دانلود مقاله موقعیت جغرافیایی استان خراسان رضوی

استان خراسان با مساحت 313335 کیلومتر مربع وسیعترین استان کشور بوده و در قسمت شرق و شمال شرق کشور قرار گرفته است.
خراسان مجموعه ای است از عوارض جغرافیائی مرکب از فلاتها و جلگه ها و کوهستان ها که در شمالشرق ایران قرار گرفته است و رودهای چندی در کوهستانهای شمالی آن، دره های حاصلخیزی بوجود آورده که مرکز تجمع انسانی و حیات نباتی است و شهرهای آباد خراسان را در بر گرفته است.

مهمترین کوههای خراسان عبارتند از کوههای هزار مسجد، الله اکبر، آلاداغ و بینالود که ارتفاع آن به 3500 متر می رسد.
مهمترین رودخانه های استان خراسان عبارتند از اترک، گرگان، هریود و قره سو که به جز رود اترک جریان بقیه رودها به علت اینکه بیشتر آب آنها به مصرف کشاورزی می رسد ثابت نیست، آب و هوای کوهستانی خراسان کاملاً برای و اختلاف درجه گرمای روز و شب تابستان و زمستان بسیار زیاد است.

در نواحی دره ای، بهار از اواخر فروردین ماه شروع و تا آخر اردیبهشت طول می کشد، تابستان گرم و خشک از خرداد تا شهریور ادامه می یابد.

بهترین موقع سال شهریور ماه است که درجه حرارت پائین آمده و تا اواخر آبان هوا مطبوع صاف و شب ها خنک است.

زمستان از آذرماه با ریزش باران و برف شروع می شود و زمستان نواحی کوهستانی سخت است.
بجنورد از شهرهای استان خراسان بوده و با مساحت 5/24 کیلومتر مربع و عرض جغرافیایی 37 درجه و 28 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 57 درجه و 19 دقیقه شرقی در قسمت شمالغربی استان قرار گرفته است.

ارتفاع متوسط بجنورد از سطح دریا برابر 1010 متر است و بخشی از آن که به دست سفلای گرگان منتهی می شود، ارتفاع کمی دارد.
در شمالی ترین منطقه بجنورد، دره های شاندیز و کوکوک قلعه وجود دارد، که آب آنها از مرز ایران خارج شده و در داخل خاک شوروی به اترک ملحق می شود.

در جنوب منطقه بجنورد، دره رباط عشق وجود دارد که آبهای آن از آستانه در بند سرازیر شده و در منطقه اسفراین به قره سو ملحق می شود.

در جهت شمال غربی – جنوب شرقی، دشت باریکی بطول 120 کیلومتر و به عرض چند کیلومتر، از آستانه رضاآباد تنا گلوگاه قازان قلعه، امتداد دارد که آن را دوره وسطای اترک گویند.

شهرستان بجنورد از شمکال به خاک شوروی از شمالشرقی تا جنوب غربی به قوچان و اسفراین وبزوار و از شمالغربی تا جنوبغربی به استان مازندران و استان سمنان محدود شده است.

طبق آخرین تقسیمان کشوری شهرستان بجنورد شامل چهار بخش مرکزی، جاجرم، مانه و سملقانئ و جرگلان می باشد.
شهرستان بجنورد از چهار شهر بنام های بجنورد، جاجرم و گزنه و آشخانه تشکیل شده است که مرکز آن بجنورد می باشد.

تعداد دهستانهای منطقه بجنورد به 14 واحد می رسد.
مساحت شهرستان بجنورد 17245 کیلومتر مربع است

سوابق طرح های توسعه شهر بجنورد
1-طرح هادی بجنورد
اولین طرح کلی برای توسعه شهر بجنورد طرح هادی آن بود که بوسیله وزارت کشور تهیه شده است.

این طرح خط مشی های کلی توسعه شهر و کاربری اراضی شهری، و مشخصات شبکه ها و معابر شهری را مورد مطالعه قرار داده بود و اطلاعات مورد نیاز برروی نقشه های مربوطه منعکس شده بود.

این طرح گرچه بسیار کلی و گذرا مسائل و مشکلات آینده توسعه کالبدی شهر را مد نظر قرار داده بود، ولی عملاً توانست کمک ها و راهنمائی موثری در اداره و توسعه آینده شهر برای شهرداری باشد.

2-طرح آبادانی منطقه بجنورد:
در سال 1349 طرح توسعه اقتصادی خراسان توسط سازمان برنامه و بودجه تهیه شد و طرح آبادانی منطقه بجنورد نیز یکی از بخش های آن بود.
در طرح مزبور شهر بجنورد، بعنوان شهر اصلی منطقه شناخته شد و اصول کلی‌ای در زمینه توسعه اقتصادی و اجتماعی آن پیشنهاد گردید.

در این طرح جمعیت شهر بجنورد برای سال 1365 معادل 79500 نفر پیش بینی شده بود و توسعه کالبدی شهر متوجه شمال بود.

این طرح چون در قالب طرح جامع شهری تهیه نشده بود مورد استفاده دستگاه های اداری و عمرانی شهر قرار نگرفت.

3-طرح جامع بجنورد:
تهیه طرح جامع بجنورد در اسفندماه 1353 شروع شد و در فروردین 1355 مطالعات مرحله اول آن به پایان رسید.

مطالعات مرحله دوم در سال 1357 تمام شد و بالاخره در مردادماه 1359 طرح جامع در شورای عالی شهرسازی و معماری ایران مطرح گردید و مورد تصویب نهایی قرار گرفت.
طرح جامع و تفصیلی شهر بجنورد اوضاع طبیعی و توسعه اقتصادی منطقه، توسعه تاریخی و سیمای شهر، جمعیت، سواد و آموزش، نیروی انسانی، خانوار و مسکن، ترافیک و ترابری، فعالیت های اقتصادی و خدمات شهری، نظام کالبدی و توسعه فیزیکی شهر را مورد مطالعه قرار داده است.

سپس به تبیین اهداف و خط مشی های توسعه منطقه ای و شهر پرداخته و در آن اساس و برنامه ها و طرح های کالبدی شهر را تهیه کرده است.

طرح جامع و تفصیلی شهر بجنورد اوضاع طبیعی و توسعه اقتصادی منطقه، توسعه تاریخی و سیمای شهر، جمعیت، سواد و آموزش، نیروی انسانی، خانوار و مسکن، ترافیک و ترابری، فعالیت های اقتصادی و خدمات شهری، نظام کالبدی و توسعه فیزیکی شهر را مورد مطالعه قرار داده است.

سپس به تبیین اهداف و خط مشی های توسعه منطقه ای و شهر پرداخته و در آن اساس و برنامه ها و طرح های کالبدی شهر را تهیه کرده است.

4-پروژه مکان یابی اراضی مناسب برای توسعه آتی شهر بجنورد: تهیه این طرح در تاریخ اسفندماه 1365 شروع شد و گزارش نهایی این پروژه در تاریخ 2/9/66 به تصویب کمیته فنی واحد معماری و شهرسازی رسید.

این گزارش در سه بخش تنظیم شده است.

ابتدا خصوصیات منطقه ای بجنورد تشریح شده است.

سپس شناخت کلی و عمومی شهر آمده و در بخش سوم چگونگی توسعه شهر بررسی شده است.

همانطور که در مقدمه گزارش این پروژه آمده است، «...

تدابیری که در پروژه های مکان یابی اتخاذ میشود حداکثر خواهد توانست اقداماتی را که در برخورد با مسائل فوری و حاد یک شهر انجام میشود در چهارچوب تعیینم خطوط اصلی و کلی توسعه شهر تا حدودی به نظم درآورد.

اصولاً مطالعات بخش های مختلف این پروژه به طرح جامع شهر بجنورد متکی است و کلیه نتایج و برداشت ها صرفاً از طریق مطالعات طرح جامع انجام شده است.

این مشاور در چهارچوب مطالعات آماده سازی اراضی کلاته اسماعیل بجنورد از مطالعات روند توسعه آینده شهر بجنورد در گزارش پروژه طرح مکانیابی مذکور یکی از طرح های توسعه شهری بجنورد استفاده کرده است و کلاً نتایج بررسی مکانیابی بطور کامل مورد بررسی قرار گرفته است.

بررسی بافت کالبدی شهر بجنورد فرم اصلی هسته مرکزی این شهر در اواسط دوره قاجار شکل گرفته و شهری قلعه ای بوده که با دیوارها و خندقهال محافظت میشده است.

سپس با رشد جمعیت، گسترش شهر به طرف جنوب از حد دروازه های شهر گذشت.

نخستین خیابان شهر (خیابان امیریه) در حدود سالهای 1235 «اواخر دوره قاجاریه»، و پس از آن خیابان های فردوسی و معصوم زاده احداث شد.

بعد از احداث خیابان امام خیمنی در سال 1316 و تعویض کوچه های باریک، بافت قدیمی، سایر شبکه های شهر به تدریج به تبعیت از امتداد خیابان های مذکور به فرم شطرنجی شکل یافتند و توسعه آنها که از یک نظام شطرنجی و گاه ستاره ای با ایجاد میادین و فلکه تابعیت کرده، بیشتر در جهت جنوب و غرب ادامه یافته است.

بافت شهری: در بررسی بافت شهری سه نوع بافت (قدیمی)، (میانه) و (جدید) قابل بررسی است.

1-بافت قدیمی (ناحیه شمال و شمال شرقی): بخش قدیمی شهر (ساربان محله) در واقع هسته اصلی شهر است و از تجمع مسکن پیرامون اندامهای بنیادی محله ای و شهری فرم یافته است.

این بخش دارای تراکم زیادی است و با بافت از کار افتاده سکونت و آمد و شد شهری دارای حداقل مالکیت های عمومی و فضاهای باز شهری است.

این بافت با کوچه هایی که دارای شبکه شطرنجی نامنظم است، امروزه نیز هویت خود را حفظ کرده و راسته های موجود و گذرهای آن در حال حاضر نیز نیاز آمد و شد پیاده محلات را تامین می کند.

در هم پیچیدگی و تراکم فضاهای مسکونی در اتین بخش قدیمی، فضاهای ارتباطی (راسته و گذرها) و سایر فضاهای عمومی و مورد نیاز را به حداقل رسانده است.

تأثیر اقلیم سرد منطقه و موقعیت جغرافیایی آن بر فرم گیری کلی بافت این بخش مشهود است.

کوچه های طویل و مستقیم، دیوارهای ممتد و ایجاد حداقل بازشوها در آن (در و پنجره ها) باضافه استفاده از خشت و گل برای ایجاد دیوارهای قطور و غیرقابل نفوذ از اثرات مستقیم شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی شهر است.

2-بافت میانه (ناحیه غربی): این بخش که بر بافت قدیمی قدیمی اضافه شده قدمت زیادی (بیش از نیم قرن) ندارد و به دنبال سیاست حکومت مرکزی برای اسکان نظامیان و کارمندان دستگاههاتی اداری و غیره بوجود آمده است.

در این بافت ساختمانها یکنواخت و مصالح ساختمانی جدیدتر است و اکثراً از آجر و سقف شیروانی استفاده شده، خیابانها و گذرهای مستقیم و عریض شبکه منظم شطرنجی ارتباطی ویژه گی کلی این ناحیه را بیان میدارد.

در بافت میانه از وضعیت توپوگرافی زمین کمتر استفاده شده و سبک معماری از جریانهای اقلیمی کمتر تبعیت می کند.

به علت دارا بودن سطح درآمد بالاتر، کیفیت بناهای ساختمانی، از شرایط بهتری برخوردار است.

3-بافت جدید (جنوب و جنوب غربی): این بخش در پی رشد سریع مهاجرت به شهر در پیرامون بافت قدیمی و میانه به سرعت ساخته شد، این بخش در بعضی قسمت ها با مجموعه های روستائی مجاور شهر تلفیق شده است.

مشخصات عمده آن عبارت است از شبکه ارتباطی نامنظم و خارج از اصول شهر سازی، تفکیک نامنظم و کوچک اراضی و ساختمانهای حقیر با مصالح نامرغوب.

بافت این منطقه از شرایط اقلیم و جریان آب های سطحی پیروی میکند.

روند رشد و مراحل گسترش شهر دگرگونی های توسعه کالبدی و جمعیتی شهر در دوران مختلف، علاوه بر شرایط اقلیم و جغرافیایی منطقه، بطور کلی دستخوش دگرگونی های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در منطقه و کل کشور نیز بوده است و نمی توانسته جدای از آن باشد.

روند تغییرات سیاسی و اقتصادی کشور و منطقه از سالهای 1330 به بعد و پی آمد تغییرات و تحولات مختلف در سالهای 1340 (اصلاحات ارضی)، شوک اقتصادی اجتماعی سالهای دهه 1350 (درآمد حاصل از نفت) و اخیراً دگرگونی و انقلاب اسلامی در ایران شتاب مهار نشده و بدون برنامه ریزی تغییرات اقتصادی و اجتماعی حاصل از آنها سبب مهاجرت سریع جمعیت روستائی به شهرها و تغییرات نظام معیشیتی و اقتصادی شهر و روستا گردیده است و بدنال آن نیاز به مسکن و سایر اماکن عمومی فشار زیادی به کالبد محدود شهرها وارد گردیده و سبب توسعه سریع و بدون کنترل آنها شده است.

شهر بجنورد در منطقه ای نسبتاً وسیع که تعداد زیادی روستا و جمعیت آن را به تنهایی و بدون داشتن رقیب تحت پوشش دارد واقع شده است.

در پی تحولات کلی اجتماعی و اقتصادی در ایران شهر بجنورد نیز بعنوان تنها شهر مهم منطقه (منطقه شهرستان بجنورد) نتوانسته است از گزند اثرات آن در امان باشد و در چند دهه اخیر به سرعت رشد کرده است بطوری که در 45 سال گذشته جمعیت آن حدود 6 برابر و مساحت آن حدود 8 برابر افزایش را نشان می دهد.

توسعه آینده شهر از دید پروژه مکانیابی بجنورد: -برای توسعه بیست ساله (تا سال 1368) به حدود 1300 هکتار زمین در خارج از محدوده فعلی نیاز است.

-توسعه پیوسته برای شهر بجنورد پیشنهاد شده است.

-جهات توسعه مناسب به طرف جنوب یا غرب پیشنهاد شده و امکان توسعه پیوسته در غرب بیشتر است.

-انجام اقدامات فوری در زمینه تهیه طرح توسعه و عمران و حوزه نفوذ تفصیلی شهر بجنورد -استفاده حداکثر از 189 هکتار اراضی خالی داخل محدوده طرح جامع مصوب برای رفع نیازهای فوری شهر، از طریق اقدامات هماهنگ کمیسیون ماده پنج در زمینه تغییر بعضی از کاربری های عمومی طرح تفصیلی مصوب.

-استفاده از اراضی تحت تملک دولت در تپه معصوم زاده و تخته ارکان در جنوب شهر در صورتیکه به دلیل طول زمان مورد نیاز برای تهیه طرح توسعه و عمران، محدودیت های اداری و حقوقی احتمالی در زمینه استفاده از اراضی داخل محدوده فوریت برخورد با نیازهای فعلی شهر راه دیگری باقی نماند.

امکانات و محدودیت های توسعه: امکانات و محدودیت های توسعه شهر بجنورد را به طور خلاصه می توان به شرح زیر خلاصه کرد.

1-محدودیت ها: -اراضی کشاورزی: بخش اعظم اراضی دشت بجنورد به جز سطوح کوچکی در شمال و جنوب جزء اراضی درجه 1 تا 3 کشاورزی است که مطابق ضوابط وزارت کشاورزی توسعه شهری در آن ممنوع است.

اراضی شمال و غرب شهر از اراضی دایر کشاورزی است که به لحاظ بازده مناسب آنها توسعه شهری در آنها میسر نیست.

-عوارض زمین: اراضی جنوب از نظر تولید گرانی (شیب زیاد و ناهمواری) برای توسعه دارای محدودیت است.

-فرودگاه: احداث