تجهیزات نگهداری کالا وسایل و تجهیزات نگهداری به وسایلی اطلاق می شود که جهت ذخیره سازی و انباشتن کالا در انبار از آنها استفاده می شود.
وسایل نگهداری کالا در انواع مختلفی است که هر یک با توجه به کاربرد خاص آن دارای معایب و مزایایی است که در انتخاب باید به آنها توجه شود.
در نمودار زیر انواع تجهیزات نگهداری کالا در انبار بطور خلاصه و کلی نشان داده شده است.
تجهیزات نگهداری قابل حمل به وسایلی که جهت نگهداری و جابجایی اقلام در سطح انبار و آمادگاه بصورت واحد بار مورد استفاده قرار می گیرد اطلاق می شود.
تجهیزات نگهداری ثابت (غیر قابل حمل) تجهیزاتی است که جهت نگهداری و استقرار اقلام در انبار مورد استفاده قرار می گیرد و نصب آنها در انبارها هزینه بر بوده و در صورتیکه بخواهیم آنها را پس از نصب جابجا نماییم مستلزم زمان و هزینه نسبتاً زیادی است.
شرح تجهیزات نگهداری: الف- پالت: سکوی کوچک قابل حملی است که از آن برای تشکیل واحد بار از کالاهای دارای بسته بندی محکم و منظم، حمل و نقل کالا توسط وسایل حمل واحد بار و ذخیره سازی در انبارها روی هم و یا در قفسه بندی استفاده می شود و در انواع چوبی، فلزی و پلاستیکی از نظر جنس و در انواع دو طرفه و چهار طرفه و یا دو رو و یک رو، دو باله و یا یک باله و پالت مخصوص از نظر طرح و شکل وجود دارند.
پالتها از نظر جنس با توجه به مزایا و معایب آنها و نوع کالا و نوع انبار و نوع اقلیم محل مورد استفاده انتخاب می شوند ولی از نظر طرح با توجه به نحوه ذخیره سازی و وسیله حمل و نقل و … انتخاب می گردند.
از پالتهای مخصوص جهت تشکیل واحد بار، حمل و نقل و ذخیره سازی بسته های مخصوص مانند بشکه استفاده می شود.
ب- باکس پالت: پالت دیوار داری است که جهت تشکیل واحد بار از بسته های کوچک و ضعیف و یا قطعات نامنظم، شکستنی و … و ذخیره سازی آنها روی هم تا ارتفاع زیاد و حمل و نقل کالا توسط وسایل حمل واحد بار در انبارها و کارخانه ها استفاده می شود.
و در انواع دیواره دار و بدون دیواره و دیوار مشبک و همچنین باکس مخصوص نیز وجود دارند.
از باکسهای مختلف با توجه به نوع کالا استفاده می شود مثلاً برای وسایل باریک و برنده از باکسهای دیواره دار غیر مشبک و جهت اجسامی که باید دیده شوند از باکسهای دیواره مشبک و جهت کالاهای مخصوص مانند لاستیک از باکسهای مخصوص لاستیک استفاده می شوند.
در باکسهای معمولاً جهت دسترسی آسان به کالای درون آن، یک درب بصورت افقی تا نیمه و یا اینکه یک طرف آنها بصورت باز (بدون دیوار) در نظر گرفته می شود.
ج- زیر چین ها: چهارپایه هایی هستند که از آنها جهت ذخیره سازی کالا در کف انبار استفاده می شود و معمولاً از کنار هم قرار دادن آنها در انبار یک پارت (قسمت) جهت تشکیل انباشته از کالاها تشکیل می گردد.
که معمولاً بصورت فلزی با سطح مشبک می باشند.
د- ظروف: محفظه های چوبی، فلزی و یا پلاستیکی هستند که قابل حمل و نقل توسط دست بوده و از آنها جهت نگهداری و حمل و نقل لوازم و قطعات ریز استفاده می شود.
هالوار: استوانه چهارگوش چوبی است که از آنها جهت ذخیره سازی اقلام سنگین در کف انبار یا بارانداز استفاده می شود.
و- قفسه بندی: قاب فلزی است که توسط صفحات و یا تیرهای افقی به قسمتهای مختلف تقسیم شده است و از آن برای استفاده بیشتر از فضای انبار، بالا بردن تنوع و گوناگونی اقلام، عدم وجود محدودیت در قرار دادن واحدهای بار، دسترسی سریع به اقلام، افزایش نظم در انبار و … استفاده می گردد.
و در انواع مختلف زیر وجود دارند: قفسه بندی برای نگهداری اقلام و بسته های قابل حمل با دست که در انواع زیر وجود دارند: قفسه بندی سبک معمولی قفسه بندی نیمه سنگین معمولی قفسه بندی سبک دوار قفسه بندی سبک ابزار قفسه بندی سبک لوله و میله قفسه بندی سبک شیب دار قفسه بندی برای ذخیره سازی واحدهای بار و اقلام سنگین که این تجهیزات عبارتند از: قفسه بندی سنگین معمولی قفسه بندی سنگین قابل ورود به وسیله لیف تراک قفسه بندی سنگین شیب دار قفسه بندی سنگین متحرک قفسه بندی سنگین با عمق زیاد قفسه بندی سنگین قابل دسترسی بوسیله کارگر ز- خرک: وسیله ای که از آن برای انبار نمودن اقلام طویل و سنگین از قبیل، میلگرد، نبشی، تیرآهن و … وقتی که تنوع کالا زیاد باشد استفاده می گردد و از نظر شکل و طرح در انواع یکطرفه و دو طرفه وجود دارد.
تجهیزات حمل و نقل کالا تعریف حمل و نقل: حمل و نقل از مفاهیمی است که تا کنون به طرق گوناگونی تعریف شده است که یک تعریف ساده برای آن عبارتست از «جابجایی و انتقال اشیاء از جایی به جای دیگر به هر طریق ممکن همانند، جابجایی مواد.
در یک ارگان نظامی، حمل و نقل عبارتست از، تغییر مکان (جابجایی) افراد، وسایل، تجهیزات و سایر نیازمندیهای نظامی بوسیله انواع وسایل و تجهیزات ترابری از قبیل قطار، خودرو، هواپیما و … با عنایت به تعاریف فوق حمل و نقل را می توان چنین تعریف کرد، حرکت مواد، قطعات و یا افراد از مکانی به مکان دیگر با هزینه، زمان و وسیله ای مناسب.
اهداف حمل و نقل: هدف حمل و نقل، همانطور که در تعاریف فوق بیان شده عبارت است از انتقال اشیاء از نقطه ای به نقطه دیگر، و در یک مرکز نگهداری اقلام، هدف عمده حمل و نقل عبارت از انتقال کالا از نقطه ای به نقطه دیگر، در کوتاه ترین مسیر ممکن، بدون انجام عملیات مجدد (دوباره کاری) و به بهترین روش، به بیان دیگر اهداف حمل و نقل در یک مرکز نگهداری اقلام عبارت است از: استفاده بهتر از فضای موجود انبار کاهش هزینه های کنترل موجودی به حداقل رساندن جابجایی ها به حداقل رساندن زمان تخلیه، بارگیری و ذخیره سازی کاهش هزینه های حمل کاهش خسارت های ناشی از حمل و نقل غلط ارائه سرویس مناسب در زمان محدود استفاده مؤثر از نیروی انسانی و وسایل حمل و نقل انواع حمل و نقل در دنیای امروزی عمده مصرف وسایل حمل و نقل، برای انتقال کالا و انسان بوده و وسایل حمل و نقل مورد استفاده، هواپیما، خودرو، قطار و کشتی می باشند.
فرق اساسی حمل و نقل کالا با انسان، سیستم راحتی در آن است، که برای انسان تعبیه شده است.
برای حمل و نقل روش دیگری نیز وجود دارد که آن انتقال، بوسیله خطوط لوله و پمپاژ برخی مواد است که برای این سیستم، مناسب باشند.
بطور کلی سیکل فعالیت حمل و نقل عبارت است از: بارگیری جابجایی تخلیه در حمل اقلام هر سه مرحله فوق انجام می پذیرد و آنچه در ارتباط با هر نوع و یا طبقه ای از اقلام قابل تغییر است، عبارت است از، وسایل و روشی که در ارتباط با هر یک از مراحل فوق بکار گرفته می شود.
با توجه به روشهای موجود و وسایل مورد استفاده، حمل و نقل به دو دسته کلی، تقسیم می گردد.
الف- حمل و نقل در مسیرهای طولانی (خارجی) ب- حمل و نقل در مسیرهای کوتاه (داخلی) الف- حمل و نقل در مسیرهای طولانی (خارجی) حمل و نقل در مسیرهای طولانی، بیشتر در خارج از مراکز نگهداری، مثلاً، انتقال اقلام از مراکز تولید و خرید به آمادگاهها و یا حمل اقلام از مراکز نگهداری به مراکز مصرف، مطرح می باشد.
روشهای حمل و نقل خارجی عبارتند از: حمل و نقل جاده ای حمل و نقل هوایی حمل و نقل دریایی حمل و نقل راه آهن خط لوله ب- حمل و نقل در مسافتهای کوتاه (داخلی مراکز نگهداری و انبار) در این قسمت به شرح نوعی دیگری از حمل و نقل می پردازیم که سیکل فعالیت ها و کاری آن نیز همانند حمل و نقل خارجی است، یعنی در اغلب مواقع شامل عملیات تخلیه، جابجایی و بارگیری می باشد و شاید بتوان گفت که مکمل حمل و نقل خارجی در مراکز نگهداری می باشد.
این نوع حمل و نقل در مراکز نگهداری بین انبارها، سکوهای تخلیه و بارگیری، باراندازها و داخل انبارها و غیره انجام می شود و در مقایسه با روش حمل و نقل خارجی از طول مسیر کمتری برخوردار است و شاید نتوان از این جهت آنها را با هم مقایسه کرد ولی آنچه در این نوع حمل و نقل قابل توجه است این است که بدون آن فعالیت و یا سیکل حمل و نقل خارجی تکمیل نمی گردد.
ولی بدلیل تفکیک سازمانی و مأموریتی، لازم است این دو نوع حمل و نقل بطور جداگانه ولی مرتبط و هماهنگ با هم مورد بررسی قرار گیرند.
انواع روشهای حمل و نقل (داخلی): حمل و نقل دستی در این روش کلیه فعالیتهای بارگیری، جابجایی و تخلیه اقلام توسط نیروی انسانی و یا وسایل و تجهیزات دستی انجام می گیرد.
در این روش کلیه فعالیتهای بارگیری، جابجایی و تخلیه اقلام توسط نیروی انسانی و یا وسایل و تجهیزات دستی انجام می گیرد.
حمل و نقل مکانیزه، دستی (ترکیبی) چنانچه قسمتی از سیکل حمل اقلام توسط تجهیزات و ماشین آلات مکانیکی یا الکتریکی انجام شود و قسمتی از سیکل توسط نیروی انسانی و تجهیزات دستی انجام پذیرد، روش حمل را ترکیبی گویند.
حمل و نقل مکانیزه چنانچه تمام فعالیت ها یا سیکل حمل و نقل (تخلیه، بارگیری و جابجایی) توسط تجهیزات و ماشین آلات مکانیکی یا الکتریکی انجام شود.
این روش اصطلاحاً حمل و نقل مکانیزه نامیده می شود.
انسان در این روش اغلب نقش هدایت تجهیزات و وسایل حمل و نقل را بصورت مستقیم یا غیر مستقیم ایفاء می نماید.
لازم به ذکر است تعاریف و تقسیم بندی های فوق براساس نوع تجهیزات و کاربردی که در هر یک از مراکز و انبارها دارند بصورت تجربی انجام شده است.
تقسیم بندی وسایل حمل و نقل: تقسیم بندی های مختلفی را جهت وسایل حمل و نقل می توان ارائه نمود که در هر یک روی خصوصیاتی توجه شده است، از آن جمله تقسیم بندی براساس ثابت یا متحرک بودن وسایل، تقسیم بندی برحسب شکل و ظرفیت مواد حمل شونده و تقسیم بندی براساس ظرفیت قابل حمل و … در این مجموعه سعی بر آن است که یک تقسیم بندی که کلیه موارد فوق را شامل گردد ارائه و توضیح مختصری در حد معرفی از هر یک بیان می شود.
تجهیزات حمل و نقل ثابت مواد فله ای تجهیزات حمل و نقل ثابت مواد غیر فله ای تجهیزات حمل و نقل مواد پالتی تجهیزات حمل و نقل واحدهای بار تجهیزات حمل و نقل ثابت مواد فله ای مواد فله ای اصطلاحاً به موادی گفته می شود که فاقد بسته بندی بوده و دارای دانه های ریز می باشند و مثل گندم، ماسه، سیمان و غیره جهت حمل و نقل داخلی انبار (سیلو کردن) این مواد معمولاً از تجهیزات حمل و نقل ثابت استفاده می شود که عبارتند از: ناودانی ها (مستقیم، مارپیچ) انواع نقاله ها (نقاله: تسمه ای، پارویی، مارپیچی، …) بالابرها (بالابر: سطلی زنجیری، سطلی چرخدار، …) تجهیزات حمل و نقل مواد غیر فله ای این مواد در حجم زیاد بصورت تکی یا بسته بندی شده بین دو نقطه ثابت حمل می شوند.
تجهیزات حمل و نقل خاصی بدین منظور وجود دارد که عبارتند از: انواع نقاله (نقاله چرخدار وزنی، غلطکی وزنی، غلطکی با نیروی محرکه، تسمه ای مسطح، تسمه ای مقعر، زنجیری مسطح، توری محفظه دار، بالابر بازودار) انواع جرثقیل (جرثقیل بازودار، پلی، سقفی، تک ریلی، دروازه ای حمل کانتینر) تجهیزات حمل و نقل مواد پالتی منظور از مواد پالتی کالاهایی است که بصورت بسته بندی شده، بر روی پالت یا باکس پالت قرار می گیرد، تجهیزات حمل این مواد عبارتند از: انواع چرخ دستی (چرخ دستی: چند طبقه، جمع آوری سفارشات، مایل) تراکها (تراک دستی با نیروی محرکه، تراکتور صنعتی، تراکهای حمل واحد بار (پالت تراک)، تراک جمع آوری سفارشات) لیفتراکها (لیفتراک: تعادلی، راهرو باریک (استرادل، ریچ تراک) تجهیزات حمل واحدهای بار ماشین های هدایت شونده اتوماتیک (پالت تراک اتوماتیک، تراکتور صنعتی اتوماتیک و …) استاکرها (استاکر: ریلی، جرثقیل) ملاکها و معیارهای انتخاب تجهیزات حمل و نقل و نگهداری: نوع انبار و مشخصات آن: انبارهای مختلف، دارای وسعت متفاوتی هستند و هر یک از آنها نیاز به وسیله حمل خاص خود را دارند مثلاً در نیازهای با وسعت زیاد، استفاده از چرخ دستی بدون نیروی محرکه اصلاً منطقی نمی باشد، در حالی که در انبارهای با وسعت کم، استفاده از چرخ دستی مذکور صحیح بوده ولی امکان استفاده از لیفتراک یا تراکتور، منتفی می باشد.
پس مکانی که باید از وسایل و تجهیزات استفاده