مقدمه مجموعه حاضر از پویاترین سایت ادبیات فارسی تهیه و تنظیم گردیده است که در انتهای هر فصل فهرست پانویس و منابع آن و نام نویسنده مقاله ای که از آن استفاده گردیده با رسم امانت داری بیان شده است.
در این تحقیق ابتدا به تعریف اسطوره و اسطوره شناسی پرداخته شده و بیان شده که نخستین بار کلمه اسطوره در زبان فارسی توسط چه کسی و در کجا بوده است.
سپس فهرست اساطیر ایران را در سه هزار سال نهضت نام برده ام و به توضیح چند مورد آن اکتفا نموده ام.
در ادامه به جامعه شناسی اساطیر در شاهنامه، سروده حکیم ابوالقاسم فردوسی پرداخته شده است.
چون اسطوره ها در هر زمان و مکان تغییر می کنند در انتهای این مجموعه قسمتی با نام انسان و اسطوره های نوینش بیان گردیده که نظر متفکرانی چون نتیجه فرانسیس بیکن و ….
در این مورد و این که چرا اسطوره ها ادامه دارند نقل گردیده.
امید است مورد توجه قرار گیرد.
‹‹ فصل اول ›› اسطوره شناسی اسطوره شناسی : دانشی است که به بررسی روابط میان افسانه ها، و جایگاه آنها در دنیای امروز می پردازد.
اسطوره نماد زندگی دوران پیش از دانش و صنعت و نشان مشخص روزگاران باستان است.
تحول اساطیر هر قوم، معرف تحول شکل زندگی، دگرگونی ساختارهای اجتماعی و تحول اندیشه و دانش است.
در واقع، اسطوره نشانگر یک دگرگونی بنیادی در پویش بالارونده ذهن بشری است.
اساطیر، روایاتی است که از طبیعت و ذهن انسان بدوی ریشه می گیرد.
و برآمده از رابطه دوسویه این دو است.
ریشه واژه اسطوره این واژه که جمع شکسته عربی آن به گونه اساطیر بیشتر بکار می رود، از واژه هایی است که در بیشتر زبانهای هند و اروپایی مشتقاتی دارد.
در سنسکریت Sutra به معنی داستان است که بیشتر در نوشته های بودایی بکار رفته است.
در یونانی Historia به معنی جستجو و آگاهی، در فرانسه (فرانسوی) Histaire، در انگلیسی به دو صورت Story به معنی حکایت، داستان و قصه تاریخی، و History به معنی تاریخ، گزارش و روایت بکار می رود.
تعریف اسطوره آن دسته از کسانیکه چه در گذشته و چه امروزه به پژوهش و شناخت اسطوره ها اشتغال دارند، تا کنون برای اسطوره تعریف مشخص، دقیق و پذیرفتنی برای همگان نیافته اند، بلکه هر یک به میل و اشتیاق و وابستگی های اجتماعی خویش آنرا تعریف کرده اند.
گهگاه در تعریف متخصصان از اسطوره اشکالاتی دیده می شود، علت آن این است که آنها به اسطوره از سر اعتقاد و ایمان مینگرند.
آنان دنبال این اندیشه اشتروس که «برای درک اندیشه وحشی باید با او و مثل او زندگی کرد» نه تنها به ساختار، بلکه به عملکرد جادویی اسطوره در جامعه، و در واقع، به اعجاز آن در ایجاد همبستگی قومی و عقیده ای ایمان می آورند و به همین دلیل برای آنها اسطوره یا نهاد زنده بسیار مهمتر از نهادهای کهن است.
میرچا الیاده اسطوره را چنین تعریف می کند: اسطوره نقل کننده سرگذشت قدسی و مینوی است، راوی واقعه ایست که در زمان نخستین، زمان شگرف بدایت همه چیز رخ داده است، به بیان دیگر: اسطوره حکایت می کند که چگونه به برکت کارهای نمایان و برجسته موجودات فراطبیعی، واقعیتی، چه کل واقعیت، یا تنها جزیی از آن پا به عرصه وجود نهاده است.
بنابراین، اسطوره همیشه متضمن روایت یک خلقت است، اسطوره فقط از چیزی که براستی روی داده و به تمامی پدیدار گشته، سخن میگوید.
شخصیتهای اسطوره موجواد فراطبیعی اند و تنها بدلیل کارهایی که در زمان سرآغاز همه چیز انجام داده اند، شهرت دارند.
اساطیر کار خلاق آنان را باز مینمایانند و قداست یا فراطبیعی بودن اعمالشان را عیان میسازند.
در مقابل هستند عده دیگری که به اسطوره صرفاً از سر انکار می نگرند.
این گروه اسطوره را یکی از الگوهای تاریخی یا سازواره ای کهنه و از کارافتاده می بینند که پیشرفت بشر آنرا از رده خارج کرده است.
اسطوره، قصه ایست با خصلتی خاص نقل روایتی که در آن خدایان یکی یا چند نقش اساسی دارند.
اسطوره شناسی علمی است که کارش طبقه بندی و بررسی مواد و مصالح اسطوره شناختی بر حسب روش تحلیل و وارسی دقیقی که در همه دیگر علوم تاریخی معمول است.
به عبارت دیگر، اسطوره تلاشی برای بیان واقعیت های پیرامونی با امور فراطبیعی است.
انسان در تبیین پدیده هایی که به علتشان واقف نبوده به تعبیرات فراطبیعی روی آورده و این زمانی است که هنوز دانش بشری توجیه کننده حوادث پیرامونی اش نیست.
به عبارت دیگر، انسان در تلاش ایجاد صلحی روحی میان طبیعت و خودش اسطوره ها را خلق کرده است.
نخستین بار که از کلمه اسطوره در زبان فارسی استفاده شده، توسط خاقانی شاعر است که کمابیش از اسطوره با معنایی منفی یاد می کند: قفل اسطوره ارسطو را بر در احسن الملل منهید که اشاره دارد به برتری طلبی گروهی از مسلمانان آن دوران نسبت به فلسفی مشربان یونان.
آنان که سلسله جنبان عقلانیت شان ارسطو می بوده و به زعم شاعر عزلت گزیده فارسی گوی، این مشرب و این عقل اسطوره است نه حقانیت.
قبل از این اما هرگز این واژه در زبان فارسی مشاهده نشده است.
منابع سهراب هادی.
شناخت اسطوره های ملل.
نشر تندیس: 1377.
کراپ، الکساندر.
جهان اسطوره شناسی جلد اول.
گردآورنده جلال ستاری.
نشر مرکز 1377.
‹‹ فصل دوم ›› فهرست اساطیر ایران سه هزار سال نخست امشاسپندان سپند مینو بهمن اردیبهشت شهریور اسپندارمد خرداد امرداد ایزدان میرتا یا مهر اپام نپات یا برز ایزد ناهید تیشتر رپیتوین بهرام وای رشن سروش اشی دین چیستا آذر هوم گوشورن درواسپ زروان گرفته شده از http: // fa.
Wikipedia.
Org / wiki امشاسپندان از ویکی پدیا، دانشنامه آزاد امشاسپندان که بازشناساننده های وجود اهورامزدا هستند.
این واژه به معنی جاودانان پاک یا مقدسان بی مرگ است که از دو جز امشه به معنی جاودانی و بی مرگ و سپنته به معنی پاک و مقدس تشکیل شده است.
امشاسپندان شش فروزه اهورامزدا هستند که هر کدام دارای مفهومی است که بخشی از عظمت خداوند یکتا را به آدمی می شناسانند و با شناخت و پیروی از این مفاهیم میتوان اهورامزدا را درک کرد.
شش امشاسپندان عبارتند از: 1 وهمن یا وهومن: به معنی نیک اندیشی 2 اشه وهیشته (اردیبهشت): به معنی بهترین راستی 3 خشتره وییریه (شهریور): شهریاری و فرمانروایی بر خویشتن 4 سپنته آرمیتی: به معنی عشق، مهر و فروتنی 5 هیوروتات (خرداد): به معنی رسایی و کمال 6 امرتات (امرداد): به معنی بی مرگی و جاودانگی لازم به ذکر است که در برخی از ادبیات دینی، امشاسپندان در جهان مادی دارای نقشی به عنوان نگهبان شش گروه از آفریده های جهان هستند: وهمن نگهبان جانوران سودمند، اشه وهیشه نگهبان آتش، خشتره وییریه نگهبان فلزات، سپنته آرمیتی نگهبان زمین، هیوروتات نگهبان آب، امرتات نگهبان گیاهان.
لازم به ذکر است که در برخی از ادبیات دینی، امشاسپندان در جهان مادی دارای نقشی به عنوان نگهبان شش گروه از آفریده های جهان هستند: وهمن نگهبان جانوران سودمند، اشه وهیشه نگهبان آتش، خشتره وییریه نگهبان فلزات، سپنته آرمیتی نگهبان زمین، هیوروتات نگهبان آب، امرتات نگهبان گیاهان.
گرفته شده از: http: // fa.
org ناهید از ویکی پدیا، دانشنامه آزاد ناهید شکل پارسی امروزی از نام «آناهیت» در پارسی میانه و «آناهیتا» از پارسی باستان است.
این نام ایرانی است و معنی آن «ناآلوده» (یعنی پاک) و یا «ناخشمگین» (یعنی آرام و باآرامش) است.
هر دو معنی می تواند درست باشد چون «هیتا» هر دو معنی «آلوده» و «خشمگین» را داراست.
در فرهنگ ایران باستان آناهیتا نام ایزدبانوی آب ها است.
همچنین در سامانه خورشیدی، ناهید نام ایرانی سیاره دوم از خورشید است.
نام عربی این سیاره زهره و نام اروپایی آن «ونوس» (Venus) است.
«ناهید»، «آناهید» و «آناهیتا» به عنوان نام دختر در میان ایرانیان، ارمنیان و برخی دیگر از اقوام پیرامون ایران رایج است.
org زروان از ویکی پدیا، دانشنامه آزاد زروان به معنی زمان (در حالت عام) و زمان بی کران (در اوستا akarana zorvan) (در حالت خاص) نام خدایی است که به باور فرقه ای از زرتشتیان به نام زروانیان، هرمزد و اهریمن از او زاده شدند.
زروان در اوستا از ایزدان کم اهمیت است ولی ظاهراً در اواخر دوران ساسانی جایگاهی بسیار بلندپایه یافته بود.
زروان به معنی قضا و قدر هم به کار رفته است.
اسطوره زایش هرمزد و اهریمن از زروان این اسطوره بطور خلاصه بدین گونه است که زروان هزار سال در آرزوی فرزند به قربانی ایستاد.
(باید توجه شود که در باورهای اسطوره ای ایران این نفس عمل قربانی است که خاصیت دارد) پس از هزار سال شکی به وجود او افتاد.
بر اثر قربانی ها هرمزد و بر اثر آن شک اهریمن در زهدان او پدید آمد.
زروان که دانست هرمزد به دهانه زهدان نزدیکتر است قصد کرد که پادشاهی را به فرزندی که نخست زاده شود بسپارد.
هرمزد بنا به سرشتش (آگاهی مطلق) از این تصمیم مطلع شد و برادر خود را نیز آگاه نمود.
اهریمن تلاش کرد که نخست از زهدان بیرون بیاید ولی چون هرمزد به خروجی نزدیکتر بود موفق نشد پس شکم را درید و از آن طریق بیرون آمد.
زروان به اهریمن گفت که فرزند من نیک و خوشبو است ولی تو پلید و گنده هستی.
پس آنگاه هرمزد نیک و آراسته و خوشبو به جهان آمد.
زروان بنا به عهدی که کرده بود به ناچار پادشاهی جهان را به مدت نه هزار سال به اهریمن سپرد.
ولی پادشاهی مطلق جهان پسین به هرمزد خواهد رسید و هرمزد در نهایت بر اهریمن چیره خواهد شد.
پس زروان به هرمزد دسته ای به رسم داد.
نکاتی چند راجع به زروان زروان به عنوان زمان (و مکان) بی کرانه و مطلق خداییست که حتی شناختش برای خدایان دیگر ممکن نیست و هیچ چیز از سیطره او خارج نیست.
(نوعی حالت وحدت وجودی) ـ در وادها (اساطیر هندوان) خدایی به نام پرجاپتی وجود دارد که شباهت بسیاری با زروان ـ ایرانی دارد.
این خدا در سروده های کهن تر ودا وجود ندارد.
ـ شادروان مهرداد بهار معتقد بود که مفهوم زروان (با خصوصیاتی که در نوشته های فارسی میانه به او نسبت داده شده است) خاستگاهی غیر ایرانی داشته و متعلق به ساکنان بومی ایران پیش از ورود آریاییها بوده است و بعدها بر اثر آمیزش اقوام و فرهنگها، زروان کم اهمیت اوستایی به مقام شامخ زروان متون فارسی میانه می رسد.
ـ واژه زروان از اوستایی zaurvan به معنی پیری آمده است.
این واژه از ریشه هند و اروپایی (e) ger به معنی بزرگسال شدن آمده و با واژه های آسی zarond (پیرمرد)، سانسکریت jara (پیری) و یونانی geron (پیرمرد) از یک ریشه است.
[1] (search = gerontology & searchmode = none http: // www.
Etymonline.
Com / index.
Php?) فهرست منابع و مآخذ 1ـ هینلز، جان «شناخت اساطیر ایران» ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی 2ـ بهار، مهرداد «پژوهشی در اساطیر ایران» بهمن از ویکی پدیا، دانشنامه آزاد بهمن نام یازدهمین ماه سال در تقویم ایرانی است در مزدیسنا زندگانی عبارت است از طی مدارج سعادت و کمال در این جهان و از پرتو آن به ساحت قدس پروردگار پیوستن در جهان دیگر.
(هفت مرحله روحانی ـ پیروی و کمک خواستن از امشاسپندان) وهومن (بهمن) منش پاک اندیشه پاک نام یکی (اولین) از امشاسپندان می باشد.
بهمن در اوستا وهومنه در پهلوی وهومن و در فارسی وهمن یا بهمن است.
این واژه مرکب است از دو جزء وهو به معنی خوب و نیک، و منه از ریشه من که در پهلوی منشن و منیتن از آن آمده است و در فارسی منش شده است.
این ریشه در اوستا و فرس هخامنشی به معنی اندیشیدن و شناختن و به یاد آوردن و دریافتن است.
مظهر اندیشه نیک و و خرد و دانایی خداوند است.
بهمن همان ایزد بزرگ است روح اشو زرتشت را به پیشگاه مزدا اهورا راهنمایی کرد.
وهومن به انسان منش نیک تعلیم می دهد.
گل یاسمن سفید، رنگ سفید، خروس سفید نشانه های جسمانی (زمینی) وهومن می باشد.
منابع ـ جهان بینی اشو زرتشت ـ اردشیر خورشیدیان ـ دانشنامه مزدیسنا ـ جهانگیر اوشیدری ـ فلسفه ایران باستان ـ دینشاه ایرانی گرفته شده از: http: // fa.
org اردیبهشت از ویکی پدیا، دانشنامه آزاد اردیبهشت دومین ماه سال خورشیدی است و دارای 31 روز است.
در مزدیسنا زندگانی عبارت است از طی مدارج سعادت و کمال در این جهان و از پرتو آن به ساحت قدس پروردگار پیوستن در جهان دیگر.
(هفت مرحله روحانی ـ پیروی و کمک خواستن از امشاسپندان) اشا وهیشت (اردی بهشت) راستی و درستی نام یکی دیگر از (دومین) امشاسپندان می باشد.
در اوستا اشا وهیشت، در پهلوی ارت وهیشت و در فارسی اردی بهشت است.
جزء اولی کلمه «اشا» از جمله لغاتی است که معنی آن بسیار منبسط است: راستی و درستی، تقدس، قانون و آیین ایزدی، پاکی.
جزء دیگر این واژه که «وهیشت» باشد صفت تفضیلی است یعنی بهتر، بهترین.
پس معنی آن بهترین راستی و درستی است.
در عالم روحانی نماینده صفت راستی و درستی و پاکی و تقدس مزدا اهورا است