آلن دیوید سوکال متولد 1955 و فیزیکدان دانشگاه نیویورک از نظر سیاسى چپ گرا است و تنها ادعاى او براى این وابستگى آن است که در گذشته مدتى در دوران حکومت ساندینیستا در دانشگاه ملى نیکاراگوئه ریاضى تدریس کرده است.
از جمله استقبال کنندگان ماجراى سوکال نوآم چامسکى بود که گفت چپ و علوم اجتماعى بهتر است بنیان فکرى خود را بر استدلال عقلى بگذارند.
حاصل یادداشت هاى سوکال در این رابطه نخست به صورت کتابى به نام «شیادى هاى روشنفکرى» در فرانسه و سال بعد تحت عنوان «یاوه هاى مد روز» به چاپ رسید.
سوکال در فیزیک در حوزه هاى مکانیک آمارى، نظریه میدان کوآنتوم، فیزیک ریاضى و فیزیک محاسباتى کار مى کند.
یکى از عقل مى لافد یکى طامات مى بافد بیا کاین داورى ها را به پیش داور اندازیم حافظ اگرچه آغاز کردن با نقل قول هاى ناخوشایند پسندیده و متعارف نیست، براى پى بردن به عمق فاجعه از شما خواننده صبور خواهش مى کنم دندان بر جگر نهاده و پاراگراف زیر را مانند دارویى تلخ یک جرعه تا به آخر بخوانید: «وقتى عمق زمان جاى عمق هاى فضاى محسوس را مى گیرد، وقتى جابه جا شدن سطح میانى جایگزین تعیین حدود سطح ها مى شود؛ وقتى شفافیت نمودها را دوباره برپا مى دارد؛ آن گاه رفته رفته از خود مى پرسیم آیا آنچه به اصرار فضا مى نامیم و در عمل نور، یعنى نوعى نور فروآگاهى شبه نورشناختى نیست که آفتاب، تنها، یک صورت یا یک بازتاب آن است.
این نور در مدتى روى مى دهد که با زمان نوردهى آنى و نه با گذشت زمان تاریخى یا گاه شناختى سنجیده مى شود.
زمان این آنِ بدون مدت همانا«زمان نوردهى»است؛ خواه این نوردهى کمتر یا بیشتر از حد باشد.
فناورى عکاسى و سینمایى آن وجود و زمان پیوستارى را که از همه بعدهاى فیزیکى عارى است پیش بینى کرده اند و در این پیوستار کوانتوم کنش با انرژى و نقطه مشاهده سینمایى یک باره آخرین آثار به جا مانده از یک واقعیت ناپدید شده ریخت شناختى مى شوند.
این سرعت نور، وقتى به زمان حال ابدى یک نسبیت که ضخامت و عمق توپولوژیک و غایت شناختى آن متعلق به این ابزار نهایى اندازه گیرى است انتقال یابد، داراى یک جهت مى شود، که هم اندازه و هم بعد آن است و خود را با یک سرعت در همه جهات که چون شعاع هاى یک دایره اند و جهان را اندازه مى گیرند انتشار مى دهد.» ظاهرا این پارگراف در اصل فرانسوى آن به قلم پل ویریلیو، معمار و مهندس شهرساز و رئیس پیشین «دانشکده معمارى» ، جمله اى 193 واژه اى است که به اعتراف نویسندگان کتاب «یاوه هاى مد روز» : «بدبختانه هنر شعرى آن به تمامى به ترجمه در نیامده اما کامل ترین نمونه اسهال قلمى است که تاکنون با آن روبه رو شده ایم.» متاسفانه نثر مسجع بالا نمونه کمیابى نیست و در همین ایران نیز روزانه کتاب هایى نوشته یا ترجمه و راهى بازار مى شوند که بر وقت و انرژى و استعداد هدررفته پدیدآورندگان آنها- که مى توانست صرف پژوهشى واقعى و کارى اصیل شود- باید افسوس خورد و بر مرگ درختان تنومند تامین کننده کاغذ آنها باید زار گریست.
به زبان فارسى و مادرى تان مهملاتى خواهید خواند که شما را وادار به تحسین لباس زیبا و جدید امپراتور خواهد کرد.
نویسندگان کتاب ها از چنان شهرتى برخوردارند و لفاظى هایشان چنان پرطمطراق است که عقل ناقصتان بى درنگ به نقص خویش اعتراف مى کند.
اما نباید زود واداد.
اکنون فریاد آلن سوکال فیزیکدان نظرى دانشگاه نیویورک که «امپراتور برهنه است» با تلاش جلال حسینى به فارسى ترجمه شده و در اختیار شما است.
این کتابى است پرماجرا که خیلى ها نمى خواهند شما آن را بخوانید اما کتابى است دست کم در فارسى به راستى بى همتا.
از ماجراى سوکال (SOKAL AFFAIR) اکنون دیگر ده سال مى گذرد و اندکى کهنه شده اما ارزش دوباره شنیدن را دارد.
داستان از این قرار است که در سال 1994 با انتشار کتاب «خرافات پیش رفته: چپ دانشگاهى و مشاجره هاى آن با علم» به قلم پل گراس زیست شناس و نورمن لویت ریاضیدان در نقد چندفرهنگى، ساختارگرایى اجتماعى و پست مدرنیسم، آلن سوکال فیزیکدان به موضوع علاقه مند شده و پس از مطالعات کتابخانه اى وسیع پرونده پروپیمانى از سوءاستفاده هاى روشنفکران فرانسوى و دنباله رو انگلیسى زبانشان از مفاهیم علمى تهیه مى کند.
سپس تصمیم مى گیرد در واکنش به این پدیده دست به آزمایشى غیرعادى بزند.
وى بعدها در مقاله دیگرى مى نویسد: «مدت ها است که از افت معیارها در انسجام فکرى علوم انسانى در برخى از حوزه هاى دانشگاهى در آمریکا ناراحتم.
اما من فیزیکدانم و شاید اشکالى در کار من است که نمى توانم از معناى ژوئى سانس یا دیفرانس سر درآورم، پس براى آزمایش معیارهاى فکرى غالب به یک تجربه دست زدم تا ببینم آیا یک نشریه پیش آهنگ مطالعات اجتماعى که نام آورانى چون فردریک جمیسون و اندرو راس را در شوراى سردبیرى خود دارد مقاله اى را که حاوى سخنان بى معنا اما به ظاهر دلنشین است و به ستایش پیش فرض هاى ایدئولوژیک گردانندگان آن نشریه مى پردازد، چاپ مى کند یا خیر.» در سال 1996 سوکال با سرهم بندى لاطائلاتى از حرف هاى فوق مفت پست مدرن و ارجاعات متعدد به چهره هاى محبوب و مشهور این جریان مقاله اى ساخت تحت عنوان «گذار از مرزها: به سوى هرمنوتیک دگرگشتارى گرانش کوانتومى» و آن را براى نشریه «متن اجتماعى» که در زمینه مطالعات فرهنگى حرمت فراوان دارد ارسال کرد.
این مقاله جعلى 35 صفحه اى 111 پى نوشت و 216 منبع به همراه داشت.
از بخت بد این مقاله درست زمانى به دست ویراستاران نشریه رسید که آنها مشغول گردآورى مقالاتى در پاسخ به ادعاهاى گراس و لویت در قالب ویژه نامه بهار و تابستان با عنوان «جنگ علم» بودند.
آنها نیز از خدا خواسته آن را هدیه اى بهنگام پنداشتند و مقاله فیزیکدانى که از ایده هاى آنها دفاع و از هژمونى پساروشنگرى انتقاد مى کرد را بدون داورى چاپ کردند.
سوکال آنقدر آنها را دست کم گرفته بود که در ابتداى مقاله اش وجود دنیاى خارجى را انکار مى کند و در جمله اى شیطنت آمیز آن را سازه اى اجتماعى و زبانى مى نامد.
جایزه ایگنوبل ادبیات سال 1996 (چیزى شبیه جایزه تمشک طلایى در سینما) به خاطر همین افتضاح شرم آور مستقیما به ویراستاران «متن اجتماعى» تعلق گرفت در سال 1996 سوکال با سرهم بندى لاطائلاتى از حرف هاى فوق مفت پست مدرن و ارجاعات متعدد به چهره هاى محبوب و مشهور این جریان مقاله اى ساخت تحت عنوان «گذار از مرزها: به سوى هرمنوتیک دگرگشتارى گرانش کوانتومى» و آن را براى نشریه «متن اجتماعى» که در زمینه مطالعات فرهنگى حرمت فراوان دارد ارسال کرد.
جایزه ایگنوبل ادبیات سال 1996 (چیزى شبیه جایزه تمشک طلایى در سینما) به خاطر همین افتضاح شرم آور مستقیما به ویراستاران «متن اجتماعى» تعلق گرفت.
بلافاصله پس از چاپ مقاله آلن سوکال در مقاله دیگرى به نام «آزمایش هاى تجربى یک فیزیکدان بر روى مطالعات فرهنگى» این راز را فاش ساخت و چون گردانندگان «متن اجتماعى» از چاپ آن خوددارى کردند در نشریه دیگرى به نام «لینگوآ فرانکا» انتشار یافت.
برخلاف سوکال که گمان مى کرد ابعاد این ماجرا هرگز از محیط هاى آکادمیک فراتر نخواهد رفت، خبر این رسوایى در صفحه اول نیویورک تایمز، هرالد تریبون اینترنشنال، آبزرور، لوموند و چند روزنامه مهم دیگر در اروپا و آمریکا به چاپ رسید.
در واقع تنها کارى که سوکال انجام داد فراهم آوردن چسبى براى وصل کردن مهملات خدایان نظریه فرانسوى معاصر از جمله ژیل دلوز، ژاک دریدا، فلیکس گواترى، لوس ایدیگره، ژاک لکان، برونو لاتور، ژان فرانسوا لیوتار، میشل سرز، پل ویریلو و دیگران بود.
سوکال ژورنال «متن اجتماعى» را به نداشتن انضباط و انسجام فکرى متهم کرد که با خیال راحت مقاله اى درباره فیزیک کوانتوم را چاپ مى کند بدون آنکه به خود زحمت دهد تا درباره آن با شخصى که در این زمینه صلاحیت دارد مشورت کند.
بعضى از گاف هاى سوکال در این مقاله در حدى است که حتى یک دانشجوى فیزیک نیز آنها را تشخیص مى دهد.
ویراستاران «متن اجتماعى» در مقام دفاع عنوان کردند که گمان مى کردند این مقاله «تلاش جدى و صادقانه دانشمندى حرفه اى در جست وجوى نوعى تایید گرفتن از فلسفه پست مدرن براى پیشرفت ها و تحولات رشته خویش است» و «گفتن اینکه مقاله در واقع تقلیدى و جعلى است و براى دست انداختن نوشته شده، در علاقه ما به خود این ریشه به عنوان سندى حاکى از وجود بیمارى، اساسا تغییرى نمى دهد.» آنها سوکال را به رفتار غیراخلاقى متهم کرده و عنوان مى کنند که تنها دلیل چاپ این مقاله به این شکل (یعنى با آن همه پى نوشت و ارجاعات) آن است که سوکال به رغم درخواست آنها مقاومت کرد و نپذیرفت در آن تغییراتى بدهد و دیگر اینکه آنها مى خواستند مقاله به ویژه نامه اى که اتفاقا در همان زمان و در همان مورد تهیه مى شد برسد.
به راستى که وضعیت رقت انگیزى است.
سوکال مى گوید کل این ماجرا نشان دهنده آن است که این ژورنال و تمام ژورنال هاى نظیر آن مقاله ها را نه براساس درستى و معنادارى بلکه تنها براساس اسم و رسم نویسنده و ظاهر مقاله چاپ مى کنند.
در واقع موضوع اصلا یک کلاهبردارى موردى نیست.
این کلاه براى سر اصحاب پست مدرن آن قدر گشاد است که در هر لحظه مى توان به عنوان سالن اجتماعاتى بزرگ همه آنها را زیر آن گردهم آورد.
از جمله نقدهاى متعددى که به نفع یا علیه این کتاب نوشته شد یکى هم نقدى است که توسط ریچارد داوکینز تکامل دان مشهور دانشگاه آکسفورد و سرشناس ترین مدافع علم در جهان امروز و در مجله معتبر «نیچر» به چاپ رسیده است.
این نقد که به همین قلم در شماره 5 اردیبهشت 1383 و تحت عنوان «چرندیات پست مدرن» ترجمه شده در عنوان اصلى «برهنه کردن پست مدرنیسم» ترجمه مى شود.
داوکینز بعدها در مجموعه مقالات «گماشته شیطان» (2003) در موخره اى بر این مقاله مى نویسد: «باید اضافه کنم اینکه کلمه« پست مدرنیسم»توسط ویراستاران مجله« نیچر »در عنوان نقد من ظاهر شده بدان معنا نیست که من (یا آنها) معناى این کلمه را مى دانیم.
در واقع این کلمه جز در معمارى که خاستگاه آن است به عقیده من اصلا معنا ندارد.
تمرین زیر را به شما هم توصیه مى کنم.
هر گاه کسى از این کلمه در غیر از معناى معمارى آن استفاده کرد بى درنگ حرفش را قطع کنید و در کمال خونسردى و با کنجکاوى دوستانه اى از او بپرسید « اینکه گفتى یعنى چه؟»هرگز در پاسخ چیزى نشنیده ام که حتى کوچکترین شباهتى به یک تعریف به دردخور یا حتى انسجامى خفیف داشته باشد.» داوکینز در ادامه در انتقاد از این نوع متن ها مى نویسد: «یاوه بافى در موضوعات آکادمیک تا آنجا بسط مى یابد که خلاء سادگى درونى آن را پر کند.
فیزیک رشته اى حقیقتا عمیق و دشوار است از این رو فیزیکدانان سخت تلاش مى کنند تا زبانشان را تا آنجا که ممکن است ساده کنند (اما نه ساده تر، همان طور که اینشتین به درستى تاکید مى کند.) برخى مکاتب اروپاى قاره اى نقد ادبى و علوم اجتماعى از آنچه پیتر میداوار [برنده نوبل پزشکى یا فیزیولوژى در سال 1960 ] حسادت به فیزیک «(PHYSICS ENVY) مى نامد رنج مى برند.
آنها دلشان مى خواهد مردم فکر کنند عمیق هستند اما موضوع کارشان عملا بسیار سطحى و آسان است.
از این رو براى ایجاد تعادل ناگزیرند لباسى در زبان گنگ و مغلق به تن آن کنند.» در صفحه 46 و در فصل مربوط به یاوه هاى ژاک لکان، این روانکاو مشهور فرانسوى، براى نمونه پس از اشتباه گرفتن اعداد گنگ با اعداد موهومى و محاسباتى بى معنى چنین مى نویسد: «به این ترتیب اندام نرینه رفته رفته نشانه مکان ژویى سانس مى شود، البته نه به خودى خود یا حتى به شکل یک تصویر، بلکه به معناى اندامى که فاقد تصویر دلخواه است.
براى همین است که با رادیکال منهاى یک دلالتى که در بالا به دست آمد برابر است، یعنى با رادیکال منهاى یک ژویى سانسى که همین اندام با ضریب بیان آن به تابع نبود دال (1-) برگشت مى دهد.» سوکال و بریکمون مى نویسند: «اعتراف مى کنیم براى آدمى ناگوار است که ببیند اندام نرینه او با رادیکال منهاى یک برابر گرفته شده است.
انسان یاد وودى آلن مى افتد که در فیلم«خواب رفته »درباره برنامه ریزى کردن دوباره مغز خود به اعتراض مى گوید:«کارى به مغز من نداشته باشید؛ مغز من دومین اندام محبوب