یادگیری تغییر نسبتا دایمی در رفتار است که در نتیجه تمرین حاصل شده است.
تغییراتی در رفتار که حاصل‌اش (و نه تمرین) ، با شرایط موقت جاندار (مثل خستگی یا حالات ناشی از مصرف برخی داروها) باشند مشمول این تعریف نمیشود
نقش یادگیری در همه صحنه‌های زندگی نمایان است.
یادگیری نه تنها در آموختن خاص مطالب درسی ، بلکه در رشد هیجانی ، تعامل اجتماعی و حتی رشد شخصیت نیز دخالت دارد.
مثلا یاد می‌گیریم از چه چیزی بترسیم، چه چیز را دوست بداریم.
چگونه مودبانه رفتار کنیم و چگونه صمیمیت نشان دهیم.
نظریه های یادگیری
اصولاً هر فعالیتی یک مبنای نظری دارد که منتج از یک سری تحقیقات و تابع یک اصول و شناخت کلیت یافته¬ای است .
نظریه به معنای وسیع عبارتست از تعبیر و تفسیر حوزه ای از شناخت .
در نتیجه براساس این تعریف، نظریه¬های یادگیری اصول کلیت یافته¬ای هستند در زمینه یادگیری و شرایط آن .
یعنی نظریه¬های یادگیری در واقع تحلیل کننده شرایط یادگیری است .
بسیاری از معلمین و دانشجویان بین نظریه و فرضیه تفاوت قائل نیستند یا اشتباه می¬کنند وقتی می¬گوییم فرضیه یعنی یک راه حل احتمالی علمی مسأ¬له در برابر یک مسأ¬له¬ای که هنوز صحت و سقم آن تأیید و یا رد نشده است .
اما نظریه ها مجموعه ای از معرفت و دانش بشری هستند در حوزه¬ای از مطالعات که دقیقاً به اثبات رسید ، این نظریه یا مجموعه تحقیقات یک کلیات دارند که مجموعه آنها را شامل می¬شود .
در واقع بر اساس آن کلیات است که شما می¬توانید یک فعالیت را تعریف و تفسیر کنید بنابراین به معنای تأ¬یید نشده هستند ، اما به این معنی نیست که مطلق باشد ، همین است و دیگر عوض نمی¬شود ، خیر .
پس نظریه قابل تغییر و تحول هست.
در نظریه مجموعه عوامل در اختیار محقق نیست مخصوصاً در تحقیقات علوم انسانی و گیاهی ، گر چه اکثر نظریه¬ها¬یمان در روانشناسی تربیتی و یادگیری بر اساس تحقیقاتی است که در آزمایشگاه صورت گرفته و دقیقاً همان مراحل کنترل که در بقیه تحقیقات وجود دارد در اینجا حاکم است ولی با این حال ما نظریه را بعنوان یک قانون و قطعیت نگاه نمی¬کنیم ولی نتایج تأ¬یید شده و پذیرفته شده بر اساس کار محقّقان است .
نظریه¬های مختلفی در زمینه یادگیری وجود دارد که ما آنها را در دو حوزه و قلمرو مورد تحلیل و بررسی قرار می دهیم .
حوزه رفتار گرایی یا نظریههای شرطی حوزه نظریههای شناختی دیدگاه این دو نظریه در مورد یادگیری و حتی در زمینه آموزش کاملاً با یکدیگر متفاوت هستند.
حال این سؤال مطرح میگردد که اگر یادگیری یک مفهوم مشخص است ، پس چرا این همه نظریههای مختلف وجود دارد و نقد زیاد شده است ؟
دلیل آن اینست که محقق و روانشناس بر اساس دیدگاه خود و یا از منظری که به یادگیری نگاه میکند آنرا تعبیر و تفسیر میکند بنابراین نگاه او درست است و غلط نیست .
او از یک زاویه نگاه میکند اما باید یادآور شد که نظریه نمیتواند بازگو کننده تمام مجموعه فرآیند یادگیری باشد .
اگر چه مقوله بحثمان در این حوزه و حیطه نیست و عزیزان باید به کتاب روانشناسی تربیتی و یادگیری مراجعه کنند .
اما چون در جلسه قبل بحث ما تدریس و یادگیری بود لذا باید از نظریه یادگیری تا حدودی آشنا باشیم .
در نظریه رفتارگرایی افراد زیادی را دیدید که معروفترین آنها اسکینر و پاولف میباشند.
اما آنچه در روانشناسی تربیتی بیشتر مطرح میباشد اسم اسکینراست که مترادف شده با رفتارگرایی رفتارگرایان اصولاً یادگیری را عبارت از ایجاد و تقویت رابطه و پیوند بین محرک و پاسخ در سیستم عصبی فرد میدانند .
اینها معتقدند یک نوع رابطه و پیوند عصبی بین محرک و پاسخ است که در فرد تغییر ایجاد میکند .
البته دیدگاهها متفاوت است که مشهورترین آنها شرطی شدن کلاسیک یا شرطی شدن پاولوفی و یا شرطی شدن واکنشی است و دیگر نظریه شرطی شدن فعال است که بیشتر بنام اسکینر است ، که ما سعی میکنیم برای نمونه اشاره کنیم .
و بعد این نظریهها را تحت عنوان الگوهای یادگیری دنبال کنیم.
حال سؤال اینجاست که چرا ما نظریهها را تحت عنوان یادگیری دنبال کنیم ؟
میگوئیم چون میخواهیم کاربرد آن را بررسی کنیم بهمین دلیل نظریهها را تحت عنوان الگوهای یادگیری ذکر میکنیم .
پس از دیدگاه رفتارگریان یا شرطی شدن ، یادگیری یا تغییر عبارتست از ایجاد و تقویت رابطه بین محرک و پاسخ در حالی که در نظریه شناختی برعکس است .
آنها معتقدند یادگیری ناشی از شناخت، ادراک و بصیرت است اما به هیچ وجه شناختیها منکر نظریه رفتارگرایان نیستند چون هر کدام از آنها از زاویهای به قضیه نگاه میکنند به قول مولوی « هر کسی از دید خود شد یار من وز درون من نجست اسرار من » بنابراین هر کس نظر خودشان را بیان میکنند .
برای نمونه از رفتاریها ، نظریه سورنلایت و از شناختیها هم نظریه « برونر » را مطرح میکنیم و تیتروار آنرا مورد بحث و بررسی قرار میدهیم .
همه شما با کاری که آقای سورونلایت با گربه یا حیوانی که در قفس بوده انجام داده.
آشنا هستید حیوان گرسنه است ، و وقتی که گرسنه است به تلاش میافتد ، و حرکت میکند و بطور ناخودآگاه بر روی کفه قرار میگیرد ، به محض اینکه روی کفه قرار گرفته غذا در اختیارش قرار داده میشود.
گربه ، کم کم از طریق آزمایش و خطا درمییابد که هرگاه غذا میخواهد باید روی کفه قرار بگیرد بر همین اساس از نگاه سورونلایت و اسکینر ، یادگیری چه در انسان و حیوان در اثر کوشش و خطا ایجاد میشود .
آنان برای تحلیل و حمایت نظری از بحث خودشان ، تحقیقات آزمایشگاهی زیادی دارند و سه قانون را مطرح میکند .
یکی از این قوانین ، قانون آمادگی است ، قانون آمادگی یعنی چه ؟
یعنی اینکه فرد باید به یک مرحله از رشد و دانش برسد که بتواند موضوع را بفهمد ، مثلاً فردی چراغ نفتی دارد و میخواهد روشن کند کبریت میزند ولی روشن نمیشود .
فکر میکند نفت ندارد و یا کبریت مشکل دارد ولی مشکل از آنها نیست با اندکی دقت متوجه میشود فتیله به اندازه کافی بالا کشیده نشده که شعله بتواند به آن برسد.
بنابراین کار معلم در اصرار وزیدن برای آموزش دادن دانشآموزان که از نظر ظرفیت عقلی و ذهنی به آن مرحله نرسیده مثل روشن کردن چراغ نفتی است .
قانون دیگری که آقای سورونلایت در بحث مطرح میکند ، قانون اثر است یعنی بین محرک و پاسخ باید رابطه خوشایندی وجود داشته باشد .
یعنی اگر گربه که بر روی کفه قرار گرفته بجای غذا ، کتک بخورد .
آیا دوباره بر روی آن کفه قرار خواهد گرفت برای گرفتن غذا ؟
مسلماً خیر پس غذا ، یک عامل محرک خوشایند است .
در این آزمایش و خطا وقتی رفتاری از ارگانیسم سر زد .
باید این رفتار همراه باشد با یک فرایند خوشایند تا موجب تثبیت شود .
این یک قانون اثر است .
سومین قانونی که آقای سورونلایت مطرح میکند، قانون تمرین و تکرار است ایشان معتقد است وقتی قانون اثر یعنی رابطه بین محرک و پاسخ خوشایند شد .
اگر چنین رفتاری تکرار و تمرین شود ، بیشر تأثیر میگذارد .
بنابراین در نظامهای آموزشی ، فرهنگ تکلیف و تمرین دادن رایج شد ولی سؤال اینجاست که آیا هر نوع تکلیف و تمرین و یا تکراری موجب یادگیری خواهد شد .
جای تأمل دارد و حتی خود آقای سورونلایت در پایان کارهایش میگوید ، هر تغییر تکراری موجب یادگیری نمیشود و حتی ممکن است برخی از تمرینها موجب باز داشتن یادگیری و کندی یادگیری شود .
مثل تمرینهایی که در گذشته اغلب مدارس داشند ، تمرینهای تکراری و بیمعنا و خسته کنندهای که ما در طول تحصیلات داشتیم .
در اینجا سورونلایت حداقل دو ویژگی برای تمرین مطرح میکند عامل شدت : به زبان ساده هر چه محرک در مقابل محرکی که ارائه میشود خوشایند باشد و از شدت خوشایندی بیشتری برخوردار باشد ، یادگیری بیشتر خواهد بود یعنی اگر تمرینی که من انجام میدهم احساس کنم علاقهمند به این تمرین هستم ، آن تمرین مؤثر است و اگر تمرین با بیمیلی و با فشار انجام دهم ، نتیجه بخش نیست .
عامل تازگی : هر چقدر فعالیتی که ارگانیسم بخواهد انجام دهد ، تازگی داشته باشد ، یادگیری بیشتر است و هر چقدر مطالب تکراری و کهنه باشد و از تازگی برخوردار نباشد آن تمرین ، زیاد تمرین موثر نخواهد بود .
بنابراین معلمان در امر تدریس و آموزش بچهها باید به این دو امر توجه داشته باشد و اگر دو عامل شدت و تازگی در تمرین حذف شود ، درس جذابیت خود را از دست میدهد اما در نگاه شناختی«برونر» بعنوان یکی از شاخصههای این نوع تئوری مطرح میباشد .
در حالیکه رفتارگراها معتقدند که محیط یک عامل بسیار مهم در امر یادگیری است .
همانطوری که اسکینر اشاره کرد و میگوید با دستکاری عامل محیط میتوانیم موجب یادگیری آن موجود زنده شویم اما در دیدگاه شناختیها ، یادگیری را .
تنها عامل محیطی نمیدانند بلکه آنرا یک عامل درونی و ذهنی رابطه و شناخت پدیدها ، بصیرت و بینش تلقی میکنند .
« برونر » در فرایند یادگیری بر چند عامل تاکید دارد تاکید بر فرایند یادگیری : رفتارگراها به نتیجه بیشتر توجه میکنند .
مثل خودمان که چی یاد گرفتیم در حالیکه شناختیها مثل برونر به فرایند بیشتر توجه دارد .
مثلاً چگونه یاد گرفتیم .
ممکن است یک دانش آموز در کلاس بیست بگیرد اما نه از طریق تجزیه و تحلیل و فهم و آزمایش بلکه فقط از طریق تکرار محض .
« برونر » میگوید : این واقعاً ارزشمند نیست .
آن نتیجهای ارزشمند است که در فرایند مطلوب کسب شود و یا ممکن است محصول یک کارخانهای بسیار مرغوب باشد اما همین کالای مرغوب در اثر استثمار کارگر بوجود آمده باشد .
کالایی ارزشمند است که در یک فرایند تولید عادلانه و در محیط سالم بوجود بیاید .
بهمین خاطر برونر به فرایند بیشتر توجه میکند .
تاکید بر ساخت شناختیفرد فرد زمانی مسألهای را یاد میگیرد که زمینه و پایه آن را در ذهن داشته باشد و اگر زمینه و پایه آنرا در ذهن نداشته باشد یادگیری صورت نمیگیرد .
تاکید بر بصیرت و شهود .
یعنی کشف رابطه .
انگیزش درونی : البته « برونر » انگیزه بیرونی را رد نمیکند میگوید شما وقتی شاگرد فعالیتی را انجام میدهد پاداش میدهید و او را تقویت میکنید ولی تا چقدر ؟
بالاخره بجایی میرسید که دیگر محرکهای شما تأثیرگذار نیست .
ایشان میگوید : یادگیری اگر بر اساس انگیزههای درونی باشد مثل شاگردی که پیشرفت و اعتبار را دوست دارد حتی اگر پدر و مادر توصیه کنند کمتر بخوان و کمتر کار کن ولی او علاقمند است چون انگیزه درونی دارد .
شناختیها به محرک درونی و انگیزهای درونی بیشتر بهاء میدهند در حالیکه رفتارگراها به انگیزهای بیرونی بیشتر اهمیت میدهند .
این بدان معنی نیست که رفتارگراها انگیزهای درونی را قبول ندارند یا شناختیها انگیزهای بیرونی را .
بنابراین معلم خوب ، معلمی است که در شرایط خاص تشخیص دهد کدام یک از محرکها را استفاده کند و تا بتواند محرکهای بیرونی را به محرکهای درونی تبدیل کند .
یادگیری از راه دور: ابزار نیرومندی برای متخصصان پرتوانمند پرتوانمندی(multiskilling) اصطلاح جدیدی در زبان انگلیسی است و بواقع آنقدر جدید است که هنوز در تازه‌ترین نگارش‌های لغتنامه‌های انگلیسی آکسفورد و وبستر نیامده است.
من تعریف کوتاهی برای این واژه دارم: «به‌دست‌آوردن و به‌کاربستن مجموعه‌ای از مهارتهای مختلف در محل کار».
این واژه بسیار مورد استفاده متخصصان منابع انسانی قرار میگیرد.
در این دوران که خرید از مراکز خارجی رواج می‌یابد و اندازه و قطع کالاها کوچک و کوچک‌تر میشود و در نتیجه، بیکاری به تهدیدی جدی بدل میگردد، نیاز فزاینده و فوری ما این است که به افرادی پرتوانمند بدل شویم.
خصوصاً حرفه اطلاع‌رسانی در بریتانیا از رکود اقتصادی و کاهش تبعی تعداد کارکنان کتابداری و اطلاع‌رسانی صدمه دیده است.
مشاهده افرادی در کتابخانه که هر یک کار دو یا سه نفر را انجام میدهند، یا می‌کوشند که انجام دهند، نامعمول نیست.
اکنون افراد خیلی زود درمی‌یابند که از آنان انتظار می‌رود یک شبه مهارت‌هایی را ــ مثلاً ــ در مدیریت مالی، مدیریت پروژه، یا بازاریابی، علاوه بر تخصصی که در مدیریت اطلاعات دارند به دست آورند.
مهندسان اجتماعی پیش‌بینی میکنند که در آینده‌ای نه چندان دور، زمانی می‌رسد که م در طول حیات کاری خود، چندین بار حرفه خود را تغییر میدهیم.
حتی امروز نیز انعطاف‌پذیری در برخورد ما با کارکردهای شغلی‌مان برای اشتغال مداوم و مستمر، یک الزام همگانی است.
آیا توانایی چشم بستن بر این گرایش را داریم، یا اینکه میتوانیم برای حفظ شغل خود گام‌هایی برداریم و چه بسا شغل‌های جدید و رضایتبخش دست و پا کنیم؟
چگونه می‌توان این کار را انجام داد؟
با پرتوانمندی؛ یعنی