دانلود مقاله مفاهیم عام اخلاقی

بخش دوم : مفاهیم عام اخلاقی :
مقدمه :
پیش فرض های فلسفی اخلاق اسلامی :
1 - انسان دارای دو بعد روح و جسم است .
2 - روح آدمی موجودی مجرد است .
3 - حقیقت انسان روح اوست ، نه بدن آن .
4 - ادراک و فهم و درد و لذت و سعادت و شقاوت مربوط به روح است .
5 - روح می تواند مستقل از بدن به حیاط خود ادامه دهد .

پیش فرض های کلامی اخلاق اسلامی :
کلام یعنی علم اعتقاد های اسلامی و یا دینی .
1 - جهان آفرینش هدف مند است .
2 - هدف از خلقت جهان آفرینش این است که انسان به کمال برسد .
3 - انسان کامل همان خلیفه الله است .
4 - خلیفه خداوند کسی است که مظهر اسماء و صفات خداوند باشد .
5 - جایگاه مومنان در بهشت است و جایگاه کافران در جهنم است .

ابعاد وجودی انسان :
در یک تقسیم بندی می توان ابعاد وجودی انسان را به این ترتیب طبقه بندی کرد :
1 - اندیشه و تفکر
2 - صفت یا خصلت
3 - رفتار یا عمل

رابطه متقابل ابعاد وجودی انسان :
الف) رابطه اندیشه با صفات نفسانی :
1 – تأثیر صفت بر اندیشه و فکر :
بعضی صفات نفسانی بر اندیشه و فکر انسان تأثیر می گذارند ، مثلاً کسی که چیزی را دوست یا دشمن بداند ،
نمی تواند درباره آن چیز یا آن شخص داوری یا قضاوت کند ، زیرا دوست داشتن مانع ثشخیص صحیح می شود به همین جهت در روایتی آمده است که :
حُبُّک بشیءِ یُعمی یُصِم
( محبت تو به یک چیز تو را کور وگنگ می کند .

)
2 – تأثیر اندیشه بر صفت :
برای ایجاد تغییر در صفات نفسانی ، ابتدا باید اندیشه و فکر انسان تغییر کند .

ب) رابطه صفات نفسانی با رفتار :
1 – تأثیر صفت بر رفتار :
هر صفتی در نفس انسان باشد رفتار خاصّی را به نمایش می گذارد ، مثلاً اگر صفت نرم خویی در انسان باشد ، ازانسان رفتار ملایم و مهربانانه سر می زند .
2 – تأثیر رفتار بر صفت :
تکرار یک عمل برای مدتی می تواند صفتی را در نفس انسان ایجاد کند ، مثلاً اگر کسی به هنگام خشم خود را بُرد بار نشان دهد و این عمل را برای مدتی تکرار کند ، صفت بُرد باری و حِلم در او ایجاد می شود .

ج) رابطه اندیشه و عمل :
1 – تأثیر عمل بر علم و اندیشه :
از دیدگاه اسلام عمل صالح نوع خاصی از بینش و علم و معرفت را در عامل ایجاد می کند که موجب تشخیص حقّ از باطل می شود .
قرآن کریم درباره این فرموده است :
ای کسانی که ایمان آورده اید ، اگر تقوا پیشه کنید خداوند برای شما نیروی تشخیص حقّ از باطل قرار می دهد .
" ای کسانی که ایمان آورده اید ، اگر تقوا پیشه کنید خداوند برای شما نیروی تشخیص حقّ از باطل قرار می دهد ." ( انفال/ 22 ) 2 – تأثیر علم و ندیشه بر عمل : هر عملی از اندیشه ای سرچشمه گرفته است ، پس برای تغییر در عمل باید به سراغ فکر و اندیشه رفت .

مفاهیم عام اخلاقی : مقصود از مفاهیم عام اخلاقی ، فضائل یا رذائل اخلاقی اند که در همه حوزه های رندگی انسان تأثیر گذارند و اختصاص به حوزه خاصی ندارند .

تقسیم بندی مفاهیم عام اخلاقی : این مفاهیم به دو دسته تقسیم می شوند : 1 – بخشی از آنها نقش هدایت گری را دارند ، مانند ایمان 2 – بخشی دیگر صفات نفسانی عمل کننده اند که در پرتوی صفات هدایت گر تحقّق می یابد ، مانند توکّل ، شکر و...

فصل اول : صفت نفسانی هدایت گر : عالی ترین صفت نفسانی هدایت گر ، ایمان است و در این فصل مطالبی را درباره آن بیان می کنیم .

ارزش ایمان : در روایتی ار پیامبر اکرم آمده است که فرمودند : ای ابوذر هیچ چیز در نزد خدا محبوب تر از ایمان به او خودداری از آنچه نهی کرده است نیست .

امام صادق (ع) فرموده است : خداوند دنیا را هم به دوستانش می دهد و هم به دشمنانش ، اما ایمان را جز به دوستانش به کسی نمی دهد و در روایتی دیگر از آن حضرت آمده است : اگر پرده ها از چشم برداشته می شد و به مقام مؤمن در پیشگاه خدا آگاه می شدند ، در مقابل مؤمنان خاضع می شدند و اطاعت از مؤمنان برایشان آسان می شد .

ماهیّت ایمان ومقایسه آن با علم : ایمان عبارتست از تصدیق و ایمان قلبی که نوعی صفت و حالت نفسانی است و علم عبارتست از ادراک و فهم مطابق با واقع .

جایگاه ایمان قلب است و جایگاه علم ذهن است .ایمان امری اختیاز است ولی علم اختیاری نیست .

تفاوت ایمان با اسلام : کسی که به یگانگی خداوند و رسالت پیامبر اکرم شهادت دهد مسلمان است ، اما مؤمن کسی است که اعتقاد به اینها در قلبش نفوذ کرده باشد .

پس هر مؤمنی مسلمان است ولی هر مسلمانی مؤمن نیست .

اوصاف و درجات ایمان : در یک تقسیم بندی ایمان به دو نوع مستقر و مُستودِع تقسیم شده است .

ایمان مستقر ایمانی است که تا روز قیامت ثابت و ماندگار است .

ایمان مُستودِع ایمانی است که قبل از مرگ از انسان گرفته می شود .

درجات ایمان : در روایتی از امام صادق (ع) ، برای ایمان 10 درجه بیان شده است ، همانند پله های نردبان که باید پله پله از آن بالا آمد و در جایی دیگر آمده است که ایمان سلمان در درجه دهم و ایمان ابوذر در درجه نهم و ایمان مقداد در درجه هشتم قرار داشته است .

متعلقات ایمان : 1 – ایمان به عالم غیب : مقصود از عالم غیب ، حقایقی است که با حواس ظاهری قابل فهم و ادراک نیست ، بلکه با عقل یا شُهود باطنی می توان به آن دست یافت .

قرآن کریم در این مورد فرموده است این کتابی است که در آن هیچ تردیدی نیست و برای پرهیزکاران هدایت است ، آنان که به غیب ایمان دارند .

2 – ایمان به خداوند و یگانگی او 3 – ایمان به معاد وچگونگی آن 4 – ایمان به رسالت انبیاء و کُتب آسمانی 5 – ایمان به امامت و امامان شرط ایمان : شرط ایمان عمل صالح است که بدون آن ایمان مؤثر و سودمند نیست .

در روایتی از امام علی (ع) آمده است : کسی که به دستورات الهی عمل کند ، فقط اوست که مؤمن است .

عواملی که موجب پیدایش ایمان می شوند : این عوامل به دو دسته تقسیم می شوند : 1 – بعضی عوامل ماهیت علمی دارند ، مانند علم ، عقل که اینها مقدمات نظری ایمان را فراهم می کنند .

2 – دسته ای دیگر صفت و ملکه نفسانی هستند ، مانند تقوا ، دوستی و دشمنی در راه خدا ، صبر ، توکل ، حِلم آثار و فواید ایمان : 1 – آرامش روحی : ایمان از کلمه امن به معنی آرامش و سکون است وکسی که به درجه ایمان می رسد ، به آرامش و سکون می رسد .

قرآن کریم در این باره فرموده است : " آگاه باشید که بر دوستان خدا نه ترسی است و نه اندوهی .

آنان که ایمان آورده و تقوا پیشه کرده اند .

" ( یونس / 62 ) در جایی دیگر فرموده است : " کسانی که ایمان آورده و دلهایشان به یاد خدا آرامش یافته است ، آگاه باشید که فقط با یاد خدا دلها آرام می شود ." ( رعد / 28 ) 2 - روشن بینی : از نظر قرآن ایمان موجب بصیرت و روشن بینی می شود .

قرآن کریم در این باره فرموده است : " ای کسانی که ایمان آورده اید اگر تقوا پیشه کنید برای شما نیروی تشخیص حق از باطل را قرار می دهم .

" ( انفال / 29 ) و از طرف دیگر افراد بی ایمان را کور و نابینا معرفی کرده است .

3 – توکل به خدا : توکل و اعتماد به خداوند از آثار و نتایج ایمان است .

در روایت از امام علی (ع) آمده است : " ایمان بنده راست نیست مگر آنکه اعتماد او به آنچه در نزد خداست بیشتر از اعتماد او به آنچه در دست خودش است باشد .

" 4 – برکات دنیوی : در قرآن کریم آمده است : " اگر مردم شهرها ایمان آورند و تقوا پیشه کنند ، برکات از آسمان و زمین برایشان می گشاید .

" ( اعراف / 96 ) 5 – اعمال نیک : عمل صالح نتیجه و میوه ایمان و انجام عمل صالح ، موجب تثبیت ایمان می شود .

پس رابطه ایمان و عمل صالح رابطه متقابل است .

6 – محبوبیت در بین مردم : قرآن کریم در این باره گفته است : " کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند ، بزودی خداوند رحمان برای آنان محبّتی در دلها قرار می دهد .

" ( مریم / 96 ) 7 – فلاح و رستگاری اُخروی : در آخرت فقط مؤمنان رستگار می شوند و نجات می یابند .

آفات و موانع ایمان : 1 – جهل : دو نوع است : بسیط و مرکب جهل بسیط یا ساده آن است که انسان مطلبی را نداند و جهل مرکب آن است که نداند و به ندانستن خود هم علم نداشته باشد یا اینکه در عین حال که نمی داند خود را عالم و دانا بپندارد.

این بیماری از شدیدترین رذیلتهای اخلاقی است ، زیرا فرد در راه اصلاح خود قدم بر نمی دارد.

در روایتی از حضرت عیسی (ع) آمده است که فرمود : " من از معالجه کور مادرزاد ناتوان نیستم اما از درمان بیماری شخص احمق عاجزم.

2 – شک و حیرت : شک می تواند نقطه شروع خوبی باشد به شرط اینکه انسان تحقیق کند تا به یقین برسد ، اما منزل گاه خوبی نیست ، یعنی همیشه بخواهد در شک بماند و از موانع ایمان است ، زیرا ایمان با شک سازگار نیست .

3 – خاطرات نفسانی و وسوسه های شیطانی : خاطره چیزی است که بر قلب انسان وارد می شود .

اگر انسان را به خیر دعوت کند به آن الهام گویند و اگر انسان را به بدی دعوت کند به آن وسوسه گفته می شود .

قرآن کریم درباره وسوسه های شیطانی ، از زبان شیطان گفته است : " من نیز بندگانت را از راه راست گم راه می کنم .

آنگاه از پیش رو و از پشت سر و از سمت راست و چپ آنان وارد می شوم .

" ( اعراف / 16 و17 ) 4 – وسواس علمی : انسان نباید مطلبی رل بی دلیل بپذیرد و نباید مطلبی بدون دلیل انکار کند ، اما اگر به هر دلیلی که برای اصول دین اقامه می شود ، اشکال بی مورد کند ، هیچ وقت به یقین نخواهد رسید .

به این حالت وسواس علمی می گویند که با ایمان ناسازگار است .

5 – کفر و شرک فصل دوم : صفات نفسانی عمل کننده : تقسیم بندی صفات نفسانی عمل کننده : در یک تقسیم بندی می توان صفات نفسانی عمل کننده را به این نحو دسته بندی کرد : 1 – صفاتی که رابطه انسان را با خداوند بیان کند ، مانند محبت ، توکل ، شُکر و....

2 – صفاتی که رابطه انسان را با معاد بیان کند ، مانند خوف و رجاء ( امید ) 3 - صفاتی که رابطه انسان را با خودش بیان کند ، مانند عُجب و غرور 4 - صفاتی که رابطه انسان را با فردا و آینده بیان کند ، مانند آرزوها ، عجلّه ، همّت ، تسویف ( امروز و فردا کردن ) 5 - صفاتی که رابطه انسان را با ماهب دنیوی تعیین می کند ، مانند زُهد ، قناعت ، حسرت 6 - صفاتی که رابطه انسان را نسبت به دیگران تعیین می کند ، مانند خیرخواهی ، حسادت ، انصاف ، حِقد 7 – صفاتی که بیانگر تعادل نفس و آرایش طبیعی آن است و نقش بازدارندگی دارد ، مانند وِقار ، سُکون صفا تی که رابطه انسان را با خدا بیان می کند : 1 – محبت خداوند : نقش محبّت در سعادت انسان از دیدگاه حُکما این گونه است که : سعادت انسان وقتی حاصل می شود که احساس لذّت و خوشایندی کند و بهترین لذّتها هنگامی حاصل می شود که محبّت یا عشق بورزد .

پس میزان سعادت انسان به اندازه