مقدمه: گل ها و گیاهان خاموش ترین موجودات و در عین حال گویاترین قدرت وعظمت آفرینش هستند.
هر برگی از این موجودات و زیبا کتاب بزرگی در وصف توحید است.
گل ها و گیاهان نه تنها با الوان و اشکال بدیع خود سفره طبیعت را زینت می بخشد.
بلکه آنرا چنان سرشار از نیروی حیاتی می سازند که هیچ بساطی را یاری رقابت با آن نیست.
آنانکه در روستا و دامان طبیعت زندگی می کنند با نشاطند و نشاط و سلامتی خود را از این منبع بزرگ تأمین می کنند.
قامت درشت، موهای پرپشت، پوست صاف و شفاف و دندان های سفید و سالم آنها مرهون ذخایر مادی همین گیاهان است.
ارزش این نعمتهای خدادادی تنها در تأمین غذای حیوان و انسان نیست.
در آنها برخی برای هر دردی نهفته است.
قدما- و حتی در سالهای نه چندان دور مردم روستاها و شهرهای کوچک بدون کمترین اطلاع از دانش مدرسی گیاه شناسی نباتات محیط زندگی خود را در حد لازم می شناختند .
در آنجا هر کسی از پدر و مادر یا اشخاص بصیر دیگری می آموخت چه گیاهانی برای کدام بیماری و چه درمانی برای چه دردی مناسب است.
کتابهای خطی سو قدیمی طب مردم یا طب سنتی ما هنوز هم در برخی از نقاط کشور دست بدست می گردد.
بعد از سال های اعتنایی به داروهای گیاهی و سنتی و بعد از زایل شدن فرصت های گرانبهائی که در آن با کمال تأسف بجای تحقیق و پژوهش در طب سنتی ما تحقیر این گنجینه فرهنگی و علمی بجائی رسید که حتی در برنامه های رادیویی نسخه و دواهای مادر بزرگ را به باد تمسخر گرفتند و اینک نه در ایران که در دنیا طب جدید به اشتباه خود پبی برده است و سعی می کند بتدریج به اصل خود بازگردد.
اصلی که بر طبق آن درمان هر دردی را باید از طبیعت گرفت و بکار بست.
در چهار گوشه جهان طب سنتی و متدواول اقوام و ملل مختلف احیا می شود و اصالت و مزیت دارو های گیاهی و سنتی در برابر داروهای شیمیایی و مصنوعی بیش از به پیش ثبوت می رسد.
در ایران هم از چند سال پیش گام های پر سر و صدا اما تقریباً بدون عمل برداشته شده است.
(سمینار رازی، سمینار ابن سینا، سمینار طب سنتی و …) در سالهای اخیر به تقلید از مؤسسات خارجی در کشور ما هم کارخانه ها و کارگاههای بسته بندی گیاهان داروئی دایر شده است.
این عمل گرچه در حد خود کار مفید است لیکن دو نقصیه مهم در آن وجود دارد.
یکی اینکه بنظر می رسد در تهیه آن ها جنبه تجارتی و سودجوئی در رأس اهداف مؤسسات قرار دارد دیگر اینکه مردم بطور چشم بسته آنها را مصرف می کنند بدون آنکه خودشان هر گیاهای را بشناسند و تهیه کنند بنابراین چنانچه کار این قبلی مؤسسات بوسیله مراجع صلاحتید از کنترل نشود مصرف این دارو ها نه تنها از لحاظ قیمت مقرون به صرفه نیست بلکه بتدریج مانند موارد دیگر بسته بندی ها باید سراغ داروهایی شیمیایی و مصنوعی رفت.
(دکتر حسین عرفانی، صد گیاه و هزار درمان) اهداف این پایان نامه انگیزه تهیه این پایان نامه تدوین یادداشت ها و مطالبی نکه در مدت سی سال از خود مردم آموخته شده است و در کتابهای معروف داروهای گیاهی آمده است به طوریکه بتوان به عنوان یک منبع اصلی برای دستیابی سریع و بدست آوردن اطلاع کلی از گیاهان داروئی ایست به صورتیکه هر یک از مردم عادی بتوانند با شناخت بیماری گیاهان مفید برای آن بیماری را به سرعت شناسائی و در جهت بهبود بیماری خود استفاده کنند به امید آنروز که بتوان از گیاهان داروئی به عنوان یک منبع اصلی درمان استفاده کرد و میزان مصرف داروهای سنتتیک و مصنوعی را به حداقل برسانیم.
طبقه بندی گیاهان داروئی بر اساس اثرات آنها گیاهان تلخ داروهای گیاهی که روی کار معده خصومت در هنگام بی اشتهایی تأثیر می گذارند، انواع مختلفی از آن را قبل از غذا مصرف می کنند.
از قبلی: گیاهان تلخ خالص منظور، صغیر، ژنتیان، شبدر آبی، گیاهان تلخ معطر نظیر: درمنه، قطب الذیره، سنبل خطائی طبی.
قصب الذیره محتوی یک اسانس طبیعی و مخصوصاً مواد تلخ است.
گیهان تلخ قابض: این گیاهان در عین حال کمی قابض بوده و برای زکامها و گاستریهای سبک (پوست کند و رانگو) بکار می رود.
گیاهان تلخ لعابدار: گیاه پای خر، شاهدانه، گیاهان قابض.
(داروهای منقبض کننده) این مواد روی بشره و یا مخاط با تشکیل رسوبات سخت همراه با بافت پروتئین تأثیر می گذارد.
آنها آب موجود در بافتها را گرفته و با کم و بیش خشک کردن آن اثر ضشد تورمی نیز دارند.
این مواد اغلب از ترکیبات تانن هستند.
این گروه شامل: شمش تبری، مورد گل غافث، هوفارتحیون، مریم گلی، انجبار گوش خر، گل مینا (امراض جلدی، اگزمای متورم و عفونی) تره تیزک، سنفتیون، پوست درخت بلوط و بید، ریشه باباآدم، گلسنگ پتانسیل، اکلیمی، درخت گردو، توت روباه، هفت بند، آویشن، دم شیر و زوفا می شود.
ضد التهاب این مواد را برای درمان زخمها و کوفتگیها بکار می برند.
آنها ورم را کاهش داده و بازسازی بافتهای آسیب دیده را (با تأثیر بر غشاء خی طی و سطح گرانولی) تسریع می کنند.
بنابراین بابونه و اکلیل کوهی جراحتها را التیام بخشیده، خزه اثر منه تورم رودی مجاری ادرار داشته و گل نرگس ضمن التیام زخمها بیماریهای پوستی را درمان می کند.
گیاهان ضد نفخ: در اینجا منظور موادی هستند که اثر خوبی روی دفع گازهای معده و انقباضات دردناک و حتی تشنج عضلات شکم دارند.
این مواد احساس فشار درد را کاهش داده و باعث توقف رشد باکتری هایی که ایجاد تخمیر می نمایند می شود.
این گروه شامل دارو هایی می شود که دارای مواد اسپانسمولیتیک (که باعث رفع تشنج و انقباضات می شوند) باشند گیاهانی از این قبلیل عبارتند از: بابونه، انیسول، رازیانه، سرو کوهی، نعناع، مریم گلی، آلکیل کوهی، زیره و زوفا.
گیاهان معرق: گیاهانی که عمل تعرق را آسانتر می نمایند عبارتند از: گل ماهور، آقطی سیاه، بابونه، تیول، شاه تره، برگ انگور فرنگی، ریش بز، تره تیزک، ریشه بابا آدم، بید نگاه، بنفشه وحشی گیاهان کاهش دهنده تعرق گیاهانی که از تعرق زیاد جلوگیری می کنند عبارتند از: مریم گلی، سنبل الطیب، بلادون، و برای مصرف خارجی، برگ گردو و پوست درخت بلوط.
گیاهانی که از تعرق زیاد جلوگیری می کنند عبارتند از: مریم گلی، سنبل الطیب، بلادون، و برای مصرف خارجی، برگ گردو و پوست درخت بلوط.
گیاهان مسدر این گیاهان ترشح ادرار را زیاد می کنند که برای ناراحتی های مجاری ادرار مورد استفاده قرار می گیرند.
آنها ضمن اینکه مسدر هستند کمی هم حالت ضد عفونی دارند.
از آنها می توان در مواردی از قبیل ناراحتی های کلیوی سبک، سنگ کوچکک یا شن ادراری استفاده کرد.
در صورتی که ناراحتی های کلیومی مهم ناراحتی های قلبی، ورم قلبی و یا سیروزکبدی وجود داشته باشد این داروها مناسب نبوده و باید به پزشک مراجعه کرد.
گیاهان دارویی از قبیل: گل آقطی سیاه، انگور روباه، سرو کوهی، مورد، پر سیاوش، هوفاریقون، اونویس، ریشه جعفری.
گیاهان غیر دارویی: بادآورد، لوبیا را می توان نام برد.
خزه که در صورت عفونت مجاری ادار بسیار مفید است) کیسه کشیش، برنهای درخت فان (حتی به صورت حمام) برگ توت فرنگی، ریشه بابا آدم، آسپرول معطر، ریشه انجدان رومی، دم شیر.
گیاهان خلط آور لعابدار: گیاهان دارویی ایجاد را تسهیل می نمایند.
آنها محتوی لعابهای گیاهی هستند که با جذب رطوبت با دکرده و قسمت دیگر را مرطوب می کنند و این بدلیل جذب آب این مواد است.
و آنها همچنین ورم منطقه ای را که قسمت وروید نای را احاطه نموده است با تسکین سرفه کاهش میدهند.
برخی از این گیاهان علاوه بر لعاب اسانسهای روغنی و ساپونین هستند.
از میان این گیاهان می توان از: پنیرک، گل ماهور، ختمی و بارهنگ را نام برد.
گیاهان خلط آور و ق آور: این مواد ترشح غدد مجرای تنفس و برونش ها را زیاد نموده به مقدار زیاد قی آور و به مقدار کم باعث ایجاد حالت تهوع می شوند.
طبق نسخه پزشک جوشانده ریشه ایکاکوانا را میتوان تهیه نمود و بدون نسخه میتوان از گیاه فتق، اونویس استفاده کرد.
خلط آور محرک: این گیاهان محتوی مواد فراری هستند که از طریق دستگاه تنفسی دفع شده و مخاط را تحریک نموده و عمل خلط آوری و دفع آنرا آسانتر می کنند.
ضمناً این مواد باعث شل شدن عضلات مجرای تنفسی که در حالت انقباض باشند نیز می شوند ضمن اینکه کمی نیز قدرت ضد عفونی کننده دارند این گروه شامل گیاهان دارویی می شود که دارای اسانسهای روغنی باشند.
گیاهان داروئی که در این زمینه برای تهیه جوشانده بکار می روند عبارتند از: مسکیه، رازیانه، برگ نعناع، پونه، سوسن بری، و از دیگر گیاهان که در این زمینه مورد استفاده قرار می گیرند می توان: ختمی گیاه پای خر (گل و برگهای آن) و دانه کتان که محتوی لعابد هستند را نام برد.
گیاه ضد سرفه اینها در واقع گیاهان خلط آور آرام کننده سرفه هستند در اکثر موارد از آنها به صورت مخلوط (جوشانده برای سینه درد) استفاده می گردد.
از میان گیاهان ساده نیز می توان از ختمی، پنیرک، گیاه سعال یا پای خر، بارهنگ به دانه و شیرین بیان نام برد.
گیاهان مسهل صفرا این مواد کار تولید صفرا در سلولهای کبدی و همچنین کار دفع آن از طریق مجراهای صفراوی را تسهیل می کنند.
در درمان ورم کیسه و مجراهای صفراوی و حتی علیه سنگ ریزه های کوچک کیسه صفرا در کنار داروی مؤثر پر قدرت از داروهای گیاهی که محتوی موادی برای تسهیل در امر تولید صفرا و همچنین محتوی اسانسهای طبیعی ضد تشنج مجراهای صفراوی و ضد عفونی کننده های سبک و ضد تورم هم می باشند نیز اسفتاده می شوند.
از میان داروهای گیاهی می توان از برگ بولدر، گل خلد، کنگر کوهی، زنجبیل سامی، گیاهان غیر طبی از: مامیران، گل قاصدک، پوست درخچه زرشک، آویشن معمولی، و بومادران نام ببریم.
گیاهان ملین و مسمل مسهلها کار تخلیه روده را تسریع می نمایند.
پوست نر بورن، دانه و برگهای سنا، ریشه شیرین بیان، ریشه، یوند از این دسته هستند.
گیاهانی نظیر میوه و شاخه و برگ دار مرور بیابانی گل بنفشه صحرایی، بومادران، فاشراسفیه، نیلوفر و کتان از گروه گیاهان غیر طبی دسته هستند.
ضد فشار خون این گیاهان فشار خون بالا (ناراحتیهای سیستم تنظیم کننده) تأثیر می گذارند.
درمان این بیماری ها شامل یک رژیم غذایی و داروهای مناسب آن می باشند.
در مرحله آغاز بیماری فشار خون می توان از مسکن ها و پائین آورنده های فشار خون نظیر سنبل الطیب، یولاف، زنگ چاودار، سیر، آلکیل الملک، سرخ و لیک و رازک استفاده کرد.
گیاهان معطر: عبارتند از گیاهانی که برای بهتر کردن مزه و عطر داروها بکار برده می شوند.
و دارای اثر ضد عفونی کننده نیز هستند نظیر: مریم گلی، بابونه رومی، اسطوخدوس و آلکیل کوهی (مصرف داخلی یا خارجی) ضد انگلی: گیاهانی که علیه انگلهای روده بکار می روند عبارتند از: سرخس نر، قازیانی، هویچ، پیاز، شاه تره، انار، زبان درقفا، کدو.
ضد دیابت: از گیاهان بعنوان کمک درمانی در درمان دیابت استفاده می گردد (تولید انسولین در لوزلمعده) این انسولین های گیاهی که مؤثر ترین آنها به شکل عصاره های اسیدی می باشد در گیاهانی نظیر: لوبیا، مورد صحرایی، گیاه بابا آدم وجود دارند.
گیاهان تلخ مانند قنطریول منعیه، ژنتیان، و در منه نیز مفید هستند.
مرامن زنانه این گیاهان التهابات ماهیچه ای صاف در باسن کوچک (رحم، مجاری اداری) و دردهای عادت ماهانه را کاهش می دهند.
برخی از این مواد روی رحم و خصوصاً در زمان بارداری (خونریزی رحم پس از وضع حمل یا سقط جنین یا تورم) به عنوان درمان عمومی تحریک کننده تحت تأثیر دقیق پزشک اثرات سودمندی دارند.
این مواد عبارتند از الکالوئید های زنگ، الکیل، کیسه کشیش، سیاه دانه، فلفل آبی، پتانسیل، سداب، هوفاریقون.
مواد شیر آور که ترشح شیر را تحریک می نمایند و در گیاهانی نظیر حلبوب(نوعی گل شبیه مینا) رازیانه، انسیون سنبه، و شنبلیله یافت می شوند.
ضد استفراغ گیاهانی که باعث تسکین حرکات دودی شدید و زیاده از حد معده می شوند در این گروه قرار می گیرند.
داروی بلامنازع این ناراحتی تریاک است.
اما گیاهان سرشار از تانن و زغال گیاهی، پوست بلوط و همچنین ترکیبات محتوی لعاب نظیر دانه های یولاف، جوشانده جو، آب برنج چای چینی نیز مؤثرند.
برای کودکان از هویج، سیب رنده شده پس از قهوه ای شدن آن (پکتین) انجبار، بلوط، گل محمدی، مریم گلی، مورد، عریده توت فرنگی، در این مورد استفاده می کنند.
(گیاهان داروئی نوشته ژان و لاگ و ژیری استودولا ترجمه ساعد زمان) توضیح روشهای استفاده از گیاهان گیاهان را باید از محل های طبیعی رویش آنها و یا از محل کشت مصنوعیشان(مانند باغات، مزارع و کوهستانها) که هرگز به وسیله فرآورده های شیمیایی و سموم مختلف از قبیل کودهای شیمیایی حشره کش