دانلود مقاله بررسی اهمیت تغذیه و بهداشت مواد غذایی

الف) اهمیت تغذیه صحیح: آنچه که حاصل قرنها تجربه و پژوهش است مبین این نکته است که در کمبودهای عوامل غذائی زمینه پیدایش بسیاری از بیماریها و نیز افزایش میزان مرگ و میر ناشی از امراض عفونی و غیر آن فراهم می گردد و جالب توجه اینکه بیماریهایی که در زمینه کمبودهای تغذیه أی با انسانها دست به گریبان می شوند خود موجبات سوءتغذیه های شدیدتر و به نتیجه فراهم شدن زمینه ایجاد بیماریهای دشوارتر با خطرات افزونتر می گردد و این حلقه معیوب حیات انسانها بخصوص کودکان را بطور بسیار جدی به مخاطره می افکند.

سرمایه گذاریهای بهداشتی در حالی که سوءتغذیه وجود داشته باشد کمترین بازده را خواهد داشت.

گرچه در بحث مربوط به سوءتغذیه نمی توان تنوع عوامل مسبب آن و ارتباط آن با میزان رشد فرهنگی افراد، عوامل اقتصادی و اجتماعی، عوامل ارثی، بهداشتی و محیطی را فراموش کرد اما به نظر میرسد بیشترین زمینه ساز سوءتغذیه ناآگاهیها و ناکافی بودن پوشش خدمات آموزشی باشد.

لذا آنچه که در قالب خدمات بهداشتی اولیه به عنوان نخستین اصل تحت عنوان آموزش همگانی بهداشت آمده، بیشترین تأثیر و بازده را خواهد داشت.

کمبود های غذائی بخصوص کمبود کالری، پروتئین، کمبود ویتامینها بخصوص ویتامینهای D,C,A کمبود مواد معدنی بویژه آهن، ید، کلسیم عمده ترین دشواریهای ناشی از فقدان یا کمبود دسترسی به مواد غذائی مناسب را حکایت می کند.

وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی نمیتواند بتنهائی در این قسمت تمام بار مسئولیت مبارزه با سوءتغذیه را بدوش بکشد.

گرچه لااقل در شناخت نوع و حل این مشکل می بایست بیشترین تلاش را بکار برد.

اینک حدود 30 درصد جمعیت روستائی کشور مستقیماً زیر پوشش نظام شبکه بهداشتی درمانی قرار دارد و حدود 4158 خانه بهداشت عهده دار ارائه خدمات بهداشتی به این جمعیت می باشند.

اگرچه بخش عظیم باقی مانده جمعیت روستائی نیز از اشکال دیگری از خدمات بهداشتی غالباً به صورت ناکافی و غیر فرا گیر استفاده می کنند، لیکن با کمبودهای اساسی که در نیروی انسانی پزشکی وجود دارد تنها با گسترش شبکه بهداشتی درمانی امید دستیابی به خدمات بهداشتی اولیه برای همه بخصوص برای روستائیان وجود خواهد داشت.

به هر صورت با توجه به اهمیت خاص دوران اولیه زندگی و ضرورت تعمیم استفاده شیرخواران از شیر مادر لازم است روی این قسمت به عنوان یکی از مهمترین ارکان بهبود تغذیه تأکید کنیم.

در تعالیم اسلامی حداقل سه مورد در آیات قرآنی و صدها مورد در احادیث رهنمودهای دقیقی ارائه شده است که می تواند در تعمیم استفاده از شیر مادر و مطرح کردن این مهم به عنوان یک ارزش مورد استفاده قرار گیرد.

آنچه از گزارش جیمز گران در بررسی وضعیت جهانی کودکان از انتشارات سازمان جهانی بهداشت مستفاد می شود حاکی از افزایش گرایش مادران در جوامع غربی در سالهای اخیر نسبت به تغذیه کودک از شیر مادر است.

چنانکه ظرف ده سال در کشورهای اسکاندیناوی رقم مادرانی که کودکان خود را با شیر خود تغذیه می کنند از حدود 30 درصد به 90 درصد افزایش یافته است.

آخرین بررسی آماری مربوط به شهریور ماه گذشته درمناطق روستائی تحت پوشش شبکه های بهداشتی درمانی کشور نشان دهنده رقمی معادل 7/72 درصد است که در مناطق شهری و نیز مناطق روستائی دیگری که از خدمات آموزشی مراکز بهداشتی با تأکید بر ضرورت استفاده از شیر مادر نیستند بیشتر است و این مجموعه نشان دهنده ضرورت کار بیشتر در این خصوص است و این یک سرمایه گذاری مطمئن برای پیشگیری از سوءتغذیه نزد کودکان و کاهش مشکلات بهداشتی و مالی خواهد بود.

امروزه می توان با شناخت کامل مسائل مشکلات، کمبودها و نیازها و ارتباط و هماهنگی منطقی بین بخشهای صنعتی، کشاورزی، خدماتی، آموزشی و تحقیقاتی با نیازهای جامعه از این مشکل عصر حاضر که همانا پدیده گرسنگی است مبارزه قطعی را به عمل آورد.

ب) اهمیت بهداشت مواد غذایی: بخشی از بهبود تغذیه در گرو دستیابی به مواد غذایی متناسب با نیازهای فیزیولوژیک و احیاناً نیازهای پاتولوژیک در موارد خاص است و بخش دیگری در گرو دستیابی به همان غذاها در شکل سالم و بهداشتی است.

زیرا به هر صورت به روشنی بایست پذیرفت، آنچه که به عنوان غذا مورد استفاده قرار می گیرد نباید چه در کوتاه مدت و چه در دراز مدت موجب مشکلات بهداشتی و اختلالاتی در ارگانسیم شود.

قانون نظارت بر مواد خوراکی، آشامیدنی، آرایشی و نظارت بر این امر مهم ساخته است و واحدهای این وزارت از جمله اداره کل نظارت بر مواد غذائی و بهداشتی و آزمایشگاهی کنترل در اجرای قانون مذکور از جهت کنترل کیفی محصولات تولیدی و وارده به کشور با توجه به ضوابطی که در راستای قانون فوق تهیه شده و یا در دست تدوین دارند مستمراً فعالیت نموده و کنترلهای لازم را اعمال می نمایند و همچنین اقدامات لازم به منظور هر چه بیشتر و بهتر تکمیل شدن ادارات مذکور در مراکز استانها و شهرستانها در دست انجام است.

ج) تغذیه جمعیت جهان: آیا جهان می تواند 6 میلیارد نفر را تغذیه کند؟

از نظر تئوری بله، ولی از نظر عملی خیر.

میلیونها نفر در گرسنگی به سر می برند در حالیکه میلیونها تن غلات در انبارها ذخیره شده است.

علی رغم آنکه مواد غذایی موجود از نظر تئوری برای سیر کردن همه افراد کافی است ولی این تئوریها شکمهای خالی را سیر نمی کند.

درحقیقت، امروزه بیش از هر زمان دیگری گرسنه در دنیا وجوددارد.

بر اساس برآورد بانک جهانی، حداقل 730 میلیون نفر از جمعیت جهان، از کمبود کالری لازم برای یک زندگی فعال رنج می برند.

از یک طرف، به هر حال وضع رو به بهبود است.

در 87 کشوری که بانک جهانی مورد مطالعه قرار داده، گرسنگی به نسبت 6 درصد بین سالهای 1970 و 1980 کاهش یافته است.

اما از طرف دیگر، سوء تغذیه شدیدتر شده است.

هر چند با توجه به 2 درصد رشد سالیانه جمعیت جهان، نسبت افرادی که از سوءتغذیه رنج می برند پیوسته رو به کاهش است، ولی هنوز تعداد افراد گرسنه در جهان مرتباً افزایش می یابد.

دور از انتظار نیست که اکثر این افراد در کشورهای فقیر زندگی می کنند.

نیمی از جمعیت 30 کشور کم درآمد دنیا، کمتر از 90 درصد غذای مورد نیازشان را به دست می آورند.

بر اساس آنچه که رئیس بانک جهانی در سال 1986 اظهار داشته است:“ برخلاف عقیده رایج، مشکل تأمین غذا الزاماً ناشی از عرضه نامناسب آن نیست بلکه معلول فقدان قدرت خرید بعضی ملل و یا خانوارها است.” در کشورهای فقیری مانند هائیتی، اتیوپی یا بنگلادش نیز ثروتمندان، حتی در خشکسالیها هم می توانند غذای مورد نیاز خود را تهیه کنند، علت واقعی گرسنگی، عدم توانایی افراد گرسنه در خرید یا تولید مواد غذایی کافی در فواصل معین است.

در عین حال هیچگاه ذخیره مواد غذایی در جهان ما به این حد نبوده است.

نتیجه محاسبات سازمان خواربار و کشاورزی جهان(F.A.O) ، موجودی کل غلات انبارهای دنیا را در سال 1987، بالغ بر 453 میلیون تن نشان می دهد.

مسئله کمبود مواد غذایی بیش از آنچه که به کمبود تولید مربوط باشد، ناشی از عدم تولید آن در جای مناسب و عدم توزیع آن بین نیازمندترین افراد است.

علی رغم افزایش تولید مواد غذایی در بعضی کشورها، تولید سرانه آن در فقیرترین کشورهای در حال توسعه سالانه 3/0 درصد کاهش دارد.

افزایش جمعیت در آفریقا سریعتر از آن است که روشهای کشاورزی سنتی بتواند مواد غذایی کافی را تامین کند.

بنابراین با گذشت زمان گرسنگی تشدید می شود.

بر اساس محاسبه(F.A.O) ، حتی تا پایان قرن حاضر یعنی کمتر از 13 سال دیگر نیز، 54 کشور( شامل 29 کشور آفریقایی) قادر به تغذیه جمعیت خود نخواهند بود.

تردیدی نیست که دنیا می تواند تمام جمعیت خود را تغذیه کند، اما با توجه به تقسیم جهان به کشورهای متعدد، تصوراینکه ذخایر غذایی موجود در یک کشور به سادگی بتواند در دسترس کشور دیگر قرار بگیرد غیر واقعی به نظر می رسد.

باید رشد جمعیت جهان را به میزان قابل ملاحظه أی کاهش داد.

در نهایت بایستی نظم نوینی در اقتصاد بین المللی به وجود آورد، تا اطمینان حاصل شود کشورهای در حال توسعه، پول کافی برای خرید غذای مورد احتیاج خود در اختیار دارند.

د) نقش ایمنی مواد غذایی در بهداشت و توسعه جوامع: سالهاست که سازمانهای ملی و بین المللی در صدد بهبود بهداشت مردم سراسر جهان می باشند.

علیرغم کوششها و پیشرفتهای اساسی در این زمینه و تحقق این هدف تا سال /2000 انجام اقدامات بیشتری احساس می گردد.

آمار نشان می دهد که در سال 1980 فقط/1000 میلیون مورد اسهال حاد در اطفال زیر 5 سال در کشورهای در حال توسعه مشاهده گردیده که از این تعداد 5 میلیون طفل فوت نموده اند که بعبارت دیگر برابر با 80 مرگ بر اثر اسهال در دقیقه در هر روز سال می باشد.

همچنین موارد زیادی از اسهالهای حاد بوسیله آلودگیهای میکربی مواد غذائی ایجاد گردیده، که در نتیجه سوءجذب حاصله کیفیت تغذیه أی مواد مصرف شده کاهش یافته و در افراد موجب سوءتغذیه می گردد.

مواد غذائی آلوده در کاهش موقعیت اقتصادی و مالی جوامع دنیا اثر بسزائی دارد.

بطور مثال در 1977، 240 میلیون مارک آلمان غربی به شکل سالمونلوزیز(Salmonellosis) اختصاص یافت و یا در ایالات متحده آمریکا ارزش مواد غذائی وارداتی که در طول یک دوره سه ماه از ورود آن جلوگیری شده است بتنهائی بالغ بر 65 میلیون دلار گردیده است.

این امر در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه که دارای اقتصاد تک محصولی و حاشیه أی می باشند، نابود کننده خواهد بود.

شاید بیماریهای حاصل از مواد غذائی آلوده گسترده ترین مسئله بهداشتی در جهان بوده که در کاهش کیفیت اقتصادی موثر می باشد.

بنابراین ایمنی مواد غذائی باید یک جزء مکمل مراقبت های بهداشتی اولیه محسوب گردیده و این امر پایه آموزش متناسب و ارائه اطلاعات کافی بطور عام در جامعه و بطور اخص به مادران که در مدیریت خانواده نقش مهمی را ایفا می نمایند، قرار گیرد.

حل این مشکل می باید دراولویت فعالیتهای اصلی سازمانهای بهداشتی ملی و بین المللی قرار گرفته و این امر زمانی تحقق خواهد یافت که مراقبتهای اولیه بهداشتی بکار گرفته شود.

ه) اهمیت بهداشتی آلودگی میکربی مواد غذائی: امروزه حداقل 500 میلیون نفرکه اکثر آنها اطفال می باشند گرسنه بوده و مبتلا به سوءتغذیه می باشند.

علاوه بر این افرادی در نقاطی یافت می شوند که مواد غذائی آنها در معرض آلودگی به عوامل بیماریزای شیمیایی و یا بیولوژیکی قرار دارد.

در اغلب کشورها تنها آب مصرفی موجود که برای شرب و آشامیدن بکار برده می شود از منابع آلوده تامین می گردد.

عدم وجود تسهیلات برای دفع فاضلابهای انسانی، حیوانی و غذائی سبب تجمع آنها در اطراف منازل و مراکز تولید مواد غذائی گردیده و بالطبع موجب آلودگی مواد غذائی می گردد.

این امر خود عامل مناسب و مهمی برای میکروارگانیسمهای مضر و انگل های عفونی هستند و تحت چنین شرایطی خطر انتقال گسترده و مستقیم عفونت از طریق پیشاب و زباله ها وجود خواهد داشت.

بنابراین ملاحظه می گردد که جلوگیری از آلودگی مواد غذائی و آب آشامیدنی غیر ممکن می باشد.

این امر خود عامل مناسب و مهمی برای میکروارگانیسمهای مضر و انگلهای عفونی هستند و تحت چنین شرایطی خطر انتقال گسترده و مستقیم عفونت از طریق پیشاب و زباله ها وجود خواهد داشت.

بخش دوم : نگهداری مواد غذایی الف) شناخت روشهای نگهداری مواد غذایی با توجه به روند رشد و افزایش جمعیت دنیا در حال حاضر که از مرز 6 میلیارد نفر گذشته و پیش بینی می گردد که در سال 2004 به مرز 7 میلیارد نفر برسد طبیعی است که این افراد باید از تغذیه مناسب برخوردار گردند لذا می بایست علاوه بر تولید چند برابر فرآورده های کشاورزی و دامداری که خود امری بسیار مشکل می باشد( بعلت محدودیت آب و زمین مرغوب) در نگهداری مواد غذایی و حفاظت از آن حداکثر کوشش بعمل آید.

در اینجا پیرامون حفاظت و نگهداری مواد غذایی و راههای جلوگیری از ضایعات بحث می گردد.

بزرگترین عامل خرابی و فساد مواد غذایی میکروارگانیسمها و عواملی هستند که به وفور در همه جا وجود دارند و چه قبل از برداشت محصول و چه پس از برداشت سریعاً به مواد غذایی حمله کرده و با تجزیه آنها، مواد غذایی مورد نیاز حیات خود را جستجو کرده و بالاخره عمل این میکروارگانیسمها به فساد مواد غذایی منجر می گردد.

لذا برای داشتن جامعه أی سالم و تغذیه أی کافی و بهداشتی مبارزه با آنها امری ضروری و راهی جز از بین بردن آنها در مراحل مختلف رشد و نموشان وجود ندارد.

مسئله نگهداری مواد غذایی، مسئله أی جدا نشدنی از مواد غذایی است و هر کجا غذایی هست می بایستی روش نگهداری متناسب با آن انتخاب گردد که بتواند تمام خواص غذایی و ارزشهای آنرا برای مدت کم و بیش طولانی حفظ نماید.

قسمت اعظم مواد غذایی در جوامع پیشرفته امروز بصورت کنسرو