روایتی از حضرت رسول اکرم (ص) در رابطه با اهمیت حکمرانی ( از تحفالعقول ص 36 ): هر گاه حکمرانان شما نیکان شما باشند و توانگرانتان سخاوتمندان شما و هر کارتان با شورای همه شما باشد روی زمین برایتان بهتر است از درونش، هر گاه حکمرانان شما بدان شما باشند و توانگرانتان بخیلهای شما و کارهایتان به دست نادانان افتد، برای شما هم بهتر است که زیر خاک باشید.
(مرگ بر زندگی شرف دارد) حکمرانی خوب با گردش آزاد اطلاعات برای خدمت رسانی بهتر به شهروندان مولف:حمیدمظاهری راد چکیده از دغدغه های اصلی کشورهای در حال توسعه قرار گرفتن در مسیر توسعه و توسعه یافتگی است .
عدم رشد اقتصادی ، فقر و فقدان پاسخگویی ، فساد و عدم حاکمیت قانون ...ازجمله چالشهایی است که این کشورها با آن مواجه اند.از سوی دیگر مطالعات توسعه و آمارهای سازمانهای جهانی بیانگر آن است که از مهمترین عوامل در رشد و توسعه کشورها، «حکمرانی خوب» است.
چنانکه حکمرانی خوب را بنیان توسعه خوانده اند.
حکمرانی خوب از جمله مباحث تازه ایست که در دو دهه اخیر توجه پژوهشگران و محافل علمی و بین المللی جهان را به خود معطوف نموده است .محققان حکمرانی خوب را با رویکرد ها( فرایندی ، لیبرالیستی ، سوسیالیستی)، ابعاد(سیاسی ، اقتصادی و انسانی) و اهداف (توسعه اقتصادی ،توسعه سیاسی و توسعه پایدار انسانی)گوناگون تعریف و تبیین نموده اند.
در دو دهه اخیر پژوهشگران و اندیشمندان اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی روایتهای گوناگونی از حکمرانی خوب بدست داده اند.هر یک از این رهیافتها حکمرانی خوب را با ابعاد و ویژگیهای خاصی تعریف نموده اند .
از آنجا که حکمرانی با تمام جنبه های حیات انسانی مرتبط است ، لذا این پژوهش در نظر دارد با ترکیب مطالعات در حوزه ادبیات حکمرانی ، فلسفه سیاسی و نظریه های توسعه به یک الگوی نوین از حکمرانی خوب دست یابد.
مقدمه بشر امروز، بشری است متفاوت با بشر دیروز و ارتباطات که به طور شگفت انگیزی گسترده و کارآمد شده است تأثیر مهمی در این تفاوت داشته است.گردش آزاد اطلاعات و عدم محدودیت در اطلاع رسانی از پایه های زندگی در جوامع مدرن است.
امروز محور اصلی عدالت دسترسی برابر به اطلاعات است که برابری در قدرت و بهره برداری یکسان از فرصت ها را تضمین می کند.
اطلاعات بسان خونی است که در کالبد جهان کنونی جریان دارد.بنابراین یکی از وجوه تمایز حکمرانی شایسته و صالح از حکومت های نا کارامد و ستمکار؛ کفیت و میزان فصای آزاد اطلاع رسانی است.
حکومت به میزانی که در مسیر دست یافتن شهروندانش به اخبار و اطلاعات محدودیت ایجاد می کند از عدالت دورتر شده و به خودکامگی نزدیک می شود.
استفاده از سانسور، خودسانسوری و اختناق رسانه ای حربه اصلی حکومت های تمامیت خواه و غیر دمکراتیک برای بقاء است.امروز هیچ کس نمی تواند جلوی حرف حق و یا ناحق را بگیرد.
تعبیر انفجار اطلاعات درست است و انقلاب سایبری و انقلاب الکترونیکی کل مرزها را برداشته است و اینکه برخی حکومت ها و نظام ها خیال کنند که با ایجاد محدودیت ها و بخشنامه و دستور می توانند بین دنیای اطلاعات و ذهن ملت ها دیوار ایجاد کنند خیال باطلی است.پیدایش و گسترش رسانه های سایبر و فناوری های نوین اطلاعاتی انقلابی را دردنیا پدید آورد.
شکستن انحصار های رسانه ای و گشودن فضا برای بیان و اظهار هر چه بیشتر نظرات و تسهیل گفتگو بین افراد دنیا را وارد مرحله جدیدی کرده است.
.
در جهان جهانی شده همه جوامع در معرض رخدادهای غیر منتظره قرار دارند اما جوامعی که رونددموکراسیخواهی را تا مرحله تحکیم آن تثبیت نکردهاند این رخدادهای غیر منتظره هزینههای سنگینی را به دولت، جامعه مدنی و شهروندان آنها وارد میکند و حتی جوامع پیشادموکراتیک به سوی جوامع پیشا انقلابی سوق دهد.اگر تا دیروز جمع اندکی می توانستند ستونی در جرائد و یا فضایی در تلوزیون ها بدست آورند، امروز هر کس به راحتی می تواند از طریق وب لاگ، شبکه های اجتماعی و وب سایت های گوناگون خودش و دیدگاه هایش را عرضه کند.
بنابراین ارتباطات در دنیای امروز وجود دارد و طبیعی است وقتی عرضه های مختلف وجود دارد در صورتی ما موفق خواهیم بود که عرضه ما جذاب تر، پاسخگوتر و دلپذیرتر باشد.
تعریف حکومت داری برخی از صاحبنظران تعریف گسترده تری از حکومتداری ارائه کردهاند.
به زعم آنان حکومتداری فرآیندی است که از طریق آن به طور جمعی مسائل مبتلا به جامعه را حل کرده و نیازهای جامعه را برطرف میکنیم.
طبق این دیدگاه، حکومتداری صرفا شامل دولت نمیشود بلکه بخش خصوصی و افراد و گروههای جامعه مدنی را نیز دربرمی گیرد و سیستمها، رویهها و فرآیندهایی که به نوعی در امر برنامه ریزی، مدیریت و تصمیم گیری دخیل هستند را نیز شامل میشود.
حکمرانی، فرآیندی است که طی آن گروهی از مردم به نمایندگی از آنها تصمیم میگیرند و گروهی دیگر به نمایندگی از آنها و تحت نظارت آنها اجرا مینمایند.
مفهوم «حکمرانی مطلوب یا حکمرانی خوب براساس یکی از تعاریف ارائه شده، حکومتداری خوب عبارت است از انجام وظایف حکومت به شیوهای عاری از فساد، تبعیض و در چارچوب قوانین موجود.
در این تعریف، حکومتداری خوب به عنوان انجام وظایف حکومت به شیوهای منصفانه مورد توجه قرار گرفته است.
تعریفی که اتحادیه اروپا جهت این اصطلاح بیان میکند این است که حکمرانی خوب، مدیریت شفاف و پاسخگو در یک کشور با هدف تضمین توسعه اقتصادی و اجتماعی عادلانه و پایدار است».
در تعریفی دیگر «حکمرانی خوب شامل احترام سیاستمداران و نهادها به حقوق بشر و اصول دموکراسی و حاکمیت قانون است.
همچنین حکمرانی خوب به طور خاص به موضوع مدیریت منابع عمومی جهت ایجاد اقتصادی پایدار و شیوههای توزیع عادلانه مربوط میشود.» اسلام و نظریه حکمرانی با بررسی نظریه حکمرانی در اسلام بهخصوص با مراجعه به اندیشههای امامعلی(ع) میتوان به رهیافتهایی دستپیدا کرد که میتواند الگویی برای مدیریت اسلامی باشد.
درنظریه سیاسی اسلام، نهاد حکومت لازمه حتمی و تخلفناپذیر هرگونه اجتماعی از انسانهایی است که با هدف کسب آسایش و آرامش گرد هم جمع شدهاند؛ «هر زمان گروهی از مردم برای نیل به یک هدف گرد میآیند، نیاز به حکمرانی احساس میشود».حاکمیت قانون، آبادانی شهرها و در نتیجه، افزایش رفاه عمومی، ایجاد امنیت و بالاخره گسترش معنویت (فرهنگ و آموزههای دینی)، اهداف چهارگانهای هستند که سرلوحه حکومت اسلامی قرار دارند.
اصول بنیادین حکمرانی مطلوب اصول بنیادین حکمرانی مطلوب که جهانیاند شامل احترام به حقوق بشر و حقوق زنان، رعایت اصل حاکمیت قانون، وجود فضای آزاد سیاسی، مشارکت، مدارا،تساهل و بردباری، پاسخگویی، شفافیت و کارآمدی و مؤثر بودن نظام اداری میباشد.
مباحث مربوط به حکمرانی مطلوب بسیار گستردهاند از ارتباط تفکیک ناپذیر این اصطلاح با توسعه پایدار گرفته تا اثر بخشی مدیریت عمومی و...
ادامه مییابد.
سهم دنیای مجازی در شکوفایی خود اظهاری اینترنت سهمی درخور در شکوفایی خود اظهاری انسان ها داشته است.
به مدد دریچه هایی که فضای مجازی برای بیان، توزیع و تعامل ایده ها فراهم کرده است، سطح شناخت از دیگری و آگاهی های عمومی و ارتباطات رشد چشمگیری پیدا کرده است.
به مراتب فراحنایی تولید و توزیع ایده ها گسترش یافته و کانالیزه کردن مسیر نشر اطلاعات و نظرات دشوار تر شده است.
دنیای مجازی عرصه را بر حکومت های خودکانه و جوامع بسته تنگ کرده است.
اینترنت مشکلی جدی برای کسانی پدید اورده است که می خواهند با انسداد اطلاعاتی، اجازه ندهند جامعه در معرض اخبار غیر رسمی و خارج از محدوده های ترسیم شده قرار بگیرد.
اشتراک کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته نقل است از برژینسکی که در پاسخ به منتقدین در قبال سیاستهای واشنگتن در دوران انقلاب ایران (۵۷-۱۳۵۶)، که دولت آمریکا متهم به بیارادگی و تذبذب شده بود، پاسخ داده بود که وجه اشتراک دولتهای خیلی توسعهیافته با دولتهای توسعهنیافته اینست که هر دو نمیتوانند تصمیمات درست را اتخاذ کنند.
با این تفاوت که اولی از فرط داشتن داده و کسب اطلاعات بیش از حد نمیداند که چه تصمیمی بگیرد و دومی از فرط بیدانشی و ندانستن، نمیداند تصمیم درست کدام است که آن را به اجرا درآورد.
شهید مطهری میفرماید » خیال نکنند راه حفظ معتقدات اسلامی جلوگیری از ابراز عقیده دیگران است.
از اسلام فقط با یک نیرو میشود پاسداری کرد و آن علم است و آزادی دادن به افکار مخالف و مواجهه صریح و روشن با آنها»- (مطهری (1352) پیرامون انقلاب اسلامی).
باید ما به آزادیها به معنی واقعی در آینده احترام بگذاریم.
یعنی اگر دولت اسلامی، جمهوری اسلامی، حکومت اسلامی بخواهد زمینه اختناق را بوجود بیاورد، قطعأ شکست خواهد خورد....
تجربههای گذشته نشان داده است که هر وقت در جامعه ما نوعی آزادی فکری بود- ولو از روی سو نیت- این امر به ضرر اسلام تمام نشده بلکه به سود اسلام بوده است» (مطهری(1357) آینده انقلاب اسلامی).
از همین روست که ایشان در سال 1354 این پیشنهاد را به دانشگاه تهران میدهد که: »به عقیده من لازم است که در همین دانشکده که دانشکده الهیات است، یک کرسی ماتریالیسم دیالکتیک تأسیس شود و استادی هم که وارد در این مسائل باشد و هم معتقد به ماتریالسیم دیالکتیک، بیاید حرفش را بزند...
این کار صحیح است و الا اگر ما جلو فکر را بگیریم اسلام و جمهوری اسلامی را شکست دادهایم.
ولی این غیر از مسئله اغفال و اغوا است» (همان ص95) همچنین باید اشاره کنیم که همواره بوده و هستند کسانی که میخواستند با پیش کشیدن بحث تقدس و وجوب احترام و تبعیت از مقامات عالی رتبه، آنان را در هالهای از قداست و نقدپذیری قرار دهند، در حالیکه ایشان مقام قدسی قائل شدن را مختص جهان تسنن دانسته و معتقد است در شیعه هیچگاه چنین مفهومی وجود نداشته است.
» هر مقام غیرمعصومی که در وضع غیرقابل انتقاد قرار گیرد، هم برای خودش خطر است و هم اسلام» (مطهری(1357) پاسخهای استاد به نقدهایی بر مسأله حجاب).
رسانه تصویری داشتن رسانه، به ویژه رسانه تصویری، یکی از مولفه های مهم قدرت در جوامع امروزی است.
نکته جالب این است که در میان مولفه های گوناگون قدرت اعم از نظامی، سیاسی، اقتصادی و...
قدرت رسانه از اهمیت خاصی برخوردار است، و بدون داشتن رسانه و نفوذ رسانه ای، سایر مولفه های قدرت فاقد کارایی لازم هستند.
به همین دلیل است که سرمایه گذاری در حوزه رسانه به یکی از پرطرفدارترین نوع سرمایه گذاری ها تبدیل شده است.
پس از شکل گیری پخش تلویزیون های ماهواره ای، گستره رسانه های تصویری به سرعت غیرقابل تصوری بیشتر شد و تمامی کشورهای جهان را در پوشش خود قرار داد و اهمیت این اتفاق برای کشورهایی بیشتر بود که از نظام رسانه ای محدود و دولتی تبعیت می کردند.
در نتیجه این کشورها برای مقابله با ورود این مهمانان ناخوانده رسانه ای، دست به دامان تجربه های ناموفق پیشین خود درباره اتفاقات مشابه شدند و با ایجاد محدودیت های قانونی سعی در جلوگیری از ورود و حضور و تاثیر این رسانه های جدید کردند.
برای مثال شاید عده ای از خوانندگان اصولاً به خاطر نیاورند که در اوایل دهه 1370، یعنی کمتر از 20 سال پیش، داشتن ویدئو (از نوع نوارهای کاست که حجیم هم بود( غیرقانونی بود و دارنده آن مجازات می شد، و حتی برخی گروه های افراطی در روی دیوارهای شهر نوشته بودند که آمدن ویدئو به خانه مساوی فاحشه خانه شدن آنجاست!
و از ترس دستگیری، آن نوارهای کاست و حجیم به صورت مخفی و با چه زحمتی رد و بدل می شد.
برای کسی که امروز می تواند فیلم دهها و صدها نوار کاست VHS آن زمان را در یک فاش مموری کوچک و به اندازه یک بند انگشت جا دهد و با وسیله ای عادی و کوچک آن را در هر موقعیتی تماشا کند، حتماً عجیب خواهد بود که بداند کمتر از 20 سال پیش داشتن آن نوار کاست ویدئویی جرم محسوب و رد و بدل کردن آن مخفیانه تر از فروش هرویین انجام می شد.
این تحول نه فقط در کیفیت و اندازه نقل و انتقال و سهولت در استفاده از فیلم به وجود آمده، بلکه هزینه ها نیز به همین میزان کاهش یافته است.
اگر قیمت دستگاه ویدئو و خرید یا حتی اجاره نوار کاست آن زمان را با قیمت دیویدی پلیر و نیز حجم فاش مموریه ای موجود و نیز سطح درآمد امروز مردم را به قیمت ثابت مقایسه کنیم، به احتمال فراوان استفاده از فیلم حداقل صد برابر آسانتر و صد برابر ارزانتر هم شده است، و اگر در آن زمان فقط قشرهای معینی از جامعه توان استفاده از این امکانات را داشتند، امروزه بیش از 90 درصد مردم کشور می توانند از این امکانات بهره جویند.
نمونه ویدئو را ذکر کردم تا به نمونه ماهواره پرداخته شود.
اگر حدود 10 سال پیش داشتن ماهواره هزینه زیادی داشت و استثنا بود، هزینه امروز دسترسی به چنین پدیدهای ) با توجه به تورم و سطح عمومی درآمدهای جامعه) حداقل به یکدهم هزینه