مقدمه: مهمترین سطور زندگانی بشر آن است که بتواند شمع روشن راه دیگران شود و هراندازه تحولات دوران زندگی یک فرد بر روحانیت و خلوص نیت نزدیکتر باشد و مشعله‌داری و هدایت قرارگرفته است اثر آن در ارشاد و دلالت مردم عمیق‌تر است.
درباره عرفان و جذبه‌ی روحی انسان به ماوراء طبیعت و باز شدن چشمها و چشمه‌هایش در درون آدمی مکاتب و فرقه‌های گوناگونی درطول مهیات بشری سخن گفته‌اند.
هرکس به همان مقداری که چشیده مطابق دید وشناخت خود و با مرام مسکنی که آن را حق پنداشته زبان به وصف حمد معشوق گشوده است.
به علی (ع) شنیدن و گفتن از علی (ع) نوشتن و خواندن و اندیشیدن به عشق است شنیدن و گفتن از جوانمردی است و نوشتن و خواندن از ایمان خالصانه به معبود یگانه.
یاد علی (ع) یادپاکی، خلوص، شجاعت، عشق و ایمان و….
است و ذکر علی (ع)، ذکر عظمت انسانی که این شهسوار یکه تاز بی‌همتا نه در تاریخ اسلام، که در تاریخ حیات آدمی یکه تاز عرصه‌ی جوانمردی است.
او عاشق‌ترین عاشقان است، جوانمرد جوانمردان است، سرحلقوی عارفان است و نیز نشانه‌ی خلوص ایمان است.
دیدگاه و کردار امام امیرالمومنین (ع) این انسان کامل و اسوه تقوا و فضیلت همچنان که درعبادت، زهد، پرهیزکاری، عدالت، جهاد، شجاعت، کمک به محرومان و علم و دانش پس از پیامبر سرآمد همگان بود، در کار و کشاورزی هم قدری فعال و کوشا بود که ازاین نظر هم برجستگی خاصی داشت، زیرا علی (ع) سالیانی از عمر شریف خود را مخصوصاً در دوران 25سالگی که از صفحه سیاسی کنار گذاشته شده بود.
علی و زهد و پارسایی زهد و بی‌رغبتی به بهره‌ها و دستاوردهای نامشروع دل نبستن به مال و منال دنیوی و ترک تعلق روی به جاه و جبروت قدرتهای اجتماعی رهتو شد معنوی نیرومندی است که راه سیروسلوک به بارگاه الهی را صاف و هموار می‌سازد.
زهد میوه‌‌ترش دینداری خالصانه است.
زهد نه تنها با عرفان و معرفت الله بیگانه نیست که مبداء اصلی عرفانهاست.
خوی زاهدانه و سیروسلوک بی‌رغبتانه نسیت به جلوه‌های حیات مادی درعین بهره‌مندی از نعمتهای حلال الهی – بزرگترین امدادگر دینداران و مرکب را هوارسالکان الی الله است.
بی‌اعتنائی به منافعی که دنیاپرستان شبانه‌روز برای کسب آن دل و دین تباه کرده و سهل و آسان به انواع خیانتها و نیرنگها و قانون شکنی‌ها و نامردیها متوسل می‌شوند خود بهترین راه مبارزه با اهریمن صفتی‌ها و نیرومندترین ضربه‌شکننده صفوف ظلم و تبهکاری است.
حضور زاهدان وارسته و اصلاحگر در زندگی اجتماعی این چنین اثر گذارد حیاتی است.
دستیابی به زهد حقیقی و آراسته شدن به آن اگرچه در آغاز با تلخکامیها و تحمل ارادی ناملایمات و پشت‌پا زدن به مشتهیات نفسانی توأم است اما هرگاه این نهال برومند استحکام یابد و به بار بنشیند زندگی شیرین می‌گردد و گام‌زدن در راه حق و عمل‌کردن به همه تعالیم دین بسیار آسان و پرجاذبه می‌شود.
بی‌رغبتی به آمال مادی و دل ندادن به جاذبه‌ها و زرق و برقهای تهی مایه آن خود مقدمه رهایی از بندهای اسارت دنیا و اسباب دلبستگی و اشتیاق به عالم غیب و ملکوت و نعمتهای بارگاه الهی است.
مفهوم زهد.
اهل نعمت زهد را اینگونه تعریف کرده‌اند (ترک نمودن کاری و اعراض از چیزی برخلاف میل و رغبت عمل کردن) عرفاهم در زهد گفته‌اند: «زهد یعنی خودداری از اعمال حلالی که موجب لذت و خوشایند نفس می‌گردد بی‌اعتنائی به دنیا و توجه به آخرت – روی گردانیدن از هرچه غیرخداست و توجه به خداست و رضایت ذات مقدس پروردگار عالم» پس زهد عبارت است از دل برکندن و روی برگرداندن از علایق دنیوی و بی‌رغبتی است از دل برکندن و روی برگرداندن از علایق دنیوی و بی‌رغبتی و بی‌توجهی به هرچه که آدمی را از یاد خدا باز می‌دارد.
شایان ذکر است که علی (ع) در مورد خوش خلقی و گشاده رویی ضرب المثل است تا آنجا که دشمنانش او را سرزنش کرده به این موضوع را از معایب او دانسته اند.
عمربن عاص به مردم شام می گفت: او منفعت شوخ است و علی (ع) رد این باره چنین فرموده است: «شگفتا از پسر نابغه برای مردم شام چنین وانمود می کند که در من شوخی است و من مردی هستم که بسیار شوخی و مزاح می کنم».
عمروعاص این سخن خود را از عمر بن خطاب گرفته است که چون به فاطمه خواست علی (ع) را جانشین خودکند به او گفت: اگر نوعی از شوخی در تو نبود برای این کار شایسته بودی!
ولی علی (ع) شاخص اعتدال است در مورد فتنه ها روشی خاص اختیار می نماید وی در حکمت 1 می فرماید: در فتنه ها، چونان شتر دو ساله بالش نه پشتی دارد که سواری دهد و نه پشتیبانی تا او را بدو شد صدها نکته سیاستی و رفتاری در این یک مطلب کوتاه نهفته است.
در مورد مسائلی که فقط برای ایجاد تفرقه و فتنه است چه راهی بهتر از بی توجهی به عامل این کار در دهه های اخیر روانشناسان تنها راه مقابله ما این پدیده مضّرر را بی توجهی شناخته اند.
یک مقایسه زمانی نتیجه گیری را بسیار آسان می نماید.
در جای دیگر انسان را طمع ورزی منع می کند زیرا به عقیده ایشان با ارزش ترین داشته انسان شخصیت وی می باشد در حالیکه طمع ورزی شخصیت او را لگد مال می نماید.
امام علی اسطور ه استقامت است.
انسان دارای روح الهی است هرگز نباید خود را شکست خورده حساب نیاید او نبایست راز سختی های خور را آشکار سازد.
زیرا به عقیده امام علی خود را خ؟؟
نموده است.
چه زیبا!
نکته بسیار ریزی است و در عین حال مهم، انسان باید همواره خوئد را سزافراز چون کوه بداند نه مانند ذره های غبار برروی زمین، هر گونه سختی مقدمه پیروزی است.
خداوند به انسان قول نداده است که هرگز سختی نبیند ولی به او اطمینان داده است که بعد از هر سختی، پیروزی از آن او خواهد بود.
در همین حکمت امام علی (ع) نکته بسیار ظریف دیگری را نیز یادآوری می کنند.
کم گوی و گزیده گوی چند دور تا ذانک تو جان شود؟
مجتهد است انسان شنونده خوبی باشد و از روی منطق زبان گشاید.
در مورد شناخت ضد ارزش وی می فرماید: بخل ننگ و ترس نقصان است و تهیدستی مرد زیرک را در برهان کند می سازد و انسان تهیدست در شهر خویش نیز بیگانه است.
از نظر سخاوت امام علی (ع)، روزه می گرفت و با آنکه از گرسنگی سست می شد باز خوراک و توشه خود را ایثار می فرمود و آیات نهم و دهم سوره هفتاد و ششم دهد (انسان) درباره او نازل شده است که می فرماید: خوراک را با آنکه دوست دارندش به درویش و یتیم و اسیر می خورانند درباره او آیه 276 سوره دوم (بقره) نازل شد که می فرماید: آنان که اموال خود را شب و روز و پوشیده و آشکار انفاق می کنند.
پس در نظر این انسان خست و ننگ و عار است.
در زندگی روزمره اگر انسان بتواند دیگران را دریابد و به آنها کمک نماید بعد روحانی خود را تغذیه کرده و در حقیقت به خود کمک کرده است.
فهم این قضیه یک ذهن پاک می خواهد.
در مورد شجاعت چنان است که نام همه شجاعان پیش از خود را زیاد برده است و نام همه کسانی که پس از او آمده اند محو کرده است.
او دلاوری است که هرگز نگریخته و از هیچ لشکری بیم نکرده است و با هیچکس نبرد نکرده مگر اینکه او را مغلوب ساخته است.
سید رضی می گوید: آنکس که دل با جرأت را راهنمای خود کرد در پیش او هر تاریکی روشن باشد.
اشخاص شجاع و با جرأت مانند علی (ع) پیش از همه کس می توانند جوانمردی و فتوت داشته و بلکه اصلاً طبیعت آنها اینطور شد؟؟
شده است.
و امام علی (ع) خود می فرمایند: باید که هیچکس جز از گناه خود نترسد.
امام علی (ع) ناتوانی، آفت و شکیبایی شجاعت و زهد و ثروت و پرهیزگاری پسند نگه دارنده است و چه همنشین خوبی است راضی بودن و خرسندی.
این سخن تکمیل کننده مکتب قبلی است و نشاندهنده آن است که شجاعت نه تنها در زور و بازو و بلکه در شکیبایی است و ناتوانی بعنوان آفت خورنده روح انسان است .
او پر گذشت ترین مردم از خطا بود و بخشنده ترین مردم در بخشش نسبت به کسانی که به او بدی می کردند.
درستی این سخن در جنگ جمل آشکار شد هنگامیکه بر مردان حکم، که از همگان نسبت به او دشمن تر بود، پیروز شد گذشت فرمود اما در مورد زهد در این جهان و بی رغبتی به آن، علی(ع) سرور همه ؟؟
سلیمان است.
همگان راه بسوی او دارند و نزد او زانو بر زمین می زنند.
؟؟
های او گاه با قطعه پوستی وصله خورده بود و گاه با لیف خرما و کشمشهایش از لیف خرما بود.
گوشت نمی خورد مگر اندکی و می فرمود: شکمهای خود را گورستان جانوران قرار می دهد.
آن چیزی که ثروت زایل شدنی است بی نیازی است از مادیات.
اگر مقام ؟؟
دنیا این حکمت را درک می کردند جنگی در کره خاکی نبود.
حقی ضایع نمی شد و خون بی گناهی نمی ریخت.
امام علی (ع) دانش را بعنوان میراث گرانبها و آداب را زیور و اندیشه و آینه شفاف می داند.
رشته ها و شاخه های مختلف علوم الهی از گفتار علی (ع) اقتباس شده است.
علم، کلام فقه، تفسیر و عرفان، نحو و مبانی عربی همه بر گرفته از اوست.
عامه و خاصه این سخن پیامبر (ص) را نقل کرده اند که فرموده است: قاضی ترین و آگاه ترین شما به علم قضاوت علی است.
وی سینه خود ؟؟
را صندوق دار می داند.
خوشرویی را وسیله و دستیابی و شکیبایی را گورستان پوشاننده عیب ها می داند!
حضرت امیر (ع) می فرمایند از بدترین کارها آلودن دست به چیزی است که با ؟؟
به شنا سپرده باشند.
و در جاید دیگر می فرمایند: کسی که نتواند راز خود را بپوشاند از نهفتن راز دیگران ناتوان تر است.
پس تنها خردنند می تواند رازدار تو باشد.
در مورد ایثار اقتصادی و آخرت گردی وی به نکات ارزشمندی اشاره می کند یکی از این مورد صدقه دادن است.
کابر: می گوید سعادت دیگران قسمت مهمی از خوشبختی ما می باشد و حضرت علی قرنها قبل صدقه دادن را بعنوان ارزش بیان می کند و به صدقه دهندگان مژده پاداش اخروی می دهد.
در مورد شگفتی های تن آدمی وی به نکات مهمی اشاره می نماید و نشان دهنده او ما ؟؟
(انسان شناسی در تمامی ابعاد بیولوژی، فیزیولوژی و روانی) اسلامی است.
در مورد شناخت ره آورد اقبال و ادبار دنیا نیز امام علی (ع) مردم را پند می دهد.
چرا که مطالعه اقوام گذشته یکی از راه های صحیح دستیابی به سعادت است.
انسان می تواند از تجربه دیگران پند بگیرد کافی است کمی دقت و حوصله به خرج دهد.
روش زندگی با مردم امری است مهم و قلب بپیده پیکر زندگی انسان است.
بسیاری از مشکلات روحی، روانی است زاییده برخرود با دیگران است و چقدر زیبا و فصیح امام علی این موارد را گوشزد می کند: با مردم آنگونه معاشرت کنید که اگر مردید بر شما اشک ریزند و اگر زنده ماندید با اشتیاق به سوی شما آیند.
و در حکمت بعدی روش برخورد با دشمن را نیز خیلی خوب بازگو می کنند در حالیکه ایشان بخشیدن دشمن در هنگام دست یابی به او را شکرانه پیروزی می داند امروزه کمی از بزرگترین مسائل روان شناختی، دوست یابی است، دوست داشته شدن و دوست داشتن نیاز اصلی انسان است و انسانی که نتواند به این امر فطری خود پاسخ دهد، ناتوان است.
و ناله هسته فقط دوستان است که امام علی به شیوه ایی رسد این ناله را در حکمت 12 بیان می کند.
حضرت علی ع با اشاره به نعمتهای خداوند انسان را متوجه لطف خدایی سازد و او را از ناشکری کردن در برابر خدا نهی می کند.
تنها کسی می تواند خدا را با تمام وجود شکر نماید که واقف به تمام داده های او باشد انسان بدون لطف و بخشش آفریدگار هیچ نیست به نظر این بهترین دلیل این است که او حتی از یک ساعت دیگر از زندگی خود بی خبر است.
او مرهون عنایت خداست.
امام علی (ع) بعنوان شخص شاخص در تمام زمینه ها خویشاوندان را به اتحاد با یکدیگر فرا می خواند زمانی که به انسان از کانون خانواده خارج شود بیگانگان برای رسیدن به اهداف خود پذیرای او می شوند و در عین حال حتی ذره ای به فکر آن شخص نخواهند بود.
امن ترین مکان برای رشد انسان و استعدادهای او خانواده است.
آن را می بایست غنیمت شمرد.
در مورد یک مسأله اخلاقی ـ اجتماعی که امروزه ما با آن روبه رو هستیم روش برخورد با فریب خوردگان است.
اشاره به واقعه زیر در اینجا خالی از لطف نیست: