی آنهاست .دستیابی به اهداف دیگری نیز در کنار رسیدن به هدف اصلی مدنظر می باشد که عبارتند از :
-ایجاد آرشیو مدارک فنی بعنوان بانک اطلاعاتی کارخانه
-بررسی و آنالیز فنی اقتصادی نگهداری و تعمیرات انجام شده
-کاهش هزینه های انژی مانند(برق،سوخت و غیره)
-کاهش هزینه های ناشی از ضایعات مواد، قطعات یدکی و ابزار
-ایجاد زمان توقف کمتر در مقابل تولید بیشتر که نتیجتاً قیمت تمام شده محصول را کاهش می دهد
-کاهش هزینه های تعمیرات تکراری و متوالی ودر نتیجه استفاده بهتر از قطعت یدکی و نیروی انسانی
-افزایش کیفیت تولید و جلوگیری از ضایعاتی که بر اثر خرابی ماشین آلات بوجود می آید
-جلوگیری از سرمایه گذاری سنگین جایگزینی به قیمت افزایش عمر مفید ماشین آلات
-پایین آوردن هزینه تولید با بالا بردن زمان کار ماشین آلات کاهش تعمیرات و توقف آنها
-ایجاد نظم و تربیت در تعمیرات و استاندارد کردن کارهای تعمیراتی و زمان سنجی فعالیتهای
نگهداری و تعمیرات
-تهیه دستورالعملهای ایمنی و حفاظت فردی در اجرای سیستم نگهداری و تعمیرات به منظور جلوگیری از خطرات احتمالی
-امکان نصب و راه اندازی ماشین آلات با قابلیت اعتماد بالا
-کنترل و ثبت هزینه های نگهداری و تعمیرات و بهبود روشهای ثبت این اطلاعات
-حفظ و نگهداری و تعمیرات سیستم در وضعیتی مطلوب جهت ایجاد انگیزه و علاقمندی در کارکنان
روند تکاملی نگهداری و تعمیرات
نگهداری و تعمیرات از روزی که بشر اولین ابزار خود نظیر چاقوی سنگی ، چماق و...
را ساخت وجود داشته است .
بعنوان مثال ، تیز کردن چاقو ، خود نوعی نگهداری و تعمیر محسوب می شود .
کارگر قزون وسطایی دارای ابزارهای پیشرفته تری مثل آسیاب ،ماشین تراش و مته بود و عملاً کارهای تعمیراتی را خود انجام می داد .
بعداً با توسعه ماشینهای جدید نظیر ماشین بخار و ماشین احتراق و نیز ماشینهای پیچیده تر از قبل نیاز بیشتری به نگهداری و تعمیرات احساس گردید .
سیستم های اتوماتیک رد اثر پیشرفت طبیعی تمدن در قرن حاضر ارائه شده اند .این سیستم ها به معنای وجود دستگاههای پیچیده تر و استفاده کمتر از نیروی انسانی درگیر در تولید می باشند .
اما مقدار نفر – ساعت مصرفی در نگهداری و تعمیرات این سیستم ها به نسبت سیستم های قبلی زیادتر می باشد .
بطور کلی می توان گفت که در یک صنعت کاملاً اتوماتیک ،نیازی به کارگر تولیدی نمی باشد ولی بطور یقین کارهای نگهداری و تعمیرات به کارگر احتیاج دارد.
شایان ذکر است که رد سیستم اتوماتیک زمان لازم جهت به انجام رساندن کارهای نگهداری و تعمیرات تا100% نسبت به سیستم غیر اتوماتیک افزایش یافته است .
سیستم های اتوماتیک رد اثر پیشرفت طبیعی تمدن در قرن حاضر ارائه شده اند .این سیستم ها به معنای وجود دستگاههای پیچیده تر و استفاده کمتر از نیروی انسانی درگیر در تولید می باشند .
شایان ذکر است که رد سیستم اتوماتیک زمان لازم جهت به انجام رساندن کارهای نگهداری و تعمیرات تا100% نسبت به سیستم غیر اتوماتیک افزایش یافته است .
حالت سنتی نگهداری و تعمیرات با هدف ترمیم خرابیها پس از رخ دادن شروع می شد .
بدین ترتیب که اکثر شرکتها فقط وقتی که دستگاه و یا تجهیزاتی از کار می افتاد، بازبینی یا تعمیر آن را آغاز می کردند ودر واقع سیستم نگهداری و تعمیرات دستگاههای از کار افتاده یا BM (Breakdown Maintenanee) معمول بود تا اینکه پس از مدتی نگهداری و تعمیرات پیشگیری یا PM(Preventinve Maintenance) معرفی گردید .این نوع از نگهداری و تعمیرات اجرای نگهداری و تعمیرات روزانه، بازرسیهای دوره ای و متناوب و تعمیرات در صورت خرابی را شامل می شد همانطور که در شکل واضح است PM در صول سالیان بعد به تدریج تغییر پیدا کرد تا پاسخگوی نیازهای جدید صنعت باشد .
در دهه 1970 نگرش جدیدی تحت عنوان نگهداری و تعمیرات برنامه ریزی شده (Programming Maintenance) بوجود آمد .
متخصصین این رشته ضمن تاکید برروی اصلاح شکستهای اتفاقی به برنامه ریزی لازم پرداختند انها با بهره گیری مناسب از علوم آمار واحتمالات و پژوهش عملیاتی تکنیکها و مدلهایی را برای حالات مختلف انواع ماشین آلات ابداع کردند که می توانستند کلیه نگهداری و تعمیرات پیشگیری را به نظم آورده .شکست سیستمها را پیش بینی کرده ، جهت تعمیر آنها برنامه ریزی نمایند .در همین دوره شاخه های مختلف این علم مثل تعمیر پذیری ، کاهش هزینه ها و افزایش کیفیت رشد نمودند واین مقطع زمانی را می توان دوران شکوفایی واوج نگهداری و تعمیرات برنامه ریزی شده و نگهداری و تعمیرات به ور دانست .
پس از مدتی مشاهده شد که فعالیتهای فوق تنها در چارچوب شرایط خاصی که بررسی شده اند ، کارخانجات را به اهداف تعیین شده می رساند ودر سایر شرایط مثمر ثمر واقع نمی گردند .در نتیجه این دیدگاه مطرح گردید که نگهداری و تعمیرات بهره ور علیرغم جریان بهبودی که ایجاد نموده است .
گاهی اوقات به قالبهایی بی روح تبدیل می شود که لازم است مدیریت بالای شرکت و یا موسسه با طرز تلقی و نگرش خود در آنها ایجاد بنماید.ن وت بهر ور فراگیر (TPM) شکل تکامل یافته کلیه حالتهای گذشته است که در واقع القاء انگیزه در قالبهای نگهداری و تعمیرات بهرور می باشد .
شایان ذکر است که شرکت NIPPON DENSO (از شرکتهای تابعه شرکت TOYOTA) در سال 1971 برای اولین بار با اجرای TPM نتایج قابل توجهی بدست آورد وبرنده جایزه نگهداری و تعمیرات سال گردید .
اکنون نیز شاهد تغییر گرایش و شیوه های اجرائی نگهداری و تعمیرات (نت) هستیم .
در گذشته تولید در مقطعی از زمان متوقف می شد تا همه چیز بررسی شود و نگهداری و تعمیرات لازم انجام گیرد.
اما در روش نگهداری و تعمیرات مبتنی بر شرایط ابتدا وضعیت دستگاه بررسی می شود و سپس با توجه به نتایج حاصله تصمیم لازم براین اساس گرفته می شود .
که کار دستگاه ادامه یابد یا متوقف شده ، تعمیرات لازم صورت گیرد.
مفاهیم و تعاریف سیستم نگهداری و تعمیرات الف)نگهداری مجموعه فعالیتهایی که بطور مشخص و معمولاً بصورت برنامه ریزی شده و با هدف جلوگیری از خرابی ناگهانی ماشین آلات و تجهیزات و تاسیسات انجام گرفته و با این کار قابلیت اطمینان ودر دسترس بودن آنها را افزایش می دهیم .
فعالیتهای نگهداری لقب می دهیم .
ب) تعمیرات شامل مجموعه فعالیتهایی است که بر روی یک سیستم یا وسیله ای که دچار خرابی و یا از کار افتادگی گردیده ، انجام می دهیم تا آن را به حالت اماده و قابل بهره برداری بازگردانده و رد جهت انجام وظیفه ای که به آن محول گردید ه است ، آماده اش سازیم .
از تعاریف فوق براحتی در می یا بیم که از کارافتادگی هر وسیله یا سیستم ، یک متغیر تصادفی است که می توان وقوع ان را بصورت تخمینی پیش بینی کرده و برای رفع و تعمیر آن ، آمادگی لازم را از قبل احراز نمود.
انجام این امر مستلزم اتخاذ تدابیر لازم و برنامه ریزی صحیحی است که تحت عنوان برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات نامگذاری شده است.
نقش برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات در کارخانجات نگهداری و تعمیرات به مجموعه فعالیتهایی اطلاق می گردد که سبب افزایش عمر مفید ماشین آلات می شود و کاهش مصرف قطعات یدکی و انرژی و هزینه را نیز بدنبال دارد و کارایی و راندمان عملی ماشین آلات را افزایش می دهد .
با نگهداری و تعمیرات با ید بیشتر برخوردی مهندسی و عملی شود تا برخوردی تئوریک و غیر عملی .
اگر چه از مبانی عملی در تدوین سیستم استفاده می شود .
ولی شرایط هر کارخانه و نیازها و مشکلات آن را نیز نمی توان نادیده گرفت و لذا باید سعی بر این باشد که سیستم نگهداری و تعمیرات را با همکاری مهندسان و کارشناسان هر کارخانه تدوین نمود.
تا چنین سیستمی در زمان اجرا با کارخانه بیگانه ودور از ذهن پرسنل اجرایی نباشد در تدوین سیستم و اجرای آن نقش نیروی انسانی وطرز تفکر و نگرش پرسنل فنی به سیستمی که تدوین یا اجرا خواهد شد را با ید رد نظر داشت و باید متوجه بود که هر سیستم یا روش جدید در پرسنل و نیروی انسانی دوگانگی ایجاد کرده و این دوگانگی مقاومتهایی را از طرف پرسنل بدنیال دارد ، لذا ظرفیت کار را نباید ااز دست داد واگر که اصل مهم اساسی در اجرای هر سیستم قاطعیت در مدیریت است ، اما ایجاد انگیزه در پرسنل برای اجرای سیستم یکی از ضروریات مهم می باشد و تفهیم این نکته که ( افراد هستند که برنامه را اجرا می کنند نه آدمهای آهنی ) سنگینی مسئولیت ما را بعنوان تدوین کننده سیستم بیشتر می کند ولذا مشارکت دادن افراد متخصص در تدوین سیستم هم از مقاومتهای احتمالی آنها جلوگیری می کند و هم اطلاعات و دستورالعملهای جمع آوری شده را غنی تر و قابل اجراتر می سازد .
با توجه به اینکه تداوم بکارگیری هر سیستم از تدوین ان مشکلتر است ، لذا یویایی ودینامیک بودن سیستم نگهداری و تعمیرات از اهمیت ویژه ای برخودار است زیرا سبب تکامل این سیستم می گردد.
به عنوان مثال ممکن است برخی از مواردی که رد زمان تدوین سیستم در نظر گرفته شده در جریان مرحله اجرای سیستم نیاز به اصلاح داشته باشد .
از اینرو سیستم باید قابلیت انعطاف داشته باشد تا در شرایط مختلف برنامه را به گونه ای تغییر دهد که رسیدن به اهداف را امکان پذیر و نگهداری و تعمیرات را همواره ودر هر حال بهینه نماید .
لزوم استفاده از سیستم برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات درتولید پیشرفت سریع تکنولوژی و همه گیر شدن صنعت و گسترش ان در تمامی نقاط جهان و افزایش سرمایه گذاریها در صنایع و محدودیتی که در منابع و مواد اولیه مورد نیاز وجود دارد .
مسئله کارایی و بهره وری را بصورت مهمترین مسئله نزد صاحبان صنایع و مدیران مسئولان رد صنعت مطرح نموده است .
(کارایی در مورد هر مکانیزمی به این مفهوم است که با صرف کوتاهترین فاصله زمانی و حداقل کار و کمترین وسائل بالاترین راندمان کاری از ان مکانیزم دریافت گردد.
این هدف زمانی مهمتر ودر خور توجه بیشتر جلوه می کند که تجزیه و تحلیلی از رقابتهای صنعتی شدیدی که در بازارهای جهانی و داخلی وجود دارد را تجزیه و تحلیل نماییم.
اساس این رقابتها ناشی از تغییرات هنگفت در سرمایه گذاریها ، افزایش ظرفیتهای تولیدی و بکارگیری روزافزون سیستمهای اتوماتیک است ووجود این شرایط تولیدی، موسسات را بر ان داشته است که برای حفظ استعداد تولیدی و مقاومت در برابر عوارض ناشی از نوسانهای اقتصادی ودر دست داشتن حاشیه های امنیت کافی همواره درصد تقویت کادر مدیریت خود بوده و با بکارگیری تکنیکهای صحیح و کارا بالاترین میزان بازدهی وسود را برای موسسه و صنعت خود ایجاد نمایند .
دستیابی به این امر مهم زمانی برای صاحبان صنایع حاصل می شود که با مسائل تولیدی با دیدی منطقی و دقیق و همراه با برنامه ریزی صحیح برخورد نمایند .
یکی از مسائل عمده موسسات تولیدی ، حفظ آمادگی و عملیاتی نگهداشتن تجهیزات ، ماشین آلات و تاسیسات تولیدی است و اصولی ترین راه حل این مسئله استفاده از سیستم برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات