قبل از شروع اصل تحقیق لازم میدانم، شمائی از کل تحقیقام را در اختیار خوانندگان محترم قرار دهم.
موضوع تحقیق عبارت است از: «بررسی انقلاب اسلامی و تأثیر آن در بروز جنگ میان ایران و عراق» بنابراین همانطور که از موضوع پیداست میخواهیم علل و عوامل بروز جنگ را مورد کنکاش و دیگرخوانی قرار دهیم.
بنا براین ناگفته پیداست که هدف از ارا ئه این تحقیق روشن نمودن برخی نقاط پنهان و جا مانده از اندیشه چرایی انقلاب اسلامی و چگونگی بروز جنگ ایران و عراق خواهد بود.
اصولاً جنگ زمانی اتفاق میافتد که اختلافات در بین دو یا چند کشور در سطح بینالملل وجود داشته یا پیدا شود بنابراین و قطعاً جنگ در سطح بینالملل نمیتواند تک علتی یا تک بعدی باشد.
موشکافنه دیدن و بررسی کردن عوامل بروز جنگ و اختلافات از اهدافی بود که محقق فوق سعی در بازشناسی یا پیدا نمودن آنها کرد و به این تحقیق روی آورد.
همانطور که ملاحظه خواهید فرمود در برخی از فصول سعی میشود برخی علل و عوامل اصلی را با دیدی کارشناسانه مورد نقد و بررسی قرار گیرند.
از آنجایی برخی در مورد چگونگی و انجام وقوع جنگ بر یک نظر میباشند و مهم اینکه بر نظر خود نیز تأکید دارند، محقق فوق سعی نموده به نظرات متفاوت و همچنین به اثبات علمی هر یک از نظرات فوق بپردازد.
اما انگیزهایی که باعث روی آوردن به این موضوع و تحقیق گردید بدین پا شکل گرفته است که مدت مدیدی از شروع و پایان جنگ گذشته است و در این برهه زمانی یا برخی علل و عوامل پیدایش جنگ را فراموش نمودهاند و یا عدهای از چرایی آن اطلاع چندانی ندارند، رساندن این پیام و منصفانه قضاوت نمودن در مورد آن، انگیزه فوق را پدید آورده است.
در این فصل که به عنوان «کلیات تحقیق» نام گرفته است سعی میشود به مباحثی همچون، طرح مسئله (موضوع تحقیق)، هدف تحقیق، اهمیت تحقیق، سوالات اصلی و فرعی، فرضیهها، روش تحقیق، مشکلات و موانع تحقیق و در نهایت سازماندهی تحقیق پرداخته شود.
موضوع تحقیق:
«بررسی وقوع انقلاب اسلامی ایران و تأثیر آن در بروز جنگ ایران و عراق»
در بیان موضوع تحقیق باید ابتدا با رویکرد جامعهشناسی انقلاب به طرح مسئله بپردازیم، به این صورت که «یک نوع پیوستگی همه جانبهای بین جنگ و تحولات خشونتبار در انواع انقلابها به چشم میخورد که این امر در انقلابهای آمریکا، فرانسه، روسیه و یا حتی انقلاب اسلا می ایران قابل مشاهده بوده و همچنین بخش قابل توجهی از تاریخ سیاسی آن را به خود اختصاص داده است.»
در این تحقیق در حقیقت اثر متغیر مستقل «وقوع انقلاب اسلامی» بر متغیر وابسته یعنی «بروز جنگ ایران و عراق» در نظر قرار گرفته میشود.
در توضیح و تفسیر موضوع فوق لازم است تا تعریف و چگونگی بازنمود هر یک از متغیرهای مستقل و وابسته را به صورت اختصار به شرح رسانده شود.
به طور کل انقلاب اسلامی را به عنوان یک عامل کلی که در سال 1357 در ایران روی داد در نظر میگیریم و برای روشنتر شدن موضوع «انقلاب» و واژه انقلاب را از نظر میگذرانیم.
انقلاب: اصطلاح انقلاب به دلیل همراهی با دگرگونی شدید و ناگهانی، کاربردهای مختلفی دارد، مانند؛ انقلاب صنعتی، انقلاب سیاسی، انقلاب اجتماعی و حتی انقلاب اسلامی معنای انقلاب به طور عمده بر «دگرگونی بنیادین در تمامی قسمتهای اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی بویژه سیاسی به نسبت آنچه که قبلاً بوده اطلاق میشود.»
به طور کلی از این میان دو نوع انقلاب اهم از اجتماعی (انقلاب کبیر) و سیاسی قابل تفکیک مینماید.
یکی از نظریهپردازان مینویسد:
«انقلاب سیاسی با تغییر حکومت بدون تغییر در ساختارهای اجتماعی همراه است، اما انقلاب اجتماعی عبارت است از انتقال و دگرگونی سریع و اساسی حکومت و ساختارهای اجتماعی و تحول در ایدئولوژی غالب کشور.»
از سوی دیگر انقلاب اسلامی را که از یک سو، سبب تغییر در اساس و نوع، کویت گردید و از سوی دیگر به تحول در ایدئولوژی غالب و رسمی کشور و خطمشیهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی در ابعاد داخلی و خارجی انجامید از نظر نویسندگان متخصصو مشهور در شمار انقلاب اجتماعی یا کبیر جای میگیرد.
اما در توضیح متغیر وابسته «جنگ ایران و عراق» باید آن را یکی از حساسترین بخش انقلاب و تاریخ ایران به شمار آورد که توضیحات فوق در همین بخش و در فصلهای آتی مفصلتر به سمع نظر خواهد رسید.
اهداف و اهمیت تحقیق: از نقطهنظر اهداف تحقیق که همانا شناخت مشکلات و راهحلهای آن خواهد بود ولیکن آنچه که مهم است شناخت هر چه بهتر وضعیتی جنگی که بر ما گذشت میباشد.
و اما از این جهت دارای اهمیت است که موضوع تا حدودی از مبهمی آن کاسته خواهد شد و چراغ کوچکی خواهد بود برای آن دسته از محققینی که مشتاق تحقیق در این خصوص میشوند اما همانطور که قبلاً از نظر گذشت «جنگ» اصولاً به وضعیتی اطلاق میشود که مخاصه و درگیری بر سر موضوع یا مناقشهایی بر موضوعات کلی بین دو یا چند کشور و با یک مدت زمان مشخص دربرگیرد.
در مورد عوامل و پیشفرضهائی که بعضاً جزء عوامل بروز جنگ میتوانند باشند عبارتند از: اختلافات مرزی ایران و عراق، خلاء قدرت در منطقه خلیجفارس، به وجود آمدن اختلافات ایدئولوژیک و همچنین بحران اشغال سفارت آمریکا و وضعیت گروگانگیری و نقش آن و همچنین انقلاب اسلامی ایران.
اما به صورت کلی سوالات و فرضیات که در این بین قابل طرحاند به قرار ذیلاند: - آیا خلاء قدرت و پیچیدگی آن در خلیجفارس در بروز جنگ تأثیری داشته است.
- آیا انقلاب اسلامی و بروز آن نقش بسزایی در برقراری جنگ داشته است.
- اختلافات ایدئولوژیک و ظهور آن چه نقش مهمی در بروز جنگ ایران و عراق داشته است.
به طوری که میتوان از سوالات فوق فرضیات خوبی به دست آورد که میتوان آنها را به این صورت بیان کرد: فرضیه اول: ایجاد وضعیت ناامنی و بحران در منطقه از لحاظ قدرت و وضعیت خلیجفارس.
فرضیه دوم: انقلاب اسلامی نقش بسزایی در بروز جنگ میان ایران و عراق داشته است.
فرضیه سوم: ظهور و اختلافات ایدئولوژی نقش بسیار مهمی در بروز جنگ ایران و عراق داشته است.
روش تحقیق و مشکلات و موانع تحقیق: در این تحقیق از روش تجزیه و تحلیل محتوایی در ارائه تحقیق بهره گرفته شده است و در خصوص تهیه کتب و اسناد و منابع به صورت کتابخانهای عمل گردیده است.
در خصوص مشکلات موجود بر سر راه تحقیق باید به این نکته اشاره شود که عمدتاً با کمبود منابع اصلی و راهنمائیهای مفید و ارزنده مواجه بوده و چنانچه مکاتباتی وجود داشته باشد به جهت محرمانه بو دن در دسترس نخواهد بود و لذا دسترسی به آنها تقریباً غیرممکن مینماید و لذا این محقق تا حد توان بلکه بیش از آن سعی نمود تا در صحت و سقم تحقیق خود تلاش بیشتری مبذول دارد.
همچنین در این تحقیق که در هفت فصل ارائه میگردد عمدتاً با این مطالب آشنا خواهیم شد: فصل اول: در این فصل که مختص «کلیات تحقیق» میباشد با موضوعات مسئله، هدف و اهمیت آن، بیان سؤالات کلی و همچنین فرضیات موجود و … آشنا خواهیم شد.
فصل دوم: در این فصل سعی میشود به بیان «دیدگاههای نظری» پرداخته شود که مختص موضوع تحقیق و متغیرها و برخی علل و عوامل دیگری که در این خصوص ممکن است باشد، پرداخته خواهد شد.
فصل سوم: در فصل سوم با ادبیات و تاریخچه موضوع و پیرامون آن آشنا خواهیم شد و همچنین به بررسی سیر فعالیتهای انجام شده در این خصوص و زمینههای آن میپردازیم.
فصل چهارم و فصل پنجم: که این فصول از پراهمیتترین بخش تحقیق محسوب میشوند و به بیان فرضیات و بررسی موشکافانه و دید اصلی نسبت به کل تحقیق اختصاص پیدا میکند.
در این فصل به چگونگی برخورد دو کشور ایران و عراق اشاره خواهد شد همچنین علل و واکنشهایی که در بروز تنش میان دو کشور بود، اشاره میشود.
فصل ششم: این فصل به بیان راهکارها و نتیجهگیری و پیشنهادات در خصوص فرضیات عنوان اختصاص یافته است.
فصل آخر، «هفتم»: فصل آخر نیزبه «بیان فهرست منابع» اختصاص داده شده است.
فصل دوم: دیدگاههای نظری در این فصل سعی میشود تا به بررسی و علل عوامل موضوع تحقیق پرداخته شود و دیدگاههای نظری اندیشمندان و صاحبنظران را درباره انقلابها و جنگها و اصولاً ریشههای آنها را از نظر بگذرانیم.
به طوری که به موضوع تحقیق و فرضیهها نیز اشاره خواهد شد.
ضمناً به دلیل حساسیت این فصل با فصول آینده سعی خواهد شد تا بررسیها به صورت اجمالی صورت پذیرد.
همانطور که قبلاً اشاره رفت موضوع تحقیق عبارت است از: بررسی وقوع انقلاب اسلامی و تأثیر آن در بروز جنگ ایران و عراق.
الف- مفهوم انقلاب «انقلاب» در نظر بسیاری از اساتید و تحلیلگران سیاسی عبارت است از: «نوعی کشمکش همراه با خشونت و نوعی جابهجایی در جامعه سیاسی و تحت یک رهبری فرهمند و در مقابل اعتراض به ساختار وضعیت موجود جهت به دست آوردن وضعیتی مطلوبتر» کوهن در مقابل انقلاب را بدین گونه توضیح میدهد: «1- استحاله ارزش یا دگرگونی جامعه، 2- تغییر در ساختار اجتماعی، 3- دگرگونی نهادها، 4- تغییراتی در صورتبندی رهبری، 5- انتقال غیرقانونی یا ضد قانونی قدرت، 6- حضور یا حاکمیت رفتار خشونتآمیز که به فروپاشی رژیم میانجامد.
اما در خصوص ساختار انقلاب یا فرایند انقلاب، باید به چند نکته توجه شود منجمله: 1- فرایندهای وحدت بخش یا انسجامآفرین، 2- ستیزه، الف) بین طبقههای اجتماعی ب) بین دولتها و پ) بین دولتها و طبقههای اجتماعی، 3- فرایندهای بهرهکشی، 4- تجارتی کردن فعالیت اقتصادی و 5- استعمار.
همچنین برای فهم انقلاب نظریههایی که به جای عوامل فرهنگی، بر عوامل اجتماعی تکیه میکنند، روی پیوستاری قرار میگیرند که در یک سوی آن مناسبات ساختاری پایدار رفتار انسانی، و سوی دیگر آن، تحولات و رویدادهای کوتاه مدت رفتار انسانی قرار دارد.
به عبارت دیگر، یک طرف آن «کنش اجتماعی» و طرف دیگر آن «کارگزاری اجتماعی» جای دارد.
هانا آرنت انقلاب را یک داستان کاملاً نو که هر چیز آن منجمله تمام موارد و مضامینش جدید است میداند.
ب- جنگ و انقلاب «جنگ» در حقیقت یک مفهوم مبهم است و تعریف مشخصی را نمیتواند برتابد در واقع جنگ یکی از پیچیده و مرموزترین پدیده اجتماع است.
بسیاری از اندیشمندان و نظریهپردازان انقلابها بر این عقیدهاند که جنگ «منازعه گروه مشخصی از انسانها یا مردم و دولتهای مشخص برعلیه یک گروه متجانس دیگر» میباشد .
با توجه به بیان مفهوم جنگ، جنگ میتواند یک مسئله محوری باشد اما آنچه که در این بین مهم میباشد جنگ یا وجود خود جنگ نیست بلکه عوامل و ریشههای بوجود آورنده آن مدنظر قرار میگیرند.
اما آنچه که امروزه مشخص گردیده و در جامعهشناسی جنگ نیز اثبات گردیده است، این است که برای منازعه یا جنگ نمیتوان ریشه واحدی را مشخص کرد و اصولاً بررسی جنگ به صورت یک بعدی و تک سببی دور از واقعیت شمرده میشود.
به عبارتی دیگر ریشهها و عوامل جنگ متعددند، اگرچه در این بین نیز محققان و دانشمندان رشته علوم سیاسی وجود داشتهاند و دارند که جنگ را به صورت تک علتی مورد بررسی قرار دادهاند و حتی برخی از آنها به نتایجی تک علتی دست پیدا کردهاند.
این نتایج میتواند از قبیل پیشرفتهای تسلیحاتی دست یافتن به تکنولوژی انرژی هستهای، رقابت در تجارت اقتصادی - سیاسی و غیره باشد.
در همین خصوص «رایت»، همچنین اشاره میدارد که «یک جنگ، حاصل وضعیت مطلقی است که تقریباً دربرگیرنده تمامی آن چیزهائی است که تا زمان شروع آن بر نژاد بشر گذشته است.» و کارل لویچ ادامه میدهد «هر جا در هر یک از سطوح فرهنگ ارزشها، نهاد سیاسی، تکنولوژی تغییر عمدهای رخ میدهد و مکانیسم قدیمی تعدیل و تحت فشار قرار میگیرد.
بدین صورت هر تغییر عمده روانی، اجتماعی و سیاسی، خطر وقوع جنگ را افزایش میدهد مگر اینکه تعدیلات سیاسی، فرهنگی آن را متوازن سازد.» همینطور یک اندیشمند بزرگ را آفریننده تاریخ میداند چرا که مراحل مهم حوادث را از هم جدا میکند به طوری که اکثر تمدنهای بشری یا در اثر بروز جنگ از بین رفتهاند و یا بر اثر جنگ پدیدار گشتهاند.
انسانشناسان و جامعهشناسان جنگ را بیشتر به شرایط اجتماعی و ساختارها میدانند تا معلول کنشهای زیستی انسانها.
به طوری که برخی از صاحبنظران بر این عقیدهاند که غالب موارد اقدامات خشونتبار در نتیجه لزومات قراردادی سنتی و ایدئولوژیک محضاند.
اما نظریه دیگری که درباره شروع جنگ مطرح میشود این است که تفاوتهای اساسی قومی، مذهبی و فرهنگی با ایدئولوژیکی وجود داشته، باعث بروز جنگ میشود.
انقلاب اسلامی نظریه مذکور را در تحلیل انقلاب نارسا دانست و گفت: «اگر در دنیا تنها یک انقلاب موجود باشد که آگاهانه ساخته شده است آن انقلاب، انقلاب ایران است.» همانطوری که قبلاً نیز اشاره گردید، «انقلاب از هانا ارنت یک داستان و قصه کاملاً جدیدی است که تمام اجزایش اعم از مفاهیم و کلمات آن