دانلود تحقیق تفسیر الرحمن

وَ یَبْقَى وَجْهُ رَبِّک ذُو الجَْلَلِ وَ الاکْرَامِ(27) فَبِأَى ءَالاءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ(28) یَسئَلُهُ مَن فى السمَوَتِ وَ الاَرْضِ کلَّ یَوْمٍ هُوَ فى شأْنٍ(29) فَبِأَى ءَالاءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ(30) ترجمه : 26 - تمام کسانى که روى آن (زمین ) هستند فانى مى شوند.

27 - و تنها ذات ذو الجلال و گرامى پروردگارت باقى مى ماند.

28 - پس کدامین نعمتهاى پروردگارتان را انکار مى کنید؟

29 - تمام کسانى که در آسمانها و زمین هستند از او تقاضا مى کنند، و او هر روز در شان و کارى است .

30 - پس کدامین نعمتهاى پروردگارتان را انکار مى کنید؟

تفسیر: ما همه فانى و بقا بس تو راست !

باز در ادامه شرح نعمتهاى الهى در این آیات مى افزاید: ((تمام کسانى که بر روى زمین زندگى مى کنند فانى مى شوند)) (کل من علیها فان ).

تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 135 اما چگونه ((مساءله فنا)) مى تواند در زمره نعمتهاى الهى قرار گیرد؟

ممکن است از این نظر باشد که این فنا به معنى فناى مطلق نیست ، بلکه دریچه اى است به عالم بقا و دالان و گذرگاهى است که شرط وصول به سراى جاویدان عبور از آن است .

دنیا با تمام نعمتهایش زندانى است براى مؤ من ، و خروج از این دنیا آزاد شدن از این زندان تنگ و تاریک است .

و یا از این نظر که ذکر نعمتهاى فراوان گذشته ممکن است مایه غفلت و غرق شدن گروهى در زندگى دنیا و انواع خوردنیها و نوشیدنیها و لؤ لؤ و مرجان و مرکبهاى راهوارش گردد، لذا یادآورى مى کند که این دنیا جاى بقا نیست ، مبادا دلبستگى به اینها پیدا کنید، و از آنها در مسیر پروردگار بهره نگیرید که این تذکر خود نعمتى است بزرگ .

ضمیر در ((علیها)) به زمین باز میگردد که در آیات قبل اشاره اى به آن بود، بعلاوه از قرائن نیز روشن است .

منظور از ((من علیها)) (کسانى که بر زمین هستند) انس و جن مى باشند، هر چند بعضى از مفسران احتمال داده اند که حیوانات و جنبندگان و موجودات زنده دیگر را نیز شامل مى شود، ولى ظاهر تعبیر ((من )) که معمولا براى صاحبان عقل مى آید همان معنى اول است .

درست است که مساءله ((فنا)) منحصر به انس و جن نیست ، و نه حتى منحصر به موجودات زمینى ، بلکه طبق تصریح قرآن تمام اهل آسمانها و همه موجودات فانى مى شوند، ((کل شى ء هالک الاوجهه )) (قصص 88) ولى از آنجا که سخن از ساکنان زمین در میان بوده در این آیه تنها آنها را مطرح کرده است .

در آیه بعد مى افزاید ((تنها ذات ذو الجلال و گرامى پروردگار تو باقى تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 136 مى ماند)) (و یبقى وجه ربک ذو الجلال و الاکرام ).

((وجه )) از نظر لغت به معنى صورت است که به هنگام مقابله با کسى با آن مواجه و روبرو مى شویم ، ولى هنگامى که در مورد خداوند به کار مى رود منظور ذات پاک او است .

بعضى نیز ((وجه ربک )) را در اینجا به معنى صفات پروردگار دانسته اند که از طریق آن ، برکات و نعمتها بر انسانها نازل مى شود، همچون علم و قدرت و رحمت و مغفرت .

این احتمال نیز داده شده است که منظور اعمالى است که به خاطر خدا انجام داده مى شود، بنابراین همه فانى مى شوند تنها چیزى که باقى مى ماند اعمالى است که از روى خلوص نیت و براى رضاى او انجام گرفته است .

ولى معنى اول از همه مناسبتر به نظر مى رسد.

اما ((ذو الجلال و الاکرام )) که توصیفى است براى ((وجه )) اشاره به صفات جمال و جلال خدا است ، زیرا ذو الجلال از صفاتى خبر مى دهد که خداوند اجل و برتر از آن است (صفات سلبیه ) و ((اکرام )) به صفاتى اشاره مى کند که حسن و ارزش چیزى را ظاهر مى سازد و آن ((صفات )) ثبوتیه خداوند مانند علم و قدرت و حیات او است .

بنابراین معنى آیه رویهمرفته چنین مى شود تنها ذات پاک خداوندى که متصف به صفات ثبوتیه و منزه از صفات سلبیه است در این عالم باقى و برقرار مى ماند.

بعضى از مفسران نیز ((صاحب اکرام )) بودن خداوند را اشاره به الطاف و نعمتهائى مى دادند که با آن اولیاى خود را اکرام و گرامى مى دارد، جمع میان معانى در آیه فوق نیز ممکن است .

در حدیثى مى خوانیم که مردى در حضور پیامبر (صلى اللّه علیه و آله ) مشغول نماز بود تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 137 سپس چنین دعا کرد: اللهم انى اسئلک بان لک الحمد، لا اله الا انت المنان ، بدیع السموات و الارض ، ذو الجلال و الاکرام یا حى یا قیوم .

پیامبر (صلى اللّه علیه و آله ) به اصحاب و یارانش فرمود: مى دانید خدا را با چه نامى خواند؟

عرض کردند: خدا و رسولش آگاهتر است ، فرمود: و الذى نفسى بیده لقد دعا الله باسمه الاعظم الذى اذا دعى به اجاب ، و اذا سئل به اعطى : ((قسم به آنکس که جانم به دست او است خدا را به اسم اعظمش ‍ خواند که هرگاه کسى خدا را به آن بخواند اجابت مى کند، و هرگاه به وسیله آن از او تقاضا کند عطا مى فرماید)).

بار دیگر خلایق را مخاطب ساخته مى فرماید: ((کدامین نعمت از نعمتهاى پروردگارتان را انکار مى کنید))؟!

(فباى آلاء ربکما تکذبان ).

محتواى آیه بعد در واقع نتیجه اى است از آیات قبل ، زیرا مى فرماید: ((تمام کسانى که در آسمانها و زمین هستند همواره نیازهاى خود را از او مى خواهند، و از او سؤ ال مى کنند)) (یساله من فى السموات و الارض ).

چرا چنین نباشد؟

در حالى که همه فانیاند و او باقى است ، نه تنها در پایان جهان همه کائنات جز ذات پاک پروردگار راه فنا مى پویند که الان نیز همه در برابر او فانى هستند، و بقائشان بسته به بقاء او و مشیت او است ، و اگر لحظهاى نظر لطفش را از کائنات برگیرد فروریزند قالبها!

با این حال مگر کسى جز او هست که اهل آسمانها و زمین از وى تقاضا کنند؟!

تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 138 تعبیر به ((یساله )) به صورت ((فعل مضارع )) دلیل بر این است که این سؤ ال و تقاضا دائمى است ، و همگى به زبان حال از آن مبداء فیاض ‍ دائما فیض مى طلبند، هستى مى خواهند، و حوائج خود را تمنا مى کنند، و این اقتضاى ذات موجود ممکن است که نه تنها در حدوث بلکه در ((بقاء)) نیز وابسته و متکى به واجب الوجودند.

سپس مى افزاید: هر روز خداوند در شان و کارى است (کل یوم هو فى شان ).

آرى خلقت او دائم و مستمر است ، و پاسخگوئى او به نیازهاى سائلان و نیازمندان نیز چنین است ، و هر روز طرح تازهاى ابداع مى کند.

یک روز اقوامى را قدرت مى دهد، روز دیگرى آنها را بر خاک سیاه مى نشاند، یک روز سلامت و جوانى مى بخشد، روز دیگر ضعف و ناتوانى مى دهد، یک روز غم و اندوه را از دل مى زداید، روز دیگر مایه اندوهى مى آفریند، خلاصه هر روز طبق حکمت و نظام احسن ، پدیده تازه و خلق و حادثه جدیدى دارد.

توجه به این حقیقت ، از یکسو نیاز مستمر ما را به ذات پاک او روشن مى کند، و از سوى دیگر پرده هاى یاس و نومیدى را از دل کنار مى زند.

و از سوى سوم غرور و غفلت را در هم مى شکند.

آرى او هر روز در شان و کارى است .

گرچه مفسران هر کدام گوشه اى از این معنى گسترده را به عنوان تفسیر آیه ذکر کرده اند: بعضى تنها آمرزش ‍ گناهان ، و بر طرف ساختن اندوه ها، و تعالى و سقوط اقوام را.

و بعضى تنها مساءله آفرینش و رزق و حیات و مرگ و عزت و ذلت را.

تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 139 بعضى دیگر تنها مساءله آفرینش و مرگ انسانها را عنوان نموده ، و گفته اند: خداوند در هر روز سه لشکر دارد: لشکرى از اصلاب پدران به ارحام مادران منتقل مى شوند، و لشکرى از رحم مادران به عالم دنیا گام مى نهند، و لشکرى از این دنیا روانه قبر مى شوند.

ولى همانگونه که گفتیم آیه مفهوم گسترده اى دارد که هرگونه آفرینش ‍ تازه و خلقت جدید و دگرگونى و تحول را در این جهان در بر مى گیرد.

در روایتى از امیر مؤ منان على (علیه السلام ) مى خوانیم : که در یکى از خطبه هایش فرمود: الحمد لله الذى لا یموت و لا تنقضى عجائبه لانه کل یوم هو فى شان من احداث بدیع لم یکن : ((حمد و ستایش ‍ مخصوص خداوندى است که هرگز نمى میرد، و شگفتیهاى خلقتش ‍ پایان نمى گیرد، چرا که هر روز در شان و کارى است ، و موضوع تازه اى مى آفریند که هرگز نبوده )).

و در حدیث دیگرى از رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله ) مى خوانیم که در تفسیر این آیه فرمود: من شانه ان یغفر ذنبا، و یفرج کربا و یرفع قوما، و یضع آخرین : ((از کارهاى او این است که گناهى را مى بخشد، و ناراحتى و رنجى را برطرف مى سازد، گروهى را بالا مى برد، و گروه دیگرى را پائین مى آورد)).

این نکته نیز لازم به یادآورى است که ((یوم )) در اینجا به معنى روز در مقابل شب نیست ، بلکه هم دورانهاى طولانى را شامل مى شود، و هم ساعات و لحظات را، و مفهومش این است که خداوند متعال هر زمان در شان و کارى است .

بعضى نیز شان نزولى براى آیه ذکر کرده اند که این آیه رد بر گفتار تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 140 یهود است که معتقد بودند خداوند روز شنبه همه کارها را تعطیل مى کند!

و هیچ حکم و فرمانى نمى دهد!!

قرآن مى گوید: برنامه آفرینش و تدبیر او لحظه اى تعطیلبردار نیست .

و باز به دنبال این نعمت مستمر و پاسخگوئى به نیازهاى همه مخلوقات و اهل آسمانها و زمین تکرار مى کند که : کدامین نعمت از نعمتهاى پروردگارتان را انکار مى کنید؟!

نکته ها: 1 - حقیقت ((فنا)) چیست ؟

اینکه در آیات فوق خواندیم همه کس جز خدا فانى مى شود به معنى نابودى مطلق نیست ، به این معنى که حتى روح انسان نیز نابود مى شود، و یا خاکهاى حاصل از جسم او معدوم مى گردد، چرا که آیات قرآن تصریح به وجود برزخ تا روز رستاخیز مى کند و از سوى دیگر بارها مى گوید که مردگان در قیامت از قبرها برمى خیزند.

و استخوانهاى پوسیده و ((عظم رمیم )) به فرمان خدا لباس حیات در تن مى پوشند.

و اینها همه گواه براى این است که فنا در این آیه و آیات مشابه به معنى به هم ریختن نظام جسم و جان ، و قطع پیوندها، و بر هم خوردن نظم عالم خلقت تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 141 و جانشین شدن عالم دیگرى به جاى آن است .

2 - هر روز پدیده تازه اى مى آفریند گفتیم آیه ((کل یوم هو فى شان )) هم امید آفرین است ، هم غرورشکن ، و هم نشانه دوام خلقت و استمرار آفرینش ، به همین دلیل گاهى پیشوایان اسلام براى امید بخشیدن به افراد مخصوصا روى این آیه تکیه مى کردند، چنانکه در داستان تبعید دردناک ((ابوذر)) به ((ربذه )) مى خوانیم : على (علیه السلام ) با جمله هاى بسیار گیرا و پرمعنى به هنگام بدرقه او به او دلدارى داد، سپس امام حسن (علیه السلام ) فرزند رشید امیر مؤ منان او را به عنوان ((عمو)) خطاب کرد و جمله هاى دیگرى افزود، بعد از او سالار شهیدان امام حسین (علیه السلام ) زبان به سخن گشود و فرمود: یا عماه !

ان الله تعالى قادر ان یغیر ما قد ترى ، الله کل یوم هو فى شان ، و قد منعک القوم دنیاهم و منعتهم دینک ...

فاسال الله الصبر و النصر...

((اى عمو!

خداوند متعال قادر است که این شرائط را دگرگون سازد، و او هر روز در شان و کار تازه اى است ، آنها تو را مزاحم دنیاى خود دیدند و تو را بازداشتند، و تو آنها را مزاحم دین خود دیدى و از آن بازداشتى ...

از خدا شکیبائى و پیروزى بطلب )).

و نیز مى خوانیم هنگامى که امام حسین (علیه السلام ) به سوى کربلا مى آمد وقتى به منزلگاه ((صفاح )) رسید فرزدق شاعر حضرت را ملاقات کرد، امام (علیه السلام ) فرمود: بین لى خبر الناس خلفک :