مقدمه : خبر چسیت؟
پرسشی کوتاه که پاسخ جویی برای آن بخش وسیعی از ادبیات روزنامه نگاری را شکل داده است.
خبر، گزارش واقعیتهاست، اما خر واقعیتی را نمی توان خبرنامید.
در این تعریف به این دلیل نمی توان هر واقعیتی را خبر نامید که فلان واقعیت مثلا بر همگان روشن است، نو نیست و چون کهنه است، قابل طرح نیست و وقتی واقعیت تازه نیست، نمی تواند جنبه خبری داشته باشد.
خبر، پیامی است که احتمال صدق و کذب در آن وجود دارد.
خیلی از خبرها به چاپ می رسند، اما روز بعد یا مدتی بعد تکذیب می شوند.
بنابراین، تعریف فوق نیز فقط بخشی از مفهوم خبر را در بر می گیرد، اما در عین حال باید افزود که بر خلاف پیشین، که خبر را گزارش می خواند، در این تعریف، خبر پیام نامیده می شود.
خبر، الزاما گزارش رویداد جاری(تازه) نیست.
چرا؟
زیرا که ممکن است که جنبه های تازه ای از یک رویداد کهنه و قدیمی، و به عبارت دیگر زوایای جدیدی از انچه را که قبلاً رخ داده است، اشکار کند بنابراین به یک موضوع قدیمی، یک وجه تازه خبری بدهد.
رویدادی است که قرار است اتفاق بیفتد.
خبرهایی نظیر اینکه «فردا برف خواهد بارید»، «کنکور سراسری هفته آینده برگزار می شود» و یا «سمینار مطبوعات بهار آینده تشکیل می شود»، از جمله خبرهایی هستند که مشمول تعریف فوق قرار می گیرند.
اگر یک نفر سگی را گاز بگیرد، خبر است، ولی به عکس اگر سگی، فردی را گاز بگیرد، خبر نیست.
این تعریف از جمله تعاریف کلاسیک، که در تبیین مفهوم خبر به کار گرفته می شوند، به حساب می آید.
اطلاعات مربوط به آنچه رخ داده است، خبر نامیده می شود.
اخبار اقتصادی در صفحات وسط مجله درج شده اند»، «بازارهای مالی با شنیدن اخبار کاهش قیمت ارز دچار شوک شدند.» این دو اطلاع، هر دو حکم همان اطلاعاتی را دارند که در تعریف، خبر، نام گرفته است.
بر اساس این تعریف، خبر اطلاع است.
خبر، مجموعه ای از لغات و عبارات است که وقوع یا انجام کاری را اطلاع دهد.
این تعریف اگرچه برکاربرد اطلاع رسان خبر متمرکز است، اما آن را مجموعه ای از لغات و عبارات می داند.
خبر، گزارش یک رویداد است، آنچه یک گزارشگر می نویسد، خبر نامیده می شود.
از این تعریف این نکته استنباط می شود که خبر (news) با اتفاق یا رویداد (Event) فرق دارد.
ممکن است که آنچه گزارش می شود، عینا مانند واقعه ای که رخ داده است، نباشد و فقط جنبه هایی از آن رویداد را منعکس کند.
در این تعریف کوشش می شود تا این نکته روشن گردد که میان حقیقت رویداد و واقعیت خبر تفاوت وجود دارد.
خبر، شامل هر اندیشه و عمل واقعی است که برای عده کثیری از خوانندگان جالب است.
این تعریف،«چیستی» خبر را اندیشه و عمل واقعی قلمداد می کند.
حال آنکه به وسیله مفاهیمی که تا کنون ارائه شده اند به چیستیهایی نظیر:گزارش واقعیت، پیام، رویداد، مجموعه لغات و عبارات و گزارش یک رویداد رسیده بودیم.
خبر، هر موضوع جاری روز است که به علت جالب بودن و طرف توجه قرار گرفتن آن از جانب خوانندگان، در مطبوعات منتشر می شود.
در این تعریف به خبر عمدتا از وجه موضوع جاری قابل درج در رسانه های نوشتاری نگریسته می شود، زیرا که در آن بر اینکه طرف توجه خواننده باشد تأکید می شود و مثلا توجهی به شنیدن بودن خبر و یا دیداری بودن آن ندارد.
خبر، نقل واقعی و عینی حوادث جاری مهم است که در روزنامه چاپ می شود و مورد توجه خوانندگان قرار می گیرد.
اگر از عبارت نقل واقعی و عینی و صفت مهم صرف نظر کنیم، این تعریف تا حدود زیادی به تعریف پیش شباهت دارد.
گزارش مناسب، خلاصه و دقیق یک رویداد است، نه رویداد.
تفاوت این تعریف با تعاریف پیشین، مناسب،خلاصه و دقیق توصیف کردن گزارش است.
در غیر این صورت، بر همان ممیزه پیشین که خبر خود رویداد نیست، تأکید می ورزد.
خبر، نخستین گزارشی از یک حادثه با معناست که مورد توجه عامه قرار می گیرد.
«چیستی» این تعریف حادثه با معناست، ضمن آنکه این حادثه با معنا هنگامی خبر است که نخستین گزارش از آن به مردم داده می شود.
اشکال این تعریف در این است که به پیگیری خبر و پیامدهای خبر بی توجه است.
افزودن بر این، نمی شود که به درستی مفهوم با معنا را تشریح کرد و معیارهای ارزیابی آن را شناخت.
خبر، انتشار منظم جریان وقایع و آگاهیها، و دانشهای انسانی و نقل عقاید افکار عمومی است.
در این تعریف، جنس خبر را وقایع، آگاهیها، دانشهای انسانی، عقاید و افکار عمومی تشکیل می دهند و شرط آن نیز انتشار منظم است.
خبر، نقل ساده و خالص وقایع جاری است.
خبر، اعلام و بیان وقایع جالب زندگی اجتماعی و نقل عقاید و افکار عمومی است.
مضامین این دو گزاره کمابیش در تعاریف پیشین بیان شده اند و تکرار، ضرورتی ندارد.
خبر، مردم است.
یکی دیگر از تعاریف معروف مربوط به خبر متعلق به یکی از بارون های مطبوعاتی انگلیس یعنی لرد نورث کلیف (Lord North cliffe) ،(1869 تا 1922) است.
کلیف، که صاحب چندین رسانه در انگلیس بود و از غولهای رسانه ای عصر خود به حساب می آمد، در جریان کار حرفه ای به چنین تعریفی از خبر رسید: خبر، چیزی است که یکی می خواهد آن را در جایی سرکوب کند و آنچه می ماند، آگهی است.
از نظر کلیف، خبر باید تأثیرگذار باشد و نه خنثی و در عین بخاطر پول درج نشده باشد.
خبر، چیزی است که روزنامه نگاران آن را می سازند.
خبر، نتیجه شیوه هایی است که روزنامه نگاران آنها را به کار می گیرند.
خبر، ماده اولیه روزنامه است.
این هم تعریف دیگری از خبر است که غالبا در متون آموزشی دوره های مقدماتی روزنامه نگاری به چشم می خورد.
خبر محصول جهان سیاسی و اجتماعی یی است که آن را گزارش می کند.
خبر یک روش و رویه است؛ از این دیدگاه، خبر، جهان را منعکس نمی کند.
بلکه به جهان شکل می دهد، خبر به طرزی اجتماعی ساخته می شود و نه تنها به انعکاس بیطرفانه واقعیت اجتماعی و حقایق تجربی نمی پردازد، بلکه در ساخت اجتماعی واقعیت مداخله می کند.
خبر باید فورا، پس از حادثه به جریان افتد، برای عموم جالب باشد، حاوی اطلاعات تازه باشد، خنثی نباشد و ادراکات فرهنگی جوامع خاص خود را منعکس نماید.
خبر یک حق اجتماعی است، نه یک کالای تجاری.
ارزشهای خبری خبر، گزارشی است که در آن کوشش می شود تا وجوهی از تصویر جاری یک رویداد و یا فرایند که مورد توجه مخاطب است، فراهم آید.
ارزش خبری چیست؟
باید تازه تر از بقیه رویدادها باشند، برای مردم مهم باشند، تکلیف آنها کاملا روشن باشد، مربوط به چهره هایی باشند که مردم بر روی حرف آنها حساب می کنند.
ارزش های خبری ارزشهایی که در روزنامه نگاری معاصر تقریبا حالت معیار مطلوب(استاندارد) به خود گرفته اند.
این ارزشها در سراسر جهان برای روزنامه نگاران آشنا و شناخته شده هستند.
دربرگیری (Impact): رویداد دارای ارزش خبری دربرگیری است که برتعداد فراوانی از افراد جامعه تأثیرگذار باشد، و اصلا مهم نیست که این تأثیر مثبت است یا منفی، مستقیم است یا غیر مستقیم و مثلا خبر ضرورت تعویض شناسنامه ها، یک خبر دارای دربرگیری است زیرا که برای همه مخاطبان مهم است و همه آنان را در بر می گیرد.
شهرت (Fame/ prominence) اشخاص، اشیاء و نهادهایی که دارای شهرت هستند، از ارزش خبری برخوردارند.
این ارزش خبری به خودی خود کاملا گویاست.
البته در این باره دیدگاهی منتقدانه وجود دارد که طرح آن ضروری است.
به این معنی که در این دیدگاه، اعتقاد بر این است که خبرها، مردم عادی را پوشش نمی دهد، چونکه اینان از شهرت برخودار نیستند.
برخورد، اختلاف و درگیری (conflict): این گونه از رویدادها حاوی برخوردهایی هستند که در شکل های گوناگون جلوه گر می شوند.
این برخوردها میان افراد، گروهها و ملتها صورت می گیرند.
این برخوردها به شکل انسان علیه انسان، انسان علیه محیط و انسان علیه طبیعت، فجایع طبیعی و حوادث مربوط به حیات وحش قابل پیگیری هستند.
استثنا و شگفتی (oddity): این نوع رویداد ها از وجه غیر عادی بودن و یا عجیب و استثنایی بودن از ارزش خبری برخوردارند.
به طور کلی این رویدادهای نادر را خوانندگان و مخاطبان خبرها تحت عنوان ترین ها می شناسند: پیرترین فرد جهان، بلندترین آسمانخراش دنیا، کوچکترین کامپیوتر و مانند اینها.
بزرگی و فراوانی تعداد و مقدار (magnitude): این ارزش خبری عمدتا به اعداد و ارقام مربوط می شود.
فرقی نمی کند که این ارقام مربوط به چیست، هر اندازه که تعداد ارقام بزرگتر باشد- چونکه از جنبه فراگیری اهمیت می یابد- از ارزش خبری بیشتری برخوردار می شود.
مجاورت (ptoximity): مخاطبان رسانه ها ترجیح می دهند که ابتدا از خبرهای مربوط به محله، شهر، کشور و کشورهای همجوار خود اطلاعات کسب کنند.
مجاورت به لحاظ ارزش خبری در دو شکل مورد گزینش قرار می گیرد: جغراقایی و معنوی.
مجاورت جغرافیایی مثل شهر، کشور و منطقه مجاور؛ و مجاورت های معنوی مثل مشابهت های فرهنگی، عقیدنی، قومی، اجتماعی و مانندهای آنها.
تازگی (Timelyness): روزنامه ای از لحاظ خبری موفق تر است که حاوی اخبار تازه تر و به عبارت بهتر حاوی اخبار به هنگام باشد.
اگر خبر دیروز را امروز چاپ کنیم، تازگی خود را از دست داده است و خواننده رغبتی به خواندن آن نشان نمی دهد.
پس هر اندازه که فاصله وقوع رویداد و درج آن به عنوان خبر، نزدیکتر باشد، خبر، تروتازه خواهد بود.
ارزشهای دوازده گانه این دو پژوهشگر با اعلام یک مرحله ای بودن فرایند تبدیل رویداد به خبر، دوازده عامل مؤثر بر گزینش خبر را مشخص کردند.
به عقیده ایشان هشت ارزش نخست از آن دوازده ارزش، در همه جای جهان به طرزی مشترک مورد استفاده روزنامه نگاران قرار می گیرند و ربطی به مشخصه های فرهنگی ملل گوناگون ندارند.
اما چهار عامل دیگر از نظر فرهنگی بر انتخاب اخبار مؤثرند و دست کم می توان گفت که این چهار عامل در گوشه شمال غربی دنیا از جنبه فرهنگی، به طرزی یکسان و مشابه در امر گزینش اخبار به کار گرفته می شوند.
اکنون نخست هشت ارزشی را که با عوامل و معیارهای فرهنگی در ارتباط نیستند، معرفی می کنیم.
تواتر (Frequency) آستانه (Threshold) فقدان ابهام (Unambiguity) معنی دار بودن (Meaningfulness) مجاورت فرهنگی (cultural proximity) همخوانی و هماهنگی (consonance) غیر منتظره بودن (Unexpectedness) استمرار (continuity) ترکیب (composition) ارجاع یا تمثیل به ملل برگزیده (reference to elite nations): ارجاع به اشخاص برگزیده (Reference to elite person) شخصیت سازی (personalization) منفی گرایی (Negativity) عناصر یا ارکان خبر اگر ارزشهای خبری به اخبار شکل می دهند،«عناصر خبری» اخبار را به نمایش می گذارند.
عنصرهای تشکیل دهنده عناصر خبری - چه کسی(که)؟
(Who)؛ - چه چیزی(چه)؟
(what)؛ - کجا؟
(where)؛ - چه وقت(کی)؟
(when) - چرا؟
(why)؛ - چطور (چگونه) (How) نکته ای که در اینجا باید متذکر شد این است که در واقع بین عناصر خبری و ارزشهای خبری رابطه مستقیم وجود دارد: چه کسی شهرت؛ چه چیزی دربرگیری و شگفتی و فراوانی؛ کجا مجاورت؛ چه وقت تازگی همانطور که می دانید دو عنصر چرا و چطور، ارزش تحلیلی- توصیفی دارند، زیرا که خواننده نمی داند که رویداد چرا و چطور به تحقیق پیوسته است.
عنصر مهمی که در روزنامه نگاران به تشخیص خود از میان عناصر خبری انتخاب می کنند و در آغاز خبر («لید» خبر که آن خواهیم پرداخت) به کار می گیرند تا خواننده را به خواندن خبر ترغیب کنند، عنصر جذاب (Feature) نامیده می شود.
در جمله نخست فقط از دو عنصر:«چه کسی؟» و «کجا» استفاده شده است؛ جمله دوم از سه عنصر:«چه کسی»؟، «چه وقت؟» و «کجا؟» برخوردار است؛ جمله سوم حاوی عنصار:«چه کسی؟»، «چه وقت؟»، «کجا؟» و «چه چیزی؟» است.
چه کسی(که)؟: هرگاه خبری تهیه می کنیم، باید عوامل درگیر در ماجرای آن خبر، و در اینجا به طور اخص، آدم و یا آدمهای ماجرا را که در پیدایش و وقع رویداد نقش داشته اند، دقیقا بشناسیم و آنان را در خبر خود معرفی کنیم.
اطلاعاتی نظیر:نام، نام خانوادگی، سن، شغل، موقعیت.
چه چیزی(چه)؟
مواردی که عنصر چه چیزی از ویژگیهای فراوانی دربرگیری برخوردار است، از آن به عنوان عنصر جذاب خبر استفاده می کنند و آن را در پاراگراف اول خبر ارائه می کنند.
چه وقت(کی)؟
رویدادها را نباید بدون زمان ارائه کرد، خواننده باید از زمان وقوع رویداد(گذشته، حال و آینده) اطلاع داشته باشد.
چطور؟
عناصر خبری چرا؟
و چطور؟
جنبه های تحلیلی و توصیفی رویدادها را تبیین می کنند.
این دو عنصر در بسیاری از موقع با دیدگاههای شخصی خبرنگارخواسته و ناخواسته- آمیخته می شوند و همه آنچه درباره بیطرفی خبری، عینی گرایی و پرهیز از جانبداری خبری گفته می شود از همین دو عنصر سرچشمه می گیرند.
سبکهای خبرنویسی در میان روزنامه نگاران امروز چهار قسم سبک خبرنویسی مرسوم است: 1-سبک هرم وارونه (Inverted pyramid)؛ 2-سبک تاریخی (chronological style)؛ 3-سبک تاریخی به همراه لید (combination style)؛ 4-سبک پایان شگفت انگیز (surprise ending)؛ سبک هرم وارونه: در