دانلود تحقیق روش تحقیق عوامل مؤثر در ترغیب دانش ‏آموزان به نماز با تأکید بر عوامل درون مدرسه ‏ای

مقدمه: با توجه به اینکه نوجوانان امروز در جامعه و آموزش و پرورش اسلامی رشد و پرورش یافته‏اند، انتظار آن است که از اعتقادات مذهبی راسخ‏تر و استوارتری برخوردار باشند و نسبت به انجام‏ رفتارهای مذهبی(که نماز از شاخص‏ترین‏ آنهاست)تقید و پایبندی بیشتری داشته باشند.اما بررسی‏های انجام شده در سالهای اخیر خلاف‏ انتظار فوق را نشان می‏دهد.در ذیل تنها به‏ نمونه‏هایی از این احساس خطر و طرح موضوع‏ به عنوان یک مسألهء اساسی و قابل پژوهش استناد می‏شود.

"حقیقت آن است که در کار معرفی نماز کوتاهی‏های زیادی شده است و نتیجه آنکه نماز هنوز جایگاه شایستهء خود را حتی در نظام جمهوری‏ اسلامی ما بدست نیاورده است." "حضرت آیت الله خامنه‏ای‏" "در تهران در جلسه‏ای که 500 نفر از رؤسای‏ دبیرستانها شرکت داشتند،بحث به نماز رسید.از عدهء نمازگزاران پرسیدم.پانصد نفر همه دست بلند کردند و آمار تکان دهنده‏ای ارائه شد.کنجکاو شدم‏ و دوباره پرسیدم-درصد بالا دربارهء اعراض از نماز- دستها به اتفاق به علامت منفی بالا رفت،احساس‏ کردم باید کاری انجام دهم.

"حجت الاسلام و المسلمین قرائتی‏" مستندات فوق و همچنین سایر مستنداتی که در اصل گزارش آمده است،این سؤال را به ذهن متبادر می‏کند که براستی علی‏رغم همهء تلاشهای گذشته در جهت پایبند نمودن نسل جوان(نسل پس از انقلاب)نسبت به نماز،علل و عوامل بی‏رغبتی و یا کم‏توجهی بعضی از آنان نسبت به این مهم،ریشه‏ در چه چیزهایی دارد؟و نیز میزان گرایش‏ دانش‏آموزان به‏"اصل نماز"و"پایبندی آنان به‏ رفتار نماز"در چه حدی است؟

گرچه این مسأله ریشه در هر سه نهاد خانواده، مدرسه و اجتماع دارد،اما هدف تحقیق حاضر دستیابی به میزان گرایش دانش‏آموزان به‏"اصل‏ نماز"و همچنین میزان توجه و پایبندی آنان در انجام‏"رفتار نماز"و در نهایت دستیابی به عوامل‏ درون مدرسه‏ای مؤثر در تشویق و یا بازدارندگی‏ دانش‏آموزان در انجام این رفتار مذهبی می‏باشد.

از آنجا که هر پژوهش نظام‏دار،می‏بایست از مبنای نظری قوی برخوردار باشد،با مطالعات‏ گسترده‏ای که پژوهشگر در این مسیر انجام داده‏ است،به نظریات منطبق و مرتبط با موضوع‏ پژوهش حاضر دست یافته که در واقع پایه‏های‏ نظری تحقیق می‏باشد.شایان ذکر است که ابعاد نظری تحقیق به تفصیل در اصل گزارش آمده،اما در جمع‏بندی مبانی نظری می‏توان به نتیجهء ذیل دست‏ یافت: همهء انسانها بویژه کودکان و نوجوانان به لحاظ فطرت پاک خود،به طرف دین و دستورهای دینی‏ گرایش دارند،اما ممکن است عواملی مانع از بروز و ظهور رفتارهای مذهبی در آنان شود و در صورتی که‏ این موانع برطرف گردد،میل به پرستش،نماد بیرونی خود را به شکل رفتارهای مذهبی خواهد داشت.در غیر این صورت به رغم فطری بودن‏ پرستش،رفتارهای مذهبی نماد بیرونی ندارد.اما رفتارهای انسان متأثر از عوامل متعددی است که‏ نگرشهای فرد مهمترین این عوامل محسوب‏ می‏گردد و از دیگر سو هر نگرشی دارای سه بعد اساسی است:شناختی،احساسی و رفتاری که در صورت وجود نارسایی در هر یک از ابعاد،آن‏ نگرش به رفتار تبدیل نخواهد شد و به عکس با تقویت بعد شناختی و احساسی،بعد رفتاری آن‏ نگرش نیز تحقق خواهد یافت.

اهداف تحقیق: 1-دستیابی به میزان توجه و گرایش‏ دانش‏آموزان به اصل نماز(بدون توجه به اینکه‏ خود مقید به انجام این رفتار مذهبی هستند یا خیر).

2-دستیابی به میزان توجه و پایبندی‏ دانش‏آموزان در انجام مهمترین رفتار مذهبی‏ (نماز).

3-دستیابی به عوامل تأثیرگذار در گرایش یا عدم گرایش نوجوانان به نماز.

4-دستیابی به متغیرهایی از نظام آموزشی و عوامل درون مدرسه‏ای که در تشویق یا بازدارندگی‏ دانش‏آموزان نسبت به انجام این رفتار مذهبی‏ می‏توانند مؤثر باشند.

5-و...

سؤالات و فرضیات تحقیق: با توجه به اینکه در پژوهش حاضر 3 سؤال و 5 فرضیه وجود دارد،ترتیب نگارش آنها براساس‏ مقولات مطرح شده در ابزار تحقیق می‏باشد و در تجزیه و تحلیل داه‏ها نیز همین نظم منطقی رعایت‏ گردیده است و لذا ردیفهای 1،2و 7 سؤالات‏ تحقیق و ردیفهای 3،4،5،6 و 8 فرضیات تحقیق‏ می‏باشد: 1-میزان گرایش دانش‏آموزان به "اصل نماز"چگونه است؟

2-"میزان رفتار و پایبندی به نماز"در بین‏ دانش‏آموزان در چه حدی است؟

3-بین گرایش دانش‏آموزان به نماز و میزان‏ مقبولیت دبیران دینی در نزد آنان ارتباط وجود دارد.

4-بین گرایش دانش‏آموزان به نماز و میزان‏ محبوبیت مربیان تربیتی در نزد آنان رابطه وجود دارد.

5-بین گرایش دانش‏آموزان به نماز و میزان‏ گرایش نزدیکترین دوستان و همسالان آنان به این‏ فریضهء الهی ارتباط وجود دارد.

6-حضور در اردوهای زیارتی-سیاحتی و الگوپذیری دانش‏آموزان از برنامه‏های اردو در گرایش نوجوانان به نماز نقش مؤثری دارد.

7-نقش کتب دینی در ایجاد گرایش دانش‏آموزان‏ به نماز چگونه است؟

8-گفتار و رفتار دبیران غیر دینی در ارتباط با نماز در گرایش دانش‏آموزان به این فریضهء الهی نقش‏ مؤثری دارد.

پیشینهء تحقیق: با توجه به اینکه انجام هر پژوهش علمی جز در سایهء ادبیات و تاریخچهء آن میسر نیست،در این‏ پژوهش نیز پیشینهء تاریخی نماز از حضرت آدم تا حضرت خاتم،جایگاه این فریضهء مهم الهی در سیرهء عملی معصومین علیهم السلام تا فقهای عصر حاضر،نماز در آئینه قرآن و همچنین تحقیقات ذیل‏ که با موضوع پژوهش در ارتباط بوده‏اند مورد بررسی قرار گرفته است: 1-بررسی عوامل مؤثر در جذب نوجوانان و جوانان به نماز جماعت در دبیرستانهای شهرستان‏ یزد.

2-بررسی عوامل مؤثر در جذب بیشتر دانش‏آموزان به نماز جماعت در شهر اصفهان.

3-بررسی عوامل مؤثر در میزان گرایشهای‏ اسلامی و عمل به فرایض دینی در بین دانش‏آموزان‏ مدارس راهنمایی و متوسطهء استان هرمزگان.

4-بررسی عوامل گرایش نوجوانان به نماز جماعت در مدارس متوسطهء بخش اشگذر از توابع‏ یزد.

5-نگرش دانش‏آموزان مقاطع راهنمایی و متوسطهء استان گیلان نسبت به اقامهء نماز جماعت‏ در مدارس.

6-بررسی شیوه‏ها و روشهای جذب‏ دانش‏آموزان کلاسهای دوم و سوم متوسطه به نماز و نماز جماعت در استان کرمان.

7-نقش عوامل مذهبی در میزان گرایش‏ دانش‏آموزان به سیگار.

8-نگرش دانش‏آموزان دختر و پسر در دورهء راهنمایی و متوسطهء استان مازندران نسبت به اقامهء نماز جماعت در مدارس.

9-بررسی علل و انگیزه‏های عدم حضور برخی‏ از دبیران دورهء متوسطهء استان مازندران در مراسم‏ اقامهء نماز جماعت در مدارس.

10-بررسی عوامل خانوادگی-مدرسه‏ای در گرایش دانش‏آموزان به نماز جماعت در استان‏ مرکزی 11-جایگاه مذهب در اعتقادات عملی جوانان.

12-بررسی علل و عوامل درون مدرسه‏ای مؤثر در جذب دانش‏آموزان به نماز جماعت.

یافته‏های تحقیق: 1-یافته‏های پژوهش در پاسخ به اولین سؤال‏ تحقیق: نتایج حاصل از برآیند مجموع مقوله‏های مثبت‏ و منفی نشان می‏دهد که در مجموع،نگرش‏ دانش‏آموزان به‏"اصل نماز"مثبت و بیش از حد متوسط می‏باشد و مهمترین عوامل مؤثر در عدم‏ گرایش بعضی از نوجوانان به اصل نماز به ترتیب‏ عبارتند از: الف)نداشتن انگیزهء قوی برای خواندن نماز.

ب)عادت نداشتن به خواندن نماز از دوران‏ کودکی.

ج)ندانستن فلسفه و اسرار نماز.

د)ترجیح دادن تفریح و سرگرمی(به علت‏ جاذبهء بیشتر آن در نزد این عده).

ه)حل نشدن بعضی از مسائل اعتقادی مانند مسألهء خدا،معاد و...در نزد این گروه از نوجوانان.

(به تصویر صفحه مراجعه شود) 2-یافته‏های پژوهش در پاسخ به دومین سؤال‏ تحقیق: نتایج حاصل از بررسی‏های صورت گرفته در مورد"میزان رفتار و پایبندی دانش‏آموزان به نماز" نشان می‏دهد که به رغم نگرش مثبتی که آنان به اصل‏ نماز دارند،میزان و کیفیت رفتار نماز در بین‏ دانش‏آموزان(بویژه در دورهء متوسطه)پایین‏تر از حد متوسط است.به عبارت بهتر هرچند نوجوانان‏ به اصل نماز نگرش مثبت دارند،ولی عواملی مانع‏ از انجام رفتار نماز در آنان شده و یا از کیفیت و پایبندی نوجوانان نسبت به این مهم کاسته است.

البته تفاوتهای معنی‏داری بین مناطق و دوره‏های‏ تحصیلی وجود دارد که در ادامه ذکر خواهد شد: الف)در حالی که میزان رفتار و پایبندی به نماز در بین دانش‏آموزان شهر اراک پایین‏تر از حد متوسط می‏باشد،پایبندی نوجوانان و جوانان شهرهای‏ فرمهین و شازند بالاتر از حد متوسط بوده است.

آزمون نیز معنی‏دار بودن این تفاوت را تأیید نموده‏ است و این یافته نشانهء تأثیر شرایط محیطی و عوامل بازدارنده در شهرهای بزرگ و تأثیر کمتر آن‏ در شهرهای کوچکتر می‏باشد.

ب)میزان رفتار و پایبندی به نماز در دختران‏"راهنمایی‏"بیش از دختران‏"متوسطه‏" می‏باشد و آزمون،معنی‏دار بودن این تفاوت را تأیید نموده است.

ج)بین‏"دختران‏"و"پسران‏"در میزان رفتار و پایبندی به نماز تفاوت معنی‏دار وجود ندارد.گرچه‏ این میزان در دختران کمی بیشتر از پسران می‏باشد.

نگارنده علت این اختلاف را ناشی از این می‏داند که‏ اهرمهای کنترل از طرف خانواده‏ها نسبت به دختران‏ بیش از پسران می‏باشد و همچنین ضریب‏ آسیب‏پذیری پسران از عوامل گوناگون اجتماعی و ابزارهای مختلف بیگانگان در هجوم فرهنگی در جهت کم‏رنگ نمودن مبانی و باورهای اعتقادی آنان‏ بیش از دختران است.

د)بین دانش‏آموزان شهرهای فرمهین و شازند در میزان رفتار و پایبندی به نماز تفاوت معنی‏داری‏ وجود ندارد(اگرچه میزان رفتار و پایبندی به نماز در بین دانش‏آموزان شهر فرمهین کمی بیشتر است).

نگارنده تفاوت فوق را در این می‏داند که بافت‏ مذهبی شهر شازند در سالهای اخیر با احداث دو کارخانهء عظیم صنعتی در اطراف آن(پتروشیمی و پالایشگاه)از حضور خارجیان و افرادی که از استانها و شهرهای دیگر و با فرهنگهای متفاوت در این شهر سکنی گزیده‏اند،تأثیر پذیرفته است.اما عوامل مذکور در شهر فرمهین وجود نداشته و همچنان بافت مذهبی خویش را حفظ نموده است.

3-یافته‏های تحقیق در پاسخ به فرضیهء اول(نقش‏ دبیران دینی): 3-یافته‏های تحقیق در پاسخ به فرضیهء اول(نقش‏ دبیران دینی): تجزیه و تحلیل و آزمون داده‏ها نشان می‏دهد که دبیران دینی موثرترین نقش را در تشویق و ترغیب‏ دانش‏آموزان به نماز ایفا نموده‏اند و از میان عوامل‏ مورد بررسی،عوامل ذیل به ترتیب اهمیت در گرایش نوجوانان به نماز مؤثر بوده است: الف)تلاش دبیران دینی در آگاه کردن‏ دانش‏آموزان نسبت به اهمیت و اسرار نماز.

ب)شخصیت علمی و میزان توانایی دبیران‏ دینی در پاسخگویی به سؤالات دینی و مذهبی‏ نوجوانان.

ج)محبوبیت دبیران دینی در نزد دانش‏آموزان.

د)مطابقت بین گفتار و عمل دبیران دینی.

هـ)شخصیت معنوی و مذهبی دبیران دینی و باور داشتن به آن در نزد دانش‏آموزان.

و)یادآوری و"سفارشهای مکرر"دبیران دینی‏ دربارهء اهمیت نماز.

آزمون انجام شده فرضیهء اول را با ضریب‏ همبستگی 9328%و 95 درصد اطمینان مورد تأیید قرار داده است.

یعنی هر قدر دبیران دینی از محبوبیت بیشتری‏ در نزد دانش‏آموزان برخوردار باشند،توصیه‏های‏ آنان در مورد نماز تأثیر بیشتری داشته،میزان‏ (به تصویر صفحه مراجعه شود) گرایش دانش‏آموزان به این فریضهء الهی افزایش‏ می‏یابد و بالعکس هرقدر دبیران دینی از محبوبیت‏ کمتری برخوردار باشند،توصیه‏های آنان در مورد نماز تأثیر کمتری در گرایش نوجوانان به نماز خواهد داشت و حتی بدون تأثیر می‏باشد.

4-یافته‏های تحقیق در پاسخ به فرضیهء دوم(نقش‏ مربیان و تبلیغات درون مدرسه‏ای): براساس نتایج بدست آمده،مربیان تربیتی‏ سومین نقش را در تشویق و ترغیب دانش‏آموزان به‏ نماز ایفا می‏کنند و از میان عوامل مورد بررسی در این بخش،عوامل ذیل به ترتیب اهمیت در گرایش‏ نوجوانان به نماز مؤثر بوده است: الف)برگزاری نماز جماعت در مدرسه.

ب)برگزاری مراسم جشن تکلیف در مدرسه.

ج)یادآوری اهمیت نماز از طریق پوسترهایی‏ که در محیط مدرسه نصب گردیده است.

د)نقش الگویی مربیان تربیتی.

هـ)محبوبیت مربیان تربیتی.

شایان ذکر اینکه آزمون،نقش اعضای‏ انجمن‏های اسلامی مدارس را در گرایش دانش‏آموزان به نماز مورد تأیید قرار نداده است و به عبارت دیگر نگرش منفی دانش‏آموزان نسبت به‏ گفتار و رفتار اعضای انجمن‏های اسلامی مدارس‏ بیش از نگرش مثبت می‏باشد و در پاسخ به سؤالات‏ باز،علت آن را عدم تطابق بین گفتار و عمل اعضای‏ انجمن‏های اسلامی،سوء استفاده از موقعیت خود، بی‏توجهی به درس،عدم احترام لازم از طرف آنان‏ نسبت به دبیران و...ابراز نموده‏اند.

آزمون،فرضیهء دوم را با ضریب همبستگی‏ 8820%و 95 درصد اطمینان تأیید نموده است.

یعنی هرقدر مربیان تربیتی از محبوبیت بیشتری در نزد دانش‏آموزان برخوردار باشند،توصیه‏های آنان‏ در مورد نماز تأثیر بیشتری دارد و میزان گرایش‏ دانش‏آموزان به نماز افزایش می‏یابد و بالعکس‏ هرقدر مربیان تربیتی از محبوبیت کمتری در نزد دانش‏آموزان برخوردار باشند،توصیه‏های آنان در مورد نماز نیز تأثیر کمتری در گرایش دانش‏آموزان به‏ نماز خواهد داشت و حتی بدون تأثیر است.

5-یافته‏های تحقیق در پاسخ به فرضیهء سوم‏ (نقش نزدیکترین دوستان و همسالان): فرضیهء سوم با ضریب همبستگی‏ 9625% و 95 درصد اطمینان مورد تأیید قرار گرفته است.یعنی هرقدر نزدیکترین دوستان افراد در سنین نوجوانی در انجام رفتار نماز پایبندی‏ بیشتری داشته باشند،بر روی آنها تأثیر مستقیم بر جای گذاشته،نقش مؤثری در تشویق و ترغیب‏ دیگر همسالان خود برجای خواهند گذاشت.

آزمون کنترل،عکس فرضیهء چهارم را نیز تأیید نموده است.یعنی هر قدر نزدیکترین دوستان افراد در دوران نوجوانی نگرش منفی نسبت به نماز داشته‏ باشند،بر روی آنها تأثیر منفی برجای گذاشته،از گرایش آنان به نماز خواهند کاست.

6-یافته‏های تحقیق در پاسخ به فرضیهء چهارم‏ (نقش اردوهای زیارتی-سیاحتی): آزمون کای اسکور(با 16/278-2 x 10- d.f و 95 درصد اطمینان)فرضیهء چهارم را مورد تأیید قرار داده است.یعنی حضور در اردوهای زیارتی- سیاحتی و الگوپذیری دانش‏آموز از برنامه‏های‏ اردو در گرایش نوجوانان به نماز نقش مؤثری دارد.

نتایج نشان می‏دهد افرادی که در اردوهای‏ زیارتی-سیاحتی شرکت داشته‏اند،حضور در مساجد و مکانهای زیارتی در طول اردو را به عنوان‏ یک عامل مؤثر در اشتیاق به راز و نیاز با خدا و توجه خویش به نماز مورد تأیید قرار داده‏اند.

7-یافته‏های پژوهش در پاسخ به سومین سؤال‏ تحقیق(نقش کتابهای دینی): آزمون کای اسکور(با 64/193-2 x 10- d.f و 95 درصد اطمینان)برای پاسخ به نقش‏ کتب دینی در گرایش دانش‏آموزان به نماز نشان‏ می‏دهد:بین مقولاتی که نقش کتب دینی را مورد بررسی قرار داده