دانلود مقاله فلکلر نیشابور

دیباچه

چوله‌قزک بارن کن    بارن ب‌‌پاین کن

گندوم د زر خاکه    از توشنگی هلاکه

بزغله شیر میه    چپو پنیر میه

 

با ترانه‌ی چوله‌قزک، روزگاری نه چندان دور، روستازادگان نشابور، گوش به جاری شدن ترنم باران بر دشت‌های سرزمین سپیده و نسیم صبح می‌ایستادند. از این دست بسیارند ترانه‌ها، لالایی‌ها، افسانه‌ها، مثل‌ها و ... که پدران و مادران ما، آرمان‌ها و آرزوها، دردها و سوزها، آموخته‌ها و تجربه‌ها، داشته‌ها و نداشته‌ها، اندیشه‌ها و باورهای خود را در قالب آنها می‌ریختند و بر محمل گویش کهن و شیرین نیشابوری، سینه به سینه به فرزندانشان می‌سپردند.

 

فلکلر (Folklore)

مردمان، همواره با انگاره‌ها، سنت‌ها و میراث حکمت‌های زندگی که از گذشته‌های دور به آنها رسیده است، زندگی می‌کنند. این انگاره‌ها، سنت‌ها و حکمت‌ها که از یک سو، حیاتی شفاهی دارند (بر زبان مردم جاریند از طریق زبانی از نسلی به نسل بعدی منتقل می‌شوند) و از سویی دیگر، بازنمایی از هویت، جهان‌نگری و دانش عمومی گروهی از مردم‌اند را «فرهنگ عامّه»، «فرهنگ مردم»، «دانش عوام» یا «فلکلر» نامیده‌اند.

 

فلکلر ]فولکلور؛ فلکلور؛ فولکلر[، واژه‌ای فرانسوی است که از دوجزء فلک (folk) به معنی توده، و لور (lore) به معنی  دانش، ترکیب یافته است، که نخستین بار آمبروزا مورتن (Ambroise Morton) در 1885 میلادی، آثار باستان و ادبیات توده را folklore نامید. برخی تعریف‌ها برای فلکلر عبارتند از: علم به آداب و رسوم توده‌ی مردم؛ افسانه‌ها و تصنیف‌های عامیانه؛ توده شناسی (فرهنگ معین). فرهنگ عامه؛ مجموعه‌ی عقاید، اندیشه‌ها، قصه‌ها، آداب و رسوم، ترانه‌ها و هنرهای ساده و ابتدایی یک ملت.

 

فرهنگ عامه‌ی هر منطقه، هر قوم، هر شهر بیان کننده‌ی آرمان‌ها، اندیشه‌ها و تجربه‌های ارزنده‌ای است که نسل دیروز را به امروز پیوند می‌دهد و ارزش‌ها، هنجارها، سنت‌ها و حکمت‌های زندگی را به نسل‌های بعد منتقل می‌کند. این سنت‌ها و انگاره‌های اجتماعی به زندگی مردم، معنی و مفهوم می‌بخشد و آنها را به ادامه‌ی زندگی دلگرم می‌کند. پیداست که اگر این وابستگی‌ها از آنها گرفته شود، کار و تلاش و امید و آرزو به بن‌بست می‌رسد. پیوند مداوم بین نسل‌ها از رهگذر فرهنگ عامه، باعث پویایی اندیشه، ابتکار و خلاقیت و توسعه‌ی فرهنگی در جامعه‌ی انسانی می‌گردد. مگر نه اینکه هر بنایی را بر مبنایی باید ساخت و بی‌جا نگفته اند که «ملتی که گذشته‌اش را نشناسد، آینده‌اش را نمی‌تواند بسازد».

 

با این پیشینه، فرهنگ عامه‌ی هر منطقه و هر گروه از مردم و هر ملت را می‌توان در زمره‌ی میراث فرهنگی آنها به شمار آورد. به عبارتی، فرهنگ عامه میراث شفاهی و معنوی است که بازنمای ارتباط حیات فرهنگی و تاریخی یک قوم  یا یک ملت است که با نمودهای گفتاری، رفتاری و موسیقایی ظاهر می‌شود.

 

اما از یک سو تحولات پرشتاب اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در دهه های اخیر که پیشرفت‌ و توسعه‌ی فن‌آوریهای ارتباطی، رسانه ها و وسایل حمل و نقل که جهان و مردمان آن را به ورطه‌ی فرهنگ دیکته‌ای مصرفی و ماشینی فرو غلتانده، و فرهنگ گونه‌گون و ریشه‌دار عامه را متاثر ساخته و به تدریج، آن را کمرنگ و بی‌معنا جلو داده است و از سویی دیگر طبیعت شفاهی و حیات سینه به سینه‌ی فرهنگ عامه، آسیب‌پذیری این گنجینه‌ی ارزشمند را دو چندان نموده است، به نحوی که بسیاری از سنت‌ها، باورها و سایر داشته‌های بومی به نفع فرهنگ غول‌آسای مصرف و ماشین، پای را از اذهان و افواه مردم کوچه و بازار کنار کشیده، فراموش و محو شده و چراغ این میراث رو به خاموشی می‌رود و اگر در مورد گردآوری، ثبت و پژوهش بر روی آن کاری انجام نشود، در فردایی نه چندان دور، فرصت از دست رفته و آن‌گاه چیزی به عنوان میراث و بازگوکننده‌ی هویت جمعی ما باقی نخواهد ماند.

 

فلکلر و گویش

در این میان گویش‌های محلی و منطقه‌ای نقشی اساسی و انکارناپذیر را به عنوان محمل و ظرف انتقال و حیات باورها و سنت‌های مردم (یا به بیانی کلی‌تر، فرهنگ عامه‌) ایفا می‌کنند. گویش‌‌ها به عنوان یکی از گونه‌ها و اشتقاقات زبان مادر ، علاوه بر کارکرد محمل انتقال فرهنگ مردم، به مثابه‌ی پاسگاه و گنجینه‌ی واژه‌ها، اصطلاحات و تعبیراتی که در زبان مادر به فراموشی سپرده شده‌اند و یا کاربرد خود را از دست داده‌اند نیز قابل توجه‌اند و از نگاهی دیگر گویش‌ها به لحاظ حیات پویا و طبیعی‌شان بر زبان عوام، مولد اجزا و ترکیباتی غنی هستند که، مطالعه و استخراج و بکارگیری آنها می‌تواند موجب غنای زبان مادر گردد. گویش نیشابوری نیز از این دسته است، دارای قدمتی دیرینه، پر از فراز و فرود در مسیر تاریخ، گنجینه‌ای سرشار ناشی از ارتباط و تطور فرهنگی اقوام گوناگون .... در بازنمایاندن گوشه‌ای از قابلیت‌های گویش نیشابوری شما را به مقاله‌ی ارزش گویش نیشابوری ارجاع می‌دهیم.

 

در راستای معرفی گویش نیشابوری، اینجانب به همراهی گروهی از دوستان علاقه‌مند به فرهنگ و هویت ابرشهر ایران‌زمین در کلوب نیشابور به ویژه مساعدت مدیر پرتلاش کلوب –دهلیزشرق- بر آن شدیم گوشه‌ای از کار را گرفته و با استخراج و ثبت بخشی کوچک از واژگان گویش نیشابوری که به سان پایه و محملی برای کار در سایر حوزه‌های فرهنگ شفاهی مردم نیشابور است، اقدامی هرچند مبتدی، کوچک و آزمایش‌گونه در این حوزه به انجام برسانیم. باشد که پژوهشگران نیشابوری و نیشابور دوستان و نیز نهادهای فرهنگی ذیربط، همچون گذشته با نگاهی کاربردی و ارزشی به این حوزه نیز نگریسته و وارد این میدان شوند تا گویش نیشابوری و بطور کلی‌تر فرهنگ عامه‌ی نیشابور، آن گونه که به حق شایسته‌ی آن است معرفی شود و نیز به عنوان میراثی نیک که نشان از دانش و باورهای مردمان حکیم ابرشهر سنتی و باستانی دارد، در اختیار آیندگان قرار گیرد.

... ققنوس شرق ... 

 

 

برخی دستاوردهای گردآوری واژگان نیشابوری را به شرح زیر می‌توان بر شمرد:

 

حفظ و ماندگاری واژه‌های گویش نیشابوری از طریق ثبت و مکتوب کردن آنها

فراهم آمدن منبعی ابتدایی به عنوان ماده‌ی خام کارهای تخصصی پژوهشگران حوزه‌ی گویش‌شناسی

معرفی اجمالی گویش نیشابوری و توانمندی‌های آن در شبکه‌ی جهانی (اینترنت)

متوجه کردن نگاه‌ها و اندیشه‌ها به این حوزه و اهمیت و ارزش کار بر روی آن

ترویج گویش نیشابوری و ترغیب جوان‌ترهای نیشابور به استفاده و تعامل با آن

در اختیار قرار دادن سرنخ‌هایی برای پژوهشگران سایر حوزه‌های فرهنگ عامه در راستای کار در این حوزه

 

شایان ذکر است که:

 

این واژه‌نامه کاری مبتدی، ترویجی و به عبارتی مشتی نمونه‌ی خروار است و بالتبع به هیچ وجه نمی‌توان به جامعیت و صحت واژه‌ها، آوانگاری و تعاریف ارایه شده، چه از دیدگاه کمی و چه کیفی، استناد نمود.

جدول آوانگاری ارایه شده، کاری ابتکاری است و چه بسا ایراداتی بر آن وارد باشد. بنابراین ثبت آوانگارد گویش نیشابوری بدان گونه که بایسته است در حوزه‌ی متخصصین علم آواشناسی و آوانگاری قرار می‌گیرد.

 

 

 

خواهشمند است واژه‌های پیشنهادی خود را برای اضافه شدن به واژه‌نامه و نیز نظرات اصلاحی‌تان را در قسمت نظرات (نظر بدهید) – در پایین کادرهایی که واژه‌ها در آن قرار گرفته‌اند-، وارد نمایید.

با سپاس از شما به خاطر همراهیتان

 

برقرار و هماره پیروز باشید

 

+ نوشته شده در  ساعت   توسط چوله قزک  |  9 نظر

جدول آوانگاری گویش نیشابوری

 

در آوانویسی واژگان نیشابوری ثبت شده در این وب‌نوشت، از نشان‌های آوایی جدول زیر و در نگارش و تنظیم واژه‌نامه (در متن واژه‌نامه) از اختصارات و نشان های زیر استفاده شده است.

 

اختصارات و نشان‌ها

 

نک:

نگاه کنید به

 

//

صورت آوانویسی شده‌ی هر واژه در بین دو خط مایل آمده است

 

؛

تعریف‌های مختلف یک واژه بوسیله‌ی نقطه ویرگول از هم جدا شده اند

 

{}

برخی واژه‌ها ممکن است به چند صورت بیان شوند، صورت‌های دیگر واژه‌ها در داخل این نشان‌ها آمده‌اند

 

()

برای تبیین بهتر مفهوم برخی واژه، توضیحاتی در داخل دو پرانتز ذکر شده است

 

 

 

جدول آوانگاری گویش نیشابوری

 

نشان آوایی

نشان الفبایی

نمونه در زبان فارسی

نمونه در گویش نیشابوری

توضیحات

ă

آ

آب /ăbăd/

آو /ăw/

 

a

َ ، اَ

اَبر /abr/

اَبر /abr/

 

b

ب

باد /băd/

باد /băd/

 

č

چ

چای /yăč/

چای /yăč/

 

d

د

دور /dur/

دور /dur/

 

e

ِ ، اِ

اسم /esm/

اِسم /esm/

 

f

ف

برف /barf/

برف /barf/

 

g

گ

گرم /garm/

گرم /garm/

 

h

ه ، ه

هفت /haft/

هفت /haft/

 

h

ح

حال /lăh/

حال /lăh/

نک (1)

i

ای

میز /miz/

میز /miz/

 

j

ج

کاج /kăj/

کاج /kăj/

 

k

ک

کسر /kasr/

کسر /kasr/

 

l

ل

بال /băl/

بال /băl/

 

m

م

بیمار /bimăr/

بیمار /bimăr/

 

n

ن

خان /xăn/

خان /xăn/

 

o

ُ ، اُ

اُردک /ordak/

اُردک /ordak/

 

ŏ

-و

-

باد-وک /bădŏk/

نک (2)

p

پ

پر /par/

پر /par/

 

q

ق ، غ

مغز /maqz/

مغز /maqz/

 

r

ر

برگ /barg/

برگ /barg/

 

s

س، ث، ص

ترس /tars/

ترس /tars/

 

š

ش

شب /šab/

شو /šaw/

 

t

ت ، ط

بت /bot/

بت /bot/

 

u

او ، ُو

پول /pul/

پول /pul/

 

w

و

وام /wăm/

وام /wăm/

 

x

خ

نخ /nax/

نخ /nax/

 

y

ی

یار /yăr/

یار /yăr/

 

z

ز، ض، ظ

راز /răz/

راز /răz/

 

ž

ژ

مژه /može/

موژه /muža/

 

‚

-

-

کرت /k‚rat/

نک (3)

w

و

وام /wăm/

وام /wăm/

 

-

ع

؟

؟

نک (4)

 

 

توضیحات (نک):

 

در زبان فارسی و گویش رسمی امروز، مخرج ادای همخوان (حرف بی صدا= صامت) های «ه» و «ح » بسیار نزدیک به هم می باشد، اما در گویش نیشابوری تفاوت ادای این دو همخوان بسیار محسوس و متمایز است، بنابراین نشان آوایی « h » را برای همخوان «ه» و « h » (زیر خط دار) را برای همخوان «ح» در نظر گرفته ایم.

در زبان فارسی و گویش رسمی امروز، واکه ای (حرف صدادار= مصوت) نظیر ضمه و یا واو اشباع شده یا مجهول کاربرد ندارد، در حالی که در گویش نیشابوری این واکه ها هنوز به حیات خود ادامه می‌دهند، بنابراین نشانه ی « ŏ » را برای آوانویسی این واکه ها و نیز صورت نوشتاری « و » (واو دنباله‌دار کشیده) را برای نگارش در نظر گرفته ایم.

در برخی واژه‌های گویش نیشابوری مانند «کرت، پلتاو، کدون و ...» پس از حرف نخستین واژه، واکه ای مستتر است که در اغلب نگارش ها این واکه لحاظ نشده و حرف ساکن محسوب شده است در حالی که این واکه ارزش آوایی داشته و توسط گویش‌وران نیشابوری به وفور مورد استفاده قرار می گیرد بنابراین در آوانویسی این واکه از نشان قراردادی « ‚ » استفاده کرده ایم.

همخوان «ع» در گویش مانند عربی و از همان مخرج ادا می شود اما ما در این واژه‌نامه، برای آن نشان آوایی در نظر نگرفته و بسته به واکه‌ای که بعد از آن می‌آید، همان واکه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی پس‌آیند را بجای آن آورده‌ایم مثلا در آوانویسی واژه‌ی عینه به معنی آینه را به گونه‌‌ی /ayna/ به حساب آورده‌ایم. شایسته است در کارویژه‌ها (کارهای تخصصی)، برای همخوان «ع» در گویش نیشابوری که برخلاف زبان فارسی امروز، دارای ارزش آوایی ویژه‌ای است، نشان آوایی در نظر گرفته شود.

 

+ نوشته شده در  ساعت   توسط چوله قزک  |  نظر بدهید

××× آ ، الف ×××

 

آ

   

 

±      آزک /ăz‚k/: باز؛ دوباره؛ دیگر بار

±      آق ملّا /aqmlla/: {آق مرزا /ăqm‚rză/} شوهر خواهر

±      آق مرزا: ]نک: آق ملّا[

±      آغشکه /kašăq/: {آغشگه/ăqšga/؛ آغشغه/ăqšqa/}: پنجره‌ی کوچک

±      آغال /ăqăl/: جای نگهداری گوسفندان، در بند کردن چیزی به وسیله‌ی چیز دیگر

±      آو /ăw/: آب

±      آودوزدک /ăwduzdak/: نوعی سوسک

±      آو عینه کیدن /ăw-ayna kidan/: {آو اَینه کیدن}: آراستن و مرتب کردن موی سر با استفاده از آب در جلوی آینه

 

 

 

الف

 

 

±      اتش /atash/: آتش

±      اتش برق /at‚šbarq/: رعد و برق؛ آذرخش

±   اتش گاو /at‚š-găw/: میله‌ ای طویل و نسبتا قطور که برای به هم زدن مواد آتش‌زای داخل تنور یا کوره (مانند هیزم) و برافروخته‌تر کردن آتش استفاده می‌شود.

±      اِ تیم /e-tim/: ای وای! (گویه ای برای بیان تعجب)

±      اتینا /ataynă/: بیهوده

±      اجّاش /ajjăš/: هرگز

±      اجیر /ajir/: بیدار؛ سرزنده؛ سرحال

±   اُ جور کی باد میه و شخه مجمبه /o jur ki băd miya-vo šaxa mojonba/: به این صورت که باد می‌آید و شاخه می‌جنبد ...؛ اوضاع و شرایط حاکی بر این است که ...

±      اخاد /axăd/: همراه؛ با

±      اختلاط کیدن /axt‚lăt kidan/: صحبت کردن؛ گفتگو کردن؛ با هم حرف زدن

±      اخکوک /axkŏk/: چغاله‌ ی زردآلو

±      ارا کیدن /ară kidan/: آرایش کردن؛ آراستن

±      ارده /ar‚da/: {عرده /ar‚da/}: لاستیک خودرو؛ تایر خودرو

±      ارّه /arra/؛ /orra/: زن وقیح و دریده

±      ارونجه /arunja/؛ /runjaă/: یونجه

±      ازا /eză/: ماده‌ی اشتعال زای روی جعبه‌ی کبریت

±      از پوشتی /az pušti/: پشتیبانی؛ حمایت؛ طرف‌داری

±      از دستی /az d‚sti/: عمدا؛ به عمد

±      از رد /az rad/: دنبالِ؛ پشت سرِ

±      از سر وا کیدن /az sar wă kidan/: کار را به پایان رساندن؛ پذیرایی مناسب را به جا آوردن

±      از سر کول افتین /az s‚r kavl aftiyan/: از تدبیر کاری افتادن؛ از  کاری یا چیزی غافل شدن

±      از کلّی صحب /az k‚llay sŏh‚b/: از سر صبح؛ از ابتدای صبح

±      از گلو هم بدر رفتن /az g‚lu ham b‚dar roftan/: با هم کنار آمدن؛ مصالحه کردن

±      استاق /astăq/: گوسفند نازا

±      استقو /ast‚qo/: استخوان

±      اشکاف /eškăf/: کمد دیواری

±      اشکینه آوجیج /aškina-ăwjij/: نوعی غذا (اشکنه)

±      اغوش /aquš/: 1. آغوش. 2. یک دسته گندم یا هر گیاه و محصول درو شده که در آغوش جای گیرد

±      اغیله /aqila/: مشغول کاری بودن؛ مشغله

±      اقراف /aqrăf/: شکاف بزرگ

±      الغاو بلغاو /alqăw-balqăw/: همهمه؛ سر صدای زیاد و نامفهوم

±      الفچ /alefč/: {علفچ //alefč؛ الیفچ/{/alefč: چسبناک

±      القاج /alqăj/: نوعی نخ ضخیم که در بافت قالی کاربرد دارد

±      القشنه /alqošna/: نوعی گِرِه

±      القیشتک /alqištak/: بشکن زدن

±   -َک /-ak/: او (ضمیرپسوند برای سوم شخص در افعال گذشته‌ ی ساده. مثال: هستک /hastak/= او هست؛ گوفتک /guftak/= او گفت)

±      َک /-ak/: تو (ضمیر پسوند برای دوم شخص در برخی افعال امر. مثال: وایستک /văystak/= بایست)

±      اله /ala/: سیاه، خشمگین (چشم الگی /č‚šmal‚gi/: چشم غرّه)

±      الّه کیدن /lla kidanŏ/: خم