دانلود تحقیق شیخ بهایی

بهاءالدین محمدبن‏حسین‏عاملی لقب شیخ بهایی نسب از نوادگان حارث همدانی، صحابی معروف امام علی(ع) مذهب شیعه دوازه امامی(نظر به تالیف حاشیه اثنی عشریه) تولد 953ه چهار شنبه 13 ذیحجه (سده دهم) بعلبک، لبنان وفات 1031ه (سده یازدهم) اصفهان، ایران مدفن جوار مرقد مطهر حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام (جنب موزه آستان قدس) مشهد مقدس، ایران تبحر مشهور در معماری مسجد امام اصفهان متبحر در فقه، حدیث، نجوم، ریاضی، هندسه، طب و معماری مناصب شیخ الاسلام (مهم‏ترین منصب سیاسی- مذهبی در دربار صفوی) اسانید عزالدین حسین بن عبدالصمد عاملی (پدر)، مولانا عبدالله مدرس یزدی، مولانا عبدالله شوشتری، مولانا افضل قاینی و عمادالدین محمود شاگردان ملاصدرای شیرازی، ملا محمد تقی مجلسی، نظام الدین محمد قرشی، ملا محسن فیض کاشانی،ملاخلیل قزوینی، ملاصالح مازندارانی، تالیفات مفتاح الفلاح ، کشکول، حبل المتین ، حدائق الصالحین ،عروه الوثقی، تشریح الافلاک،جامع عباسی، خلاصه الحساب، بحر الحساب، زبده، صمدیه، حاشیه اثنی عشریه، بهاءالدین محمدبن‏حسین‏عاملی[۱] معروف به شیخ بهائی (953 ، 1031 ه.ق ) دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری است که درعلوم فلسفه، منطق، هیئت و ریاضیات تبحر داشت، مجموعه تألیفاتی که از او بر جای مانده در حدود 88 کتاب و رساله است .

او در عرصه‏های گوناگون علمی، سیاسی و هنری شهرت جهانی دارد در بعلبک متولد شد دوران کودکی را در جبل عامل در ناحیه شام و سوریه در روستایی به نام "جبع" یا "جباع" زیست، او از نژاد "حارث بن عبدالله اعور همدانی" بوده است ( از شخصیتهای برجسته آغاز اسلام متوفی به سال 65 هجری ).

محمد ده ساله بود که پدرش عزالدین حسین عاملی از بزرگان علمای شام بسوی ایران رهسپار گردید و چون به قزوین رسیدند و آن شهر را مرکز دانشمندان شیعه یافتند، در آن سکنی گزیدند و بهاءالدین به شاگردی پدر و دیگر دانشمندان آن عصر مشغول شد.

وی در سال 1031 ه.ق در اصفهان درگذشت و بنابر وصیت خودش جنازه او را به مشهد بردند و در جوار مرقد مطهر حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام جنب موزه آستان قدس دفن کردند.

فقه و اصول، تفسیر، حدیث و ادبیات عرب را نزد پدرش شیخ عزالدین حسین عاملی.

منطق و کلام و معانی و بیان و ادبیات عرب را نزد عبدالله بن شهاب‏الدین حسین یزدی، معروف به ملاعبدالله یزدی[۳].

ریاضی، کلام و فلسفه را از مولانا افضل قاینی مدرس سرکار فیض کاشانی فرا گرفت.

طب را از حکیم عماد الدین محمود،طبیب ویژه شاه طهماسب و مشهورترین پزشک ایران در آن دوره آموخت.

صحیح بخاری را نزد ابی الطیف مقدسی فرا گرفت[۴].

همچنین نقل است نزد ملا محمد باقر یزدی مؤلف کتاب مطالع الانوار که از ریاضی دانان عصر خود بوده نیز درس خوانده است.

شاگردان تعداد کثیری از دانشوران نامی قرن یازدهم نزد وی تحصیل کرده اند.

یکی از محققان معاصر [۵] 33 تن از شاگردان او را نام برده است که در این‏جا به مشهورترین آن‏ها اشاره می‏کنیم: ملا محمد محسن بن ‏مرتضی بن محمود فیض کاشانی، متوفی 1091 ق.

سیدمیرزا رفیع‏الدین محمدبن حیدر حسینی طباطبایی نائینی، متوفی 1099 ق.

ملامحمدتقی بن مقصود علی مجلسی، معروف به مجلسی اول، متوفی 1070 ق.

صدرالدین محمدبن‏ابراهیم شیرازی، معروف به ملاصدرا، حکیم مشهور قرن یازدهم، متوفی 1050 ق.

ملامحمدباقربن‏محمد مؤمن خراسانی سبزواری، معروف به محقق سبزواری، شیخ‏الاسلام اصفهان، متوفی 1090 ق.

آثار و تالیفات بهاءالدین عاملی در علومی که در آن زمان مرسوم بود، بویژه در اخبار و احادیث، تفسیر، اصول فقه و ریاضیات دارای تالیفات بسیار است.

تالیفات شیخ بر اساس پژوهش یکی از محققان [۶] بالغ بر 95 کتاب و رساله است.

برخی از نویسندگان نیز آثار او را 120 عنوان ذکر کرده‏اند [۷].

در این‏جا برخی از آثار علمی شیخ را بررسی می کنیم [۸] : جامع عباسی : شاخص‏ترین اثر شیخ است درفقه و به زبان فارسی که این خود ابتکاری نو در نگارش متون فقهی به شمار می رفت تا آن‏جا که برخی از صاحب نظران از آن به عنوان اولین دوره فقه فارسی غیر استدلالی که به صورت رساله عملیه نوشته شده است‏یاد می‏کنند [۹] ، این کتاب از یک مقدمه و بیست ‏باب (از طهارت تا دیات) تشکیل شده است.

الزبده فی الاصول : مهم‏ترین اثر شیخ است در اصول.

تاریخ نگارش آن یعنی سال 1018 ق و به قولی در سال 1005 ق، حکایت از اهمیت آن دارد، زیرا اوایل قرن یازدهم، عصر سیطره اخباریان در حوزه فقه و اصول شیعی بوده است [۱۰] .

اربعین : تالیف اربعین از سوی محدثان و عالمان شیعی بر اساس حدیث معروفی است که از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است [۱۱] شیخ بهایی نیز به پیروی از این سنت معمول، به تالیف اربعین حدیث پرداخت، با این امتیاز که شرح کافی و جامع در باره احادیث‏یاد شده دارد و در مجموع، از بهترین و معروف‏ترین اربعین‏ها می‏باشد.

این اثر بعد از مثنوی سوانح حجاز، تنها اثری است که شیخ در آن به مباحث ‏سیاسی پرداخته است، مؤلف در شرح حدیث پانزدهم (که در باره حرمت اعانت ظالمان و گرایش قلبی به آن‏ها وارد شده است) به تفصیل دیدگاه‏های خود را مطرح کرده است.

شیخ در باره این موضوع به طور صریح و شفاف سخن گفته است، از این رو می‏توان دیدگاه و عقیده باطنی او در مورد رفتار با حاکم جور، و نیز علل و عوامل همکاری علما با شاهان صفوی را به دست آورد، همچنین وی در این اثر به بحث از امر به معروف و نهی از منکر، شرایط و مراحل آن پرداخته است.

مثنوی سوانح الحجاز( نان و حلوا ) : این کتاب آمیخته‏ای از مواعظ، طنز، حکایت، تمثیل و لطایف عرفانی و معارف برین بشری است.با زبانی روان و دلنشین.

نان و حلوا ترسیمی است از ریاکاری، تلبیس و غرور به مال و منال و عنوان و منصب دنیایی .

بهایی در یکی از بخش‏های این مثنوی به دوری از سلاطین که خود آن را از نزدیک تجربه کرده بود اشاره می‏کند، چرا که قرب شاهان غارت دل و دین را در پی دارد در مجموع، مثنوی نان و حلوا از جمله آثار شیخ بهایی است که در تبیین دیدگاه و اندیشه سیاسی او می‏توان بدان استناد کرد.

شخصیت ادبی بهائی آثار برجسته ای به نثر و نظم پدید آورده است که علاوه بر فارسی و عربی ترکی را نیز شامل می شده.

اشعار فارسی او عمدتاً شامل مثنویات، غزلیات و رباعیات است.

وی در غزل به شیوه فخرالدین عراقی و حافظ، در رباعی با نظر به ابو سعید ابوالخیر و خواجه عبدالله انصاری و در مثنوی به شیوه مولوی شعر سروده است.

ویژگی مشترک اشعار بهائی میل شدید به زهد و تصوّف و عرفان است.

بهترین منبع برای گردآوری اشعار بهائی، کشکول است تا جائی که به عقیده برخی محققان، انتساب اشعاری که در کشکول نیامده است به بهائی ثابت نیست.

ازمثنوّیات معروف شیخ در زبان فارسی می توان از اینها نام برد: نان و حلوا یا سوانح سفر الحجاز (بر وزن مثنوی مولوی) در این اثر ابیاتی از مثنوی را نیز تضمین کرده است).

نان و پنیر (بر وزن مثنوی مولوی) نزدیکترین مثنوی بهائی به مثنوی مولوی از نظر محتوا و زبان شیر و شکر (اولین منظومه فارسی در بحر خَبَب یا مُتدارک) مثنویهایی مانند نان و خرما، شیخ ابوالپشم و رموز اسم اعظم را نیز منسوب بدو دانسته اند[۱۲] از نثر فارسی او تنها نمومه ای که در دیوان های چاپی آمده است رساله پند اهل دانش و هوش به زبان گربه و موش است.

بهایی در عربی نیز شاعر و زبان دانی چیره دست است و آثار نحوی و بدیع او در ادبیات عرب جایگاه ویژه ای دارد که مهمترین و دقیقترین آنها اثر او در نحو به نام الفوائد الصمدیه است.

قصیده: معروفترین آن موسوم به وسیله الفوزوالامان فی مدح صاحب الزّمان علیه السلام در 63 بیت است که هر گونه شبهه ای را در اثنی عشری بودن وی مردود می سازد.

ارجوزه سرایی : دو نمونه بی بدیل (هراتیه یا الزّهره)[۱۳] و نیز (ریاض الارواح)[۱۴] دوبیتی : دوبیتیهای عربی شیخ بیشتر در اظهار شوق نسبت به زیارت روضه مقدّسه معصومین علیه السلام است.

بخش مهمی از اشعار عربی شیخ لُغَز و معمّاست که بیانگر تسلط شیخ بر این حیطه است.

توانایی او در ایجاز و بیان معماگونه مطالب در آثاری چون رسائل پنجگانه اثنی عشرّیه، خلاصه الحساب، فوائد الصمّدیه، تهذیب البیان، الوجیزه فی الدرایه و همچنین تبحر او در صنعت لُغَز و تعمیه در آثاری چون لغزالزبده، لغزالنحو، لغزالکشّاف، لغزالصمدیه، لغزالکافیه و فائده مشهود است.

نامدارترین اثر بهائی الکشکول، معروف به کشکول شیخ بهائی است که مجموعه گرانسنگی از علوم و معارف مختلف و آینه معلومات و مشرب بهائی محسوب می شود.

بهائی در شمار مؤلفان پر اثر در علوم مختلف است و آثار او تماماً موجز و بدون حشو و زواید است.

برجسته ترین آثار چاپ شده: مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین : (ارائه فقه استدلالی شیعه بر مبنای قرآن ،آیات الاحکام وحدیث است.

جامع عباسی : از نخستین و معروفترین رساله های علمیه به زبان فارسی؛ حبل المتین فی اِحکام احکام الدّین : در فقه الاثنا عشریه : در پنج باب طهارت، صلات، زکات، خمس، صوم و حج است.

زبده الاصول : شامل بیش از چهل شرح و حاشیه و نظم الاربعون حدیثاً : معروف به اربعین بهائی مفتاح الفلاح : در اعمال و اذکار شبانه روز به همراه تفسیر سوره حمد حدائق الصالحین : (ناتمام)، شرحی است بر صحیفه سجادیه حدیقه هلالیه : شامل تحقیقات و فوائد نجومی ارزنده [ویرایش] زندگی سیاسی شیخ بهایی محمد بن حسین عاملی (شیخ بهایی) در مدت ۷۸ سال عمر خود با چهار تن از سلاطین صفوی معاصر بوده است ولی عمده فعالیت سیاسی او در دورهٔ دو پادشاه آخر گذشته.

شاه طهماسب (۹۳۰-۹۸۴ق) (از۹۶۶ (سال هجرت) تا ۹۸۴ق به مدت ۱۸ سال.) شاه اسماعیل دوم (۹۸۴-۹۸۵ق) (به مدت یک سال و اندی.) سلطان محمد خدابنده (۹۸۵-۹۹۵ق) (به مدت ۱۰ سال.) شاه عباس اول (۹۹۵-۱۰۳۸ق) (تا ۱۰۳۱ق (سال رحلت) به مدت ۳۵ سال.) او در سال ۹۶۶ق در حالیکه سیزده سال داشت به همراه پدر(از شاگردان مطرح شهید ثانی ) از جبل عامل به سمت ایران مهاجرت کرد.

دلیل این مهاجرت از یکسو افزایش تهدیدات حاکمان عثمانی نسبت به شیعیان جبل عامل[۱۵] و از سوی دیگر احترام فراوان حاکمان آن زمان ایران (پادشاهان صفوی) به عالمان دینی بود، حاکمان صفوی با این کار ضمن ترویج دین و کمک به اقتدار سیاسی ایران به تحکیم سلطنت ‏خود نیز کمک می‌کردند، عالمان شیعی نیز در این بستر مناسب ضمن ترویج مذهب تشیع اثنی عشری، از گسترش صوفیگری در جامعه آن زمان جلوگیری می‌کردند.[۱۶] پس از سه سال اقامت در اصفهان، پدر با توجه به پیشینهٔ علمی و فقهی وبا توصیه شیخ علی منشار (شیخ الاسلام اصفهان) ، از سوی شاه طهماسب به صمت‏ شیخ الاسلامی قزوین (پایتخت) منصوب شد شیخ‌آلاسلام مهمترین منصب روحانیت در آن دوره بوده*[1] و وظیفهٔ آن رفع ظلم از مظلومان، امر به معروف و نهی از منکر و تحقیق و بیان احکام شریعت برای مردم بود.

[۱۷] شش سال بعد عنوان شیخ الاسلامی پایتخت از او گرفته شد و شیخ‌الاسلامی مشهد و سپس هرات به او واگذار شد، نویسنده کتاب الهجره العاملیه این اقدام شاه طهماسب را مصداق نفی بلد و تبعید سیاسی دانسته و دلیل آن را تلاش وی در احیا و اقامه نماز جمعه (که اقامه آن در عصر غیبت مورد اختلاف علما بود) در پایتخت صفویه می داند چرا که باعث ‏شد دولتمردان صفوی احساس خطر کنند و او را مانند محقق کرکی مانع بزرگی در برابر خواسته‏های خود بدانند[۱۸].

سرانجام پدر در سال ((۹۸۳ق) ایران را به قصد زیارت حج ترک کرد و بعد از انجام مناسک حج‏ به بحرین رفت، در آن‏جا اقامت گزید و(یک سال بعد وفات یافت[۱۹] مدت این چهارده سال در پایتخت و در کنار پدر در مشهد و هرات بودن شیخ بهایی را با منصب و وظایف شیخ‏الاسلامی آشنا ساخت و آماده پذیرش این منصب بعد از پدر نمود.

شواهدی است که نشان می‌دهد صمت شیخ‌الاسلامی هرات بعد‌از فوت پدربه پسر(شیخ بهایی) رسیده است، میرحسین بن حیدر کرکی (شاگرد شیخ بهایی) در روضات الجنات نقلی دارد که برداشت از آن این است که شیخ بهایی بعد از پدر، شیخ‌الاسلام هرات شده‌*[2]، که اگر این برداشت صحیح باشد سال وفات پدر (۹۸۴ق) و سال بعد‌از آن که سالهای آشوب و هرج و مرج در دربار بوده[۲۰] نمی‌تواند تاریخ اخذ این صمت باشد و احتمال دارد که شیخ بعد از این تاریخ به این سمت منصوب شده.

مؤلف الهجره العاملیه در این مورد نیز معتقد است شیخ مانند پدراز مرکز سیاسی و قدرت (پایتخت) دور نگه‏داشته می شد[۲۱].

البته تأییدی بر این منصب شیخ‏الاسلامی هرات در کتاب خیرالبیان وجود ندارد، آنچه درمورد این دوره از زندگی شیخ (جوانی) در خیر‌البیان عنوان شده و قابل توجه است این است که شیخ در عنفوان