دانلود تحقیق ارتقای اثر بخشی مطالعات مهندسی ارزش با استفاده از مدیریت ریسک

چکیده مهندسی ارزش ابزار موثر تصمیم سازی برای مدیران می‌باشد.

مطالعات ارزش فرصت‌های مناسبی برای کاهش هزینه طول عمر، بهبود کیفیت، بهبود ساخت‌پذیری، کاهش زمان ساخت، افزایش طول عمر و گاه ترکیب موارد بالا در اختیار قرارمی‌دهد.

تحت فشار قرارگرفتن مدیران در پذیرش و اعمال تغییرات پیشنهادی از یک سو و مسوولیت ایشان در قبال حوزه تحت اختیار به همراه ریسک و ابهام ذاتی گزینه‌های پیشنهادی از سوی دیگر اغلب این افراد را در وضعیت دشوار قرار می دهد.

از اینرو مدیران زیادی بدلیل ابهام در مورد مقدار ریسک گزینه‌های ارائه شده در مطالعات ارزش از قبول انجام این مطالعات سرباز زده یا در طول مطالعات مقاومت می‌نمایند.

از اثرات این تصورات می‌توان به انتخاب گزینه‌های کم‌خطرتر و اغلب کم ارزش‌تر، رد گزینه‌های خلاقانه، عدم تناسب ریسک در تصمیم‌ها و پروژه‌ها و در نهایت تاخیر در تصمیم‌گیری اشاره کرد.

در این مقاله به اثر بکارگیری مدیریت ریسک در مطالعات ارزش و شفاف‌سازی ذهن مدیران نسبت به اثرات طرح مبنا و گزینه‌های پیشنهادی و اقدامات چهارگانه حذف، تسکین، انتقال و پذیرش ریسک یا ترکیبی از اقدامات با اشاره به چند مطالعه موردی بررسی می‌شود و در نهایت روش پیشنهادی تلفیقی و تحلیل کیفی ریسک به کمک AHP را تلفیق مهندسی ارزش با مدیریت ریسک بعنوان نتیجه این نوشتار، ارائه می‌گردد.

کلمات کلیدی: مهندسی ارزش، مدیریت ریسک، تحلیل ریسک،‌AHP، 1- مقدمه مدیریت ریسک و مهندسی ارزش هر دو پدیده‌های نوظهور و جدیدی در ایران هستند.

در ایران از طرفی با توجه به بحران‌های مکرر و کمبود روزافزون منابع، مدیریت نوین ناگزیر از استفاده از تمامی ابزارها و توانایی‌های خویش در جهت دستیابی به اهداف می‌باشد.

تقریباً تمام مدیران به‌دنبال ابزاری هستند تا خطرات و پیامدهای ناشی از تصمیمات را تا حداقل ممکن کاهش دهد.

مدیریت ریسک ابزار جدیدی است که در زمان کوتاه توانسته است جایگاه مناسبی برای خود پیدا کند.

غیر از ابزارهای کمی‌سازی ریسک که به‌دلیل محاسبات پیچیده مانع فراگیری همگانی آن می‌شوند، ابزارهای ساده و بررسی کیفی ریسک، ساده و برآمده از تفکر منطقی می‌باشد.

ترکیب عوامل مختلف طرح در پروژه‌های عمرانی به صورتی پیش‌بینی شده است که اغلب ریسک‌ها به عوامل غیر‌تصمیم‌گیر منتقل می‌شود.

با ترکیب سه عاملی (کارفرما، مشاور و پیمانکار) که ترکیبی معمول و جا افتاده می‌باشد، ریسک‌های طراحی به مشاور طرح و ریسک‌های اجرا به پیمانکار انتقال می‌یابد.

در ترکیب‌های چهارعاملی ریسک‌های مدیریتی به مدیریت طرح و ریسک‌های باقیمانده مدیریت به این دو عامل نیز انتقال می‌یابد.

ظهور مهندسی ارزش و اجباری‌شدن آن در طرح‌های پرهزینه و پیچیده، به‌دلیل ماهیت دگراندیش آن و تفکر خارج از چهارچوب عادات و روش‌های معمول و پذیرفته شده، موقعیت دشواری برای کارفرما ایجاد می‌کند.

توجه به این نکته ضروری است که در فرآیند تصمیم‌گیری برای اجرای پروژه‌ها باتوجه به اینکه در کشور ما دولت، کارفرما و تصمیم‌گیر اجرای بسیاری از پروژه‌های عظیم می‌باشد، در بسیاری از مواقع محافظه‌کاری و ریسک‌گریزی غیرمنطقی مدیران دولتی سبب انتخاب گزینه‌های پرهزینه و کم ارزش گردیده است.

دلیل این محافظه‌کاری و ریسک‌گریزی معقول ریشه در ریسکی که مدیران از گزینه‌های مختلف متصورند، باید جستجو نمود.

این ریسک‌های تصوری[1] به‌همراه عدم آگاهی و دانش نسبت به طرح‌های پیشنهادی و ریسک‌های عناصر مختلف این طرح‌ها سبب انتخاب گزینه‌های نابهینه و از بین رفتن فرصت‌ها می‌گردد.

2-تحلیل و مدیریت ریسک تعاریف مختلفی از ریسک ارائه شده است که می‌توان از مهمترین آن به موارد ذیل اشاره نمود]1[: اتفاق افتادن احتمالات واقعه‌ای نامطلوب رویدادی که با احتمال شناخته شده‌ای روی می‌دهد.

امکان حادث‌شدن واقعه‌ای نامعین از پیش برنامه‌ریزی نشده که ماهیتی منفی در آن نهفته (صدمه‌زا و مخرب) بر حسب احتمال وقوع آن واقعه و شدت عوارض و پیامدهای آن واقعه معیاری برای تعیین احتمال و شدت وقوع یک پدیده مخرب که بصورت کمی توسط رابطه ذیل بیان می‌گردد: احتمال وقوع* عواقب وقوع = ریسک مدیریت ریسک[2] یکی از بخش‌های اصلی و جدانشدنی حرفه مهندسی می‌باشد.

این مدیریت، فرآیندی سیستماتیک جهت تعریف، تحلیل و پاسخگویی ریسک سیستم‌ها می‌باشد]2[.

وظیفه مدیریت ریسک افزایش احتمالات و دوره تکرار رخدادهای مطلوب و کاهش احتمال وقوع رخدادهای نامطلوب و یا کاهش شدت اثرات منفی وقایع نامطلوب را دارا می‌باشد]1[.

این فرآیند را می‌توان یک فرآیند تصمیم‌گیری، جهت انتخاب و اجرای با صرفه‌ترین تکنیک‌ها و اقدامات در رویارویی با ریسک‌های مختلف سیستم جهت به حداقل رساندن آن ریسک در سیستم دانست.

مدیریت ریسک درباره حذف، کاهش، انتقال عواقب منفی حوادث و بهره‌جستن از فرصت‌های احتمالی سخن می‌گوید.

دلایلی را که معمولاً برای بکارگیری مدیریت ریسک برمی‌شمارند عبارتند از: حداقل‌رساندن بحران‌ها حداقل‌ رساندن مسایل غیر منتظره و مشکلات افزایش میزان موفقیت و یا کاهش شکست‌ها انجام هزینه‌ها و برنامه زمانی کار مطابق برآوردها و پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته.

می‌توان فرایند مدیریت ریسک را به مراحل زیر طبقه بندی نمود]3‍[: برنامه‌ریزی مدیریت ریسک تعریف ریسک تحلیل کمّی و یا کیفی ریسک و رتبه‌بندی ریسک‌ها ارزیابی ریسک و مقایسه با ریسک‌های قابل قبول جامعه[3] برنامه‌ریزی پاسخ و مقابله با ریسک کنترل و نظارت ریسک مدیریت ریسک دربرگیرنده ارزیابی ریسک‌های سیستم و قیاس با ریسک‌های دیگر سیستم و با ریسک‌های قابل قبول اجتماعی است که از این ارزیابی جهت تعیین مکانیزم‌های کاهش شدت ریسک و یا مهار ریسک سیستم با در نظر گرفتن مسایل اقتصادی و فنی استفاده می گردد.

ریسک قابل‌قبول اجتماعی پاسخی به نیاز جامعه برای برآورد کمّی ریسک تحمیلی و ابزاری برای برآورد ارزش جانی بدون استفاده از ارزش مادی می‌باشد]4[.

انتخاب بهترین تکنیک‌ها برای مدیریت ریسک یکی از مراحل پر اهمیت فرآیند تصمیم‌گیری می‌باشد.

در مرحله نظارت بر بهبود برنامه مدیریت ریسک، مدیریت توانایی بررسی روش بکارگیری و اجرای تکنیک‌های انتخاب شده را بدست می‌دهد(شکل1).

عدم قطعیت در هر سیستمی به عنوان یک واقعیت شناخته شده است محدودیت جدی برای اعمال مناسب عدم قطعیت‌ها در تحلیل ریسک وجود دارد.

این محدودیت‌ها تحلیل ریسک را میان روش‌های قطعی (عدم قطعیت ناچیز) و روشهای فازی (بدون کنترل برعدم قطعیت) قرار می‌دهد.

در حقیقت تحلیل ریسک به‌عنوان تلفیقی از قضاوت مهندسی و علم، امکان ارزیابی همسنگ شرایط نامطلوب را فراهم می‌سازد و امکان بررسی عمیق‌تر و همه جانبه‌تر ایمنی سیستم‌ها را ممکن می‌سازد و در گستره وسیعی تمامی عواملی که ایمنی سیستم را تهدید نموده و یا آنرا بهبود می‌بخشد، شامل می‌گردد.

گام‌های مختلف تحلیل و بررسی ریسک یک پدیده شامل موارد ذیل می‌باشد: شناسایی تمام ریسک‌های وقایع نامطلوب اثرگذار در یک سیستم( استفاده از چک‌لیست، مشابهت با سیستم‌های مشابه، طوفان ذهنی و ...) برآورد احتمال رخداد واقعه‌های نامطلوب برآورد عواقب شکست و یا خسارات ناشی از واقعه نامطلوب.

محاسبه ریسک اولویت بندی ریسک‌های مؤثر بر سیستم برای مقایسه و رتبه بندی ریسک‌ها می‌توان از مکانیسم ماتریس رتبه بندی ریسک و یا درخت حوادث بهره جست(شکل2و3)]5[.

اثر زیاد اثر کم احتمال کم احتمال زیاد ریسک‌های متوسط اقدامات ویژه مدیریتی ریسک‌های بزرگ توسعه برنامه عمل ریسک ریسک‌های متوسط اقدامات ویژه مدیریتی ریسک‌های کوچک پذیرش -مهندسی ارزش مهندسی ارزش شیوه‌ای نظام‌یافته است که در آن با سازمان‌دهی گروه‏های میان رشته‌ای، جوانب مختلف کارکردها و هزینه‏ها در تمام طول عمر طرح مورد بررسی قرار می‌گیرد و تلاش می‌شود تا با شناسایی و حذف هزینه‏های غیرضروری، کوتاه‌کردن زمان اجرا و یا بهبود کارکردهای قابل دست‌یابی از اجرای طرح، در نهایت مجموعه دستاوردهای حاصله نسبت به هزینه صرف شده افزایش یابد.

این توضیح لازم است که بررسی‌های مهندسی ارزش تنها به مرحله طراحی و ساخت طرح‏ها محدود نمی‌شود، بلکه می‌تواند در مراحل بهره‌برداری و نگهداری نیز مورد استفاده قرار گیرد و یا در مراحل ابتدایی طرح، حتی اهداف راهبردی طرح را نیز بازنگری و یا تکمیل کند.

طرح‏کاری متدولوژی ارزش ارائه شده توسط انجمن بین‌المللی مهندسی ارزش آمریکا (SAVE) شامل سه دوره مهم از فعالیت‏ها‌ است: طرح‏کاری متدولوژی ارزش ارائه شده توسط انجمن بین‌المللی مهندسی ارزش آمریکا (SAVE) شامل سه دوره مهم از فعالیت‏ها‌ است: پیش‌مطالعه مطالعه ارزش الف.

فاز اطلاعات ب.

فاز تحلیل کارکرد پ.

فاز خلاقیت ت.

فاز ارزیابی ث.

فاز توسعه ج- فاز ارائه پس‌مطالعه 3- نمونه مطالعات در مطالعه سد ونیار که در بالادست شهر تبریز قرار داشت، گزینه برتر مطالعات که از طریق کاهش تمهیدات و میزان سیلاب طراحی حاصل گردیده بود، از طریق اقدامات حفاظتی چند‌لایه همچون خاکریزهای شسته‌شونده و استفاده از تخلیه‌کننده تحتانی در مواقع سیلابی و نیز توجیه اقتصادی ریسک سیلاب هزار ساله به جای حداکثر سیلاب محتمل حاصل گردید (نمونه تلفیق).

در عوض در مطالعه ارزش یک پست برق، به دلیل وجود ریسک‌های تصوری و غیرواقعی ناشی از عدم حضور متخصص سازه در مطالعه، کلیه گزینه‌های طبقاتی و امکان کاهش هزینه‌های ناشی از آن حذف گردید (نمونه‌ای از عدم تلفیق).

4- اثرگذاری مهندسی ارزش بر ریسک پروژه‌ها بکارگیری مهندسی ارزش با روش معمول به دلایل زیر خود موجب افزایش یا کاهش ریسک می‌گردد(جدول1): جدول3- اثرات مهندسی ارزش بر روی ریسک 5- مزایا، معایب و محدودیت‌های استفاده از مدیریت ریسک در مهندسی ارزش مزایا و محدودیت استفاده از ابزارهای مدیریت ریسک در فرآیند مهندسی ارزش به صورت زیر می‌باشد(جدول2): جدول 2- مزایا و معایب کاربرد مدیریت ریسک در مطالعات ارزش این درحالی‌ست که تنها محدودیت تلفیق دو روش، عدم امکان کمی و دقیق‌نمودن ریسک در زمان کوتاه مطالعات ارزش می‌باشد.

کمبود اطلاعات و داده‌های پیش‌نیاز تحلیل ریسک نیز ابزارهای تحلیل ریسک را محدود و نادقیق می‌نماید.

در صورت جمع‌آوری و تحلیل آنها قبل از شروع مطالعات ارزش و در یک برنامه از پیش تعیین‌شده می‌توان این نقیصه را تا حد زیادی جبران نمود.

6- نقش ابزارهای ریسک در فرآیند مهندسی ارزش نقش ریسک در فرآیند مهندسی ارزش را می‌توان بصورت زیر خلاصه نمود: (شکل 4) شکل 4- فرآیند تلفیقی مهندسی ارزش و مدیریت ریسک اکنون به تفصیل امکان و روش تلفیق این دو روش بیان می‌گردد: 6-1- پیش‌کارگاه 6-1-1- انتخاب تیم مطالعه مهندسی ارزش از دیدگاه احاطه بر موضوع مورد مطالعه با دعوت از عوامل طرح و متخصصان تکمیلی که در عوامل موجود نمی‌باشند سعی می‌نماید دامنه مطالعات خود را آنقدر وسیع نماید که پیشنهادات مطالعه عملی و نتیجه بخش باشد.

مشابه این جلسات در مدیریت ریسک پیش‌بینی گردیده است.

در این جلسات از تمام گروه‌های تاثیرپذیر در پروژه، نماینده یا نمایندگانی شرکت می‌نماید و ریسک‌های پیش‌رو را بیان می‌نمایند.

مجموع دانسته‌های افراد به تیم کمک می‌کند سرفصل ریسک‌های پروژه را شناسایی کنند.

این عناوین با استفاده از روش‌های کمی کردن ریسک نیز قابل دستیابی با دقت بالا هستند.

یکی از این ابزارها درخت حوادث می‌باشد.

تیم مدیریت ریسک معمولاً استراتژی‌های ذیل را دنبال می‌کند]6[: شناسایی ریسک‌ها و بحران‌های بالقوه تحلیل اثر و وسعت ریسک‌ها به سیستم انتخاب بهترین تکنیک مدیریت ریسک ‌ شناسایی ریسک‌ها به کمک تحلیل ریسک میسر می باشد؛ ازاینرو تحلیل ریسک هر سیستم را از ارکان اصلی مدیریت ریسک شمار می‌آید.

پس ضروریست ریسک و تحلیل ریسک به گونه‌ای دقیق تبیین گردد]7[.

باشناسایی گروه‌های ذی‌نفع از دیدگاه ریسک پروژه می‌توان نمایندگان گروه‌هایی که با ریسک زیادی مواجه هستند را به صورت پاره‌وقت (به‌خصوص در سمینار پیش مطالعه و فاز اطلاعات و ارزیابی) با تمام وقت به عضویت تیم درآورد.

6-1-2- تعیین مبانی مطالعه چهارچوب مطالعات که با توافق اعضای تیم تعیین می‌گردند را مبانی مطالعه می‌نامند.

الف- اهداف مطالعه اصولاً هدف از مطالعات ارزش بهبود یکی از پارامترهای هزینه، زمان، کیفیت و ریسک می‌باشد.

در عین حال یکی از دغدغه‌های مدیران و کارفرمایان امکان افزایش مخاطرات درصورت بهبود سه عامل اول می‌باشد.

بنابراین با شناسایی مسایل و فرصت‌ها باتوجه به نوع پروژه و نیازهای آن می‌توان اقدامات چهارگانه مدیریت ریسک را در قالب بهبود ایمنی جزء اهداف مطالعه ارزش گنجاند.

ب- تعیین محدوده مطالعه و ذی‌نفعان می‌توان همانطور که در بخش انتخاب تیم بیان گردید ذی‌نفعان و گروه‌های تاثیرپذیر را به خوبی شناسایی و از اطلاعات آن‌ها استفاده نمود.

ج- تعیین معیارهای ارزیابی ریسک به‌عنوان یکی از معیارهای ارزیابی می‌تواند امتیاز و وزن‌ زیادی را به خود اختصاص دهد.

اصولاً یکی از پایه‌ای‌ترین اهداف در پروژه‌ها به‌دست‌آوردن یک فرصت یا رفع یک تهدید است که هر دو جنبه‌های مثبت و منفی یک عامل هستند.

د- تعیین محدودیت (محدودیت‌های) مطالعات در این مرحله عامل محوری در قبول ریسک قابل قبول اجتماعی (SAR) است که می‌تواند در تعیین محدودیت‌های مطالعات نقش داشته باشد.

6-2- کارگاه 6-2-1- فاز اطلاعات در صورت محاسبه تلفات و احتمال وقوع حوادث در مطالعات پیش کارگاه، می‌توان نمودار پارتو ریسک را رسم نمود.

بارسم نمودار پارتویی ریسک نقاط تمرکز تیم را علاوه بر نقاط پرهزینه، برنقاط پرریسک نیز تمرکز داد.

بنابراین در کنار مدل هزینه می‌توان مدل ریسک را تعیین نمود که مدل ریسک در تعیین کارکردهای با ریسک بالا (فاز تحلیل کارکرد) بسیار موثر است.

6-2-2- فاز تحلیل کارکرد و خلاقیت بعد از ترسیم نمودار تحلیل کارکرد سیستمی، کارکردهای پرهزینه، پرریسک و پرفرصت می‌توانند جهت ایده‌پردازی انتخاب گردند.

تحلیل ریسک و نیز کمی کردن تخمینی آن می‌تواند دید مناسب‌تری به تیم در انتخاب کارکردهای بهبودپذیر ایجاد نماید.

پیشنهاد می‌گردد در پروژه‌های زیربنایی (مرتبط با عموم مردم، کارکرد «حفظ (یا ارتقاء) ایمنی» به‌عنوان یک کارکرد ثانویه ذکر گردد.

6-2-3- فاز ارزیابی در فاز ارزیابی، ایده‌هایی که امکان‌پذیری آن‌ها تایید شده است مورد بررسی و انتخاب قرار می‌گیرند.

ایده‌های پرمخاطره