دانلود مقاله ارگونومی چیست

مقدمه: درطول جنگ جهانی دوم‏، زمانی که فن‌آوری و علوم انسانی، برای اولین بار، به طور منظم با روشی هماهنگ مورد استفاده قرار گرفتند، علم ارگونومی به عنوان تخصصی شناخته شده پیشرفت کرد.

فیزیولوژیست‌ها، روان‌شناسان، انسان‌شناسان، پزشکان، متخصصین علوم کار و مهندسین، همگی متوجه مشکلات ناشی از عملکرد تجهیزات پیچیده نظامی شدند.

حاصل همکاری متقابل ایشان چنان امیدوار کننده به نظر رسید که پس از جنگ، در بخش صنعتی نیز دنبال شد.

توجه به این علم‏، خصوصاَ در اروپا و ایالات‌متحده به سرعت افزایش یافت به گونه‌ای که در سال 1949 به تأسیس اولین انجمن ارگونومی ملی در انگلستان انجامید و از آن زمان بود که واژه ارگونومی مورد استفاده قرار گرفت.

فعالیت‌های مذکور در سال 1961 با ایجاد اتحادیه بین‌المللی ارگونومی پیگیری شد که در حال حاضر (1994) در 40 کشور یا منطقه جهان و با 15000 عضو به فعالیت مشغول است.

ارگونومی چیست؟

واژه ارگونومی از دو لغت یونانی ergon به معنی کار و nomos به معنی قاعده و قانون مشتق شده است.

در ایالات متحده امریکا، اغلب از عبارت «مهندسی عوامل انسانی» استفاده می شود.

در تعریفی موجز می‌توان گفت که هدف ارگونومی طراحی وسایل، سیستم‌های فنی و وظایف برای افزایش و بهبود ایمنی، بهداشت و سلامت و راحتی کارایی انسان است.

ارگونومی در طراحی کار و شرایط روزمره زندگی انسان را محور قرار می دهد.

ارگونومی، با توجه به توانایی‌های جسمی و روانی و همچنین محدودیت‌های انسانی، از پدید آمدن محیط کار یا شرایط زندگی ناامن، ناسالم، ناراحت و یا غیر مفید جلوگیری می‌کند.

در ارگونومی عوامل متعددی نقش دارند که عبارت‌اند از: وضعیت وحرکات بدن (نشستن، ایستادن، بلند کردن بار، کشیدن و هل دادن)، عواملی محیطی (صدا، ارتعاش، روشنایی، شرایط جوی، مواد شیمیایی)، اطلاعات و عملیات (اطلاعاتی که از راه‌بینایی یا سایر حواس کسب می‌شوند)، کنترل‌ها (ارتباط بین نمایشگرها و کنترل) و به همان نسبت وظایف و مشاغل (نوع کار مناسب، شغل مطلوب).

این عوامل تا حد زیادی میزان ایمنی، سلامتی و بهداشت، راحتی و کارایی در کار و زندگی روزمره راتعیین می‌کنند دانش ارگونومی از رشته‌های گوناگونی از علوم انسانی و فنی حاصل شده است که عبارت‌اند از آنتروپومتری، بیومکانیک، فیزیولوژی، روان‌شناسی، سم‌شناسی ، مهندسی مکانیک، طراحی صنعتی، تکنولوژی ارتباطات و مدیریت صنعتی.

در این علم اطلاعات مربوطه از رشته‌های فوق جمع‌آوری، انتخاب و تنظیم شده‌اند.

برای کاربرد این علم از روش‌ها و فنون خاصی استفاده می‌شود.

علم ارگونومی به دلیل شیوه میان رشته‌ای و ماهیت کاربردی خود با سایر علوم تفاوت دارد.

منظور از ویژگی روش میان رشته‌ای این علم ارتباط آن با بسیاری از جنبهه‌های انسانی است.

یکی از نتایج ماهیت کاربردی علم ارگونومی تطابق محل کار یا محیط با مردم است.

ارگونومیست (یا متخصص علم ارگونومی) کیست؟

در بعضی از کشورها، می‌توان در رشته ارگونومی تحصیل کرد.

سایر افرادی که در یکی از رشته‌های فنی مهندسی، پزشکی و یا علوم اجتماعی آموزش دیده‌اند نیز می‌توانند از طریق آموزش و تجربه، دانش و مهارت لازم را در ارگونومی کسب کنند.

این افرادباتوجه به تجارب خود که در بعضی موارد سالیان طولانی را صرف کسب آن کرده‌اند به عنوان ارگونومیست موجه و پذیرفته شده‌اند.

ارگونومیست‌های حرفه‌ای می‌توانند در بخش‌ها و مراجع دولتی (قانونگذاری)، مؤسسات آموزشی (دانشگاه‌ها و کالج‌ها) مؤسسات تحقیقاتی، صنایع خدماتی (مشاوره) و بخش تولید (خدمات بهداشت حرفه‌ای، بخش‌های کارگری، بخش‌های طراحی، بخش‌های تحقیقاتی و غیره) به کار مشغول شوند.

بسیاری از ارگونومیست‌های حرفه‌ای که در بخش تجاری به کار مشغول‌اند (ارگونومیست‌های شرکت‌های تجاری) عمدتاَ به عنوان واسطه‌ای بین طراحان وکاربران سیستم‌های تولیدی فعالیتمی‌کنند.

ارگونومیست، حوزه‌های کار را مشخص می‌کند و می‌گوید که در کجا دانش ارگونومی اساسی است، راهنمایی‌هایی در زمینه ارگونومی ارائه می‌دهد، به مشاوره با طراحان، خریداران، مشتریان، مدیران و کارگران می‌پردازد و سیستم‌های مطلوب‌تری را پدید می‌آورد.

در کنار ارگونومیست‌های حرفه‌ای متخصصان دیگری نیز هستند که از اطلاعات، روش‌ها و دانش ارگونومی بهره‌ می‌گیرند.

برای مثال مهندسان صنایع، پزشکان، پرستاران، فیزیوتراپ‌ها، متخصصین بهداشت صنعتی و روان‌شناسان صنعتی از جمله این افراد به شمار می‌روند.

اهمیت اجتماعی ارگونومی: ارگونومی می‌تواند در حل بسیاری از مشکلات اجتماعی مرتبط با ایمنی، بهداشت و راحتی و کارآیی موثر باشد.

اتفاقات روزانه مانند حوادث ناشی از کار، ترافیک و یا حوادث خانگی را می‌توان به نسبت فجایعی چون سوانح ناشی از جرثقیل ها (در صنعت)، سوانح هوایی و یا سوانح هسته‌ ای اغلب با خطاهای انسانی مرتبط دانست.

با تحلیل این سوانح مشخص می‌گردد دکه عامل آنها اغلب ارتباط ضعیف و ناکافی بین متصدیان و شغل ایشان بوده است.

در هنگام طراحی کار و محیط زندگی روزانه، می‌توان با توجه بیشتر با توانایی‌ها و محدودیت‌های انسانی احتمال وقوع حوادث را کاهش داد.

بسیاری از موقعیت‌ها در زندگی روزانه و کار، برای سلامتی انسان خطرناک اند.

در کشورهای غربی، بیماری‌های ماهیچه ای استخوانی (عمدتاَ کمردرد) و بیماری‌های روحی (مثل بیماری‌های ناشی از فشارهای عصبی) مهم‌ترین عوامل غیبت‌های ناشی از بیماری و از کار افتادگی شغلی هستند.

قسمتی از این عوامل را می‌توان به طراحی نامناسب تجهیزات‏، سیستم‌های فنی و مشاغل مربوط دانست.

در این جا نیز ارگونومی می‌تواندبا بهبود شرایط محیط کار این مشکلات راکاهش دهد بنابراین در برخی کشورها استخدام ارگونومیست‌ها در بخش خدمات بهداشت حرفه‌ای جزو امور ضروری محسوب می‌شود.

سرانجام ارگونومی می‌تواند از بروز ناراحتی جلوگیری کند و تا حد چشمگیری کارآیی را بهبود بخشد.

اجاق آشپزخانه مثال خوبی از ویژگی‌های نامناسب ارگونومی است.

ارتباط نامعلوم بین کلید اجاق و شعله مربوط به آن منجر به عملکرد نادرست می‌شود.

در طراحی سیستم‌های پیچیده فنی مهندسی مانند تأسیسات تولید‏، تأسیسات انرژی هسته‌ای و هواپیما، ارگونومی یکی از عوامل مهم طراحی برای کاهش خطاهای انسانی است بعضی از اطلاعات دانش ارگونومی به صورت معیار رسمی درآمده و اهداف آنها تشویق به کاربرد ارگونومی است.

قسمتی از مطالب این علم نیز تحت پوشش استانداردهای سازمان‌های زیر است: سازمان استاندارد بین‌المللی (ISO)، سازمان استانداردهای اروپایی کمیته اروپایی مطلوب سازی (CEN)، همچنین استانداردهای ملی مثل ANSI در امریکا و BSI در انگلستان.

علاوه بر این موارد، استانداردهای ارگونومی خاصی نیز در بعضی از شرکتها و بخش‌های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ارگونومی عمومی و ارگونومی فردی: مهمترین اصل ارگونومی این است که تجهیزات، سیستم‌های فنی و مشاغل باید به گونه‌ای طراحی شوند که برای تمامی کاربران قابل استفاده باشند.

گوناگونی بین مردم به صورتی است که اکثر طراحی‌ها در وهله نخست مناسب با 95 درصد مردم در نظر گرفته می‌شوند یعنی طرح پایین تر از حد مطلوب ویژه 5 درصد کاربرانی است که به ابعاد ارگونومی خاص یا فردی نیاز دارند، مثل افراد کوتاه یا بلند قد، افراد چاق، معلولان و افراد مسن که به توجه بیشتری در ارگونومی نیاز دارند.

عوامل محیطی عوامل فیزیکی و شیمیائی زیان‌آور محیط کار مانند صدا، ارتعاش، روشنایی شرایط جوی می‌توانند برایمنی، سلامتی و آسایش افراد اثر گذارند.

در این بخش به ترتیب به بررسی چهار عامل می‌پردازیم.

سایر عوامل زیان‌آور محیطی مثل تشعشعات و آلودگی میکربی در این جا مورد بحث قرار نمی‌گیرند.

(حذف یا کاهش) آلاینده‌ ها در منبع تولید آن حذف و یا کاهش میزان انتقال آلاینده‌ها بین منبع و فرد (که با محصور کردن فرد و یا منبع صورت می‌گیرد) محافظت فردی (که با کاهش مدت زمان مواجه و یا با استفاده از وسایل حفاظت فردی صورت می‌گیرد.

صدا: وجود صداهای بلند در محیط کار علاوه بر ایجاد مزاحمت می‌تواند سبب صدمه دیدن دستگاه شنوایی نیز گردد اولین نشان صدمه دیدن دستگاه شنوایی مشکل درک صدای مکالمه عادی در محیطی شلوغ (همانند مجالس مهمانی، اماکن عمومی و غیره) می‌باشد.

در چنین مواردی استفادهاز وسایل کمک شنوایی نیز بی‌فایده‌اند، چون صداهای زمینه تقویت می‌شوند.

مزاحمت‌هایی مانند تداخل در مکالمات و یا کاهش میزان تمکز، حتی در صداهای نسبتاَ آهسته‌تر نیز ممکن است رخ دهد.

با ایجاد محدودیت‌های بالای میزان صدا می‌توان از ایجاد اخلال تضعیف شنوایی ممانعت به عمل آورد.

میزان صدا بر حسب دسی‌بل db(A) بیان می‌گردد.

جدول 4-1 نمونه‌هایی از ترازهای گوناگون صدا را ارائه می‌کند.

راهنمایی‌هایی درباره صدا راهنمایی هایی که در این قسمت درباره صدا ارائه می‌شود، به پیشگیری از صدمه دیدن شنوایی و به همان نسبت کاهش مزاحمت‌های ناشی از صدا مرتبط است.

میزان تراز صدا را زیر 80 دسی‌بل حفظ کنید.

میزان تراز صدا در مدت 8 ساعت کار به db(A) 89 می‌رسد جدول 4-1: مثال‌هایی از ترازهای صدا تصویر 4-1: تراز صداهای ثابت نباید خیلی امتداد یابد.

برای جلوگیری از آسیب دیدن شنوایی، تراز صدای دریافتی روزانه نباید از db(A) 80 بیشتر باشد.

مدت زمان کار مستلزم کاهش میزان تراز صدا به مقدار db (A) 3 است.

اگر میزان تراز صدا متغیر باشد، متوسط تراز روزانه صدا براساس میزان صدایی که فرد دریافت می‌کند محاسبه می‌شود.

بنابراین توصیه می‌شود که ماشین‌ها به صورتی طراحی شوند که میزان تراز صدا در آنها در تمامی لحظات از db80 کمتر باشد.

مزاحمت‌های صوتی را کاهش دهید در هنگام فکر کردن یا مطالعه‏، حتی در ترازهای صوتی کمتر از db (A)80 هم امکان ایجاد مزاحمت‌هایی وجود دارد افزایش صدا نیز ایجاد صدا می‌کند.

حتی اگر به حدی نرسیده باشد که سبب آسیب دیدن شنوایی فرد شود.

صداهایی که افراد ایجاد می‌کنند، صداهای غیر منتظره و صداهایی با بسامد بالا نیز از جمله صداهای مزاحم هستند.

جدول 4-2: جهت جلوگیری از ایجاد مزاحمت حین فعالیت های مختلف راهنمایی‌هایی را در مورد حداکثر مجاز ارائه می‌دهد.

جدول 4-2 حداکثر تراز صدا برای جلوگیری از مزاحمت در حین فعالیت اتاق‌ها نباید بیش از حد ساکت باشند.

اگر چه هدف این است که میزان تراز صدا تا کمترین حد ممکن کاهش یابد ولی میزان صدا ازdb(A) 30 هم نباید کمتر شود چرا که در آن صورت صداهای نامربوط غیر منتظره خیلی‌ خیلی آشکار خواهند شد.

مهار صداهای مزاحم در منبع اساسی‌ترین اقداماتی که جهت کاهش میزان صدا صورت می‌گیرند اقداماتی هستند که بر روی منبع تولید صدا صورت می‌گیرند در زیر روش‌های مناسب جهت انجام این اقدامات ارائه شده‌اند.

کم صداترین شیوه را در کار خود انتخاب کنید.

در هنگام انتخاب روش معین جهت انجام یک کار، میزان صداهای حاصل از آن نیز باید موردتوجه قرار گیرد.

انتخاب روش آرام‌تر و ساکت‌تر، نه تنها برای افرادی که در معرض صدا قرار دارند، اهمیت دارد‎؛ بلکه در بسیاری از شرایط سبب کاهش فرسودگی و خرابی ماشین‌آلات نیز می‌شود همچنین بعضی اوقات نیز می‌توان مراحل پر سر و صدای یک فرآیند تولیدی را کاهش داد و یا حذف کرد.

به عنوان مثال بعضی اوقات می‌توان تمام یا قسمتی از مراحل پرداخت نهائی را که به صورت سنگ‌زنی انجام می‌گیرد حذف کرد.

از ماشین‌های کم سر و صدا استفاده کنید.

توسعه تولید تجهیزات کم سر و صدا به معنی به بازار آمدن تعداد رو به افزایشی از ماشین‌آلات، ابزار و وسایل جانبی آنها است.

در هنگام خرید ماشین‌آلات، میزان صدایی که در هنگام استفاده از آنها ایجاد می‌شود باید مورد توجه قرار گیرد.

میزان صدای ماشین‌آلات در صورت مراقبت کاهش خواهد یافت.

تناسب ضعیف، شکل بی‌قاعده و عدم تعادل یک وسیله سبب ایجاد ارتعاش، فرسایش و در نهایت سر و صدا خواهد شد.

پس مراقبت منظم از ماشین‌ها و تجهیزات از اهمیت خاصی برخوردار است.

ماشین‌آلات پر سر و صدا را محصور کنید.

ماشین‌آلات پر سر و صدا را می‌توان در درون محوطه های عایق‌کاری شده قرارداد (تصویر 4-2) این امر به طور قابل توجهی سبب کاهش میزان تراز صدا خواهد شد.

لیکن دسترسی به ماشین‌آلات جهت استفاده و نگاهداری از آنها دشوار خواهد گردید که این خود از جمله معایب این روش است بنابراین جهت ورود به محوطه مذکور و خروج از آن و حرکت دادن مواد پردازشی و همچنین دستگاه تهویه ترتیبی خاص باید اتخاذ شود.

تصویر 4-2: به منظور کاهش صدای محیط می‌توان ماشین‌های پر سر و صدا مثل ماشین برش چوب را محصور کرد.

کاهش میزان صدا از طریق طراحی محیط کار و سازماندهی کار در اکثر موارد کاهش میزان صدا به روش کاهش یا جلوگیری از انتقال آن بین منبع و فرد صورت می‌گیرد.

در این بخش اقداماتی ارائه شده‌اند که در زمینه بهبود نحوه چیدمان محیط کار و سازماندهی کار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مکان انجام کارهای پر سر و صدا را از کارهای آرام جدا کنید.

محوطه فعالیت‌های پر سر و صدا را می‌توان از محوطه‌ای که برای انجام سایر کارها مورد استفاده قرار می‌گیرد تفکیک کرد و یا این قبیل کارها را در ساعاتی غیر از ساعات کار عادی می‌توان انجام داد.

مزیت این عمل در این است که افراد کمتری در معرض سر و صدا قرار خواهند گرفت، ضمن اینکه اقدامات دیگری نیز در محافظت از افرادی که در معرض سر و صدا قرار دارند باید صورت گیرد.

از منبع ایجاد صدا فاصله بگیرید.

در زمان انتخاب مکان برای یک منبع صوتی، انتخاب دورترین محل بهترین انتخاب است.

هر چه به منبع صدا نزدیک‌تر باشیم، افزایش فاصله اثر بیشتری خواهد داشت، برای واضح‌تر شدن موضوع مثالی می‌زنیم اگر فاصله 5 متری از یک منبع فرضی را به 10 متر افزایش دهیم، اثر آن بیشتر از افزایش 20 متر به 25 متر خواهد بود.

برای جذب صدا از سقف استفاده کنید.

برای جذب صدا اغلب از سقف استفاده می‌شود.

اگر چه این امر تنها