دانلود مقاله تاریخچه و موقعیت جغرافیایی استان خراسان رضوی

استان خراسان رضوی بخش کوچکی از خراسان بزرگ است.

خراسان بزرگ در ادبیات ایران شامل تمامی شمال شرق ایران و بخش بزرگی از افغانستان می‌شود اما خراسان رضوی به مرکزیت شهر مشهد یکی از استان‌های کشور ایران است.

این استان با مصوبه دولت در سال ۱۳۸۳ خورشیدی و پس از تقسیم استان خراسان به سه استان ایجاد شد.

افزودن واژه عربی رضوی به نام این استان ایرانی از سوی دولت کنونی، در اثر وجود آرامگاه یکی از پیشوایان شیعی به نام امام رضا در مرکز این استان صورت گرفته است.

در تقسیمات کشوری سال ۱۳۸۳ استان پهناور خراسان به سه استان تقسیم گردید و استان خراسان رضوی یکی از این ۳ استان است.

تعداد کل جمعیت استان براساس آمار سر شماری عموم نفوس در سال1385 5،593،079 نفر بوده که از این تعداد 2،809،419 نفر مرد و 2،783660 نفر زن می باشد تعداد خانوار این استان نیز 1،427،505 خانوار می باشد.خراسان رضوی به ۲۰ شهرستان و ۶۵ بخش تقسیم شده است.

استان خراسان رضوی با وسعتی حدود 128420 کیلو مترمربع معادل 7.8 درصد مساحت کل کشور و متشکل از 20 شهرستان ،65 بخش ،163 دهستان و8861 آبادی جمعیتی معادل 4777 هزار نفر را درخود جای داده است
از جمعیت فوق 2909 هزار نفر معادل 60.1 درصد در مناطق شهری و1858 هزار نفر معادل 38.9 درصد در مناطق روستایی استان ساکن هستند
به رغم تقسیم استان،شاخصها حاکی از آن است که استان خراسان رضوی همچنان از جایگاه مناسبی در در اقتصاد کشور برخوردار می باشد
پیشینه تاریخی خراسان
استان پهناور خراسان با ساختار گونه گون و کهن زمین شناسی ، اقلیم متنوع و جاذب ، موقعیت ویژه جغرافیایی ، بی گمان از قدیمی ترین دوران حیات بشری ، بستر فعالیتهای بشری ، بستر فعالیتهای معیشتی ، بازرگانی و نظامی عمده بوده است ، به دلیل همین موقعیت خاص ، کهن ترین ، معروفترین و طولانی ترین راه ارتباطی بین شرق و غرب یعنی (( جاده تاریخی ابریشم )) از طریق خراسان شرق را به غرب مرتبط می سازد.

تنوع جغرافیایی سرزمین خراسان با وجود آب و هوای کویری و گرم در بخش جنوبی و معتدل کوهستانی در شمال استان و به طور پراکنده در مرکز ، با ارتفاعات قابل توجهی نظیر بینالود ، هزار مسجد ، کپه داغ ، قهستان و… زمینه ای مناسب برای استقرار بشر از قدیمی ترین ایام و جذب اقوام و طوایف متعدد در دورانهای مختلف بوده است .، سرزمینی که نواحی مختلف آن عرصه رویش انواع نباتات مناطق سردسیری و گرمسیری از قبیل گندم ، برنج، بادام ، سیب ، انگور ، پسته ، خرما و… است.

پستی و بلندی ها
استان پهناور خراسان به سبب وسعت زیاد ، از نظر شرایط طبیعی بسیار متنوع و هر یک از نواحی مختلف آن دارای ویژگیهای خاصی است .بلندترین نقطه آن قله بینالود ، 3211متر و کم ارتفاع ترین نقطه آن در شمال سرخس ، 300 متر از سطح دریا ارتفاع دارد .

کوههای خراسان دنباله ارتفاعات البرز به سمت مشرق است که به صورت قوس های موازی از شاه کوه آغاز شده و در جهت شمال غربی به سوی جنوب شرقی تا ارتفاعات هندو کش افغانستان امتداد می یابد .

در میان این رشته کوههای موازی ، دره ها و دشت های وسیعی وجود دارد که گاه پهنای آن به حدود 200 کیلومتر می رسد .

امتداد این رشته کوهها در برخی نواحی با برخورد به دره یا جلگه گسسته می شود .

آنچه در این منطقه حائز اهمیت است ، وجود دشتهای حاصلخیز و آبادی چون : بجنورد ، شیروان ، قوچان ، چناران و مشهد است که در پهنه دشت سر سبزی بین دو رشته ارتفاعات موازی کپه داغ و هزار مسجد در شمال و آلا داغ و بینالود در جنوب به وجود آمده اند.

.

آب و هوا
گستردگی استان و عواملی مانند وجود رشته کوههای مرتفع و مناطق کویری ، دور از دریا و وزش بادهای مختلف موجب گوناگونی آب و هوا در مناطق آن گردیده است .

در بیشتر بررسیهای انجام گرفته از جمله مطالعات آمایش خراسان ، این سرزمین به سه منطقه آب و هوایی شمال ، مرکز و جنوب تقسیم می شود .

شمال خراسان بطور کلی دارای شرایط آب و هوایی معتدل و سرد کوهستانی است .این منطقه حاصلخیز ترین و متراکم ترین بخش استان از نظر جمعیت ، فعالیتهای اقتصادی امکانات زیر بنایی است .

که شامل شهرستانهای بجنورد ، قوچان ، شیروان ، مشهد، در گز ، چناران و سرخس می شود .

مساحت این منطقه حدود پنجاه و هشت هزار کیلومتر مربع است که5/18% وسعت کل استان را تشکیل می دهد .

بیشتر جمعیت و امکانات اقتصادی و زیر بنایی این منطقه در اطراف مشهد و در محور مشهد –قوچان قرار دارد.

منطقه مرکزی استان شامل شهرستانها ی سبزوار ، اسفراین ، نیشابور ، تربت حیدریه ، کا شمر، تربت جام ،تایباد و خواف است .

و مساحتی در حدود 85هزار کیلومتر مربع دارد که 2/27 %استان را در بر می گیرد .

این منطقه دارای آب و هوای نیمه صحرایی ملایم بوده و فعالیت اصلی اقتصادی آن کشاورزی است که در دشتهای وسیع دامنه های جنوبی بینالود تا کویر نمک و مناطق کویری مرز افغانستان انجام می شود .این دشتها از نظر آب و هوایی جزو مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شوند و میزان بارندگی در آنها بین 200 تا250 میلیمتر در سال است .

جنوب خراسان دارای آب و هوای خشک و نیمه صحرایی است .وسعت این منطقه از شش شهرستان بیرجند ، طبس ، فردوس، گناباد، قائنات، و نهبندان تشکیل شده حدود170هزار کیلومتر مربع است که حدود نیمی از مساحت کل استان را در بر می گیرد .

این منطقه دارای آب و هوای نیمه صحرایی ملایم بوده و فعالیت اصلی اقتصادی آن کشاورزی است که در دشتهای وسیع دامنه های جنوبی بینالود تا کویر نمک و مناطق کویری مرز افغانستان انجام می شود .این دشتها از نظر آب و هوایی جزو مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شوند و میزان بارندگی در آنها بین 200 تا250 میلیمتر در سال است .

جنوب خراسان دارای آب و هوای خشک و نیمه صحرایی است .وسعت این منطقه از شش شهرستان بیرجند ، طبس ، فردوس، گناباد، قائنات، و نهبندان تشکیل شده حدود170هزار کیلومتر مربع است که حدود نیمی از مساحت کل استان را در بر می گیرد .

بررسی وضعیت بارندگی استان نشانگر این است که در بیش از 90% استان توزیع مکانی و زمانی بارش ها و پراکندگی آنها یکنواخت و مشابه نیست ، میزان ریزش های جوی به صورت باران و برف در 15%مساحت استان (نواحی شمال و شمال غربی )آن نسبتا زیاد است به طوری که در برخی مناطق مجاور استان گلستان ، میزان بارندگی گاه به بیش از 700 میلیمتر در سال می رسد .

میانگین بارندگی سالانه این ناحیه بین 300 تا400 میلیمتر تغییر می کند ولی در مناطق جنوبی ، شرقی و مرکزی که بیش از 85% مساحت خراسان را شامل می شود میزان بارندگی در این مناطق تقریبا معادل 150 میلیمتر است تنوع آب و هوایی استان عبارت است از : -آب و هوای سرد کوهستانی و نیمه صحرایی سرد در شمال و شمال غرب -آب و هوای معتدل کوهستانی در مناطقی از شمال و شمال غرب و مرکز -آب و هوای نیمه صحرایی ملایم در شمال شرق ، مرکز و مناطقی از غرب و نیز مناطق کوهستانی جنوب -آب و هوای گرم صحرایی فراگیر مناطق مرکزی به طرف جنوب و جنوب غرب نگاهی به پیشینه شهرها ی خراسان اسفراین : این ، شهر همان مکانی است که اکنون خرابه های آن بنام شهر بلقیس معروف است .

اگر چه سابقه این شهر به پیش از اسلام میرسد ، اما آثار پراکنده درآن از دوران صفویه عقب تر نمی رود .آثار باقیمانده از تپه های این منطقه نشان از سکونت مردم (حداقل از قرن پنجم ه.ق ) دارد بردسکن : این شهر که تا چندی پیش از بخشهای کاشمر به شمار می رفت ، به لحاظ تاریخی وابسته به آن شهر می باشد .وجود محوطه های باستانی و قلعه های متعدد حاکی از رونق این سرزمین است بجنورد :در بررسیهای باستانشناسی مشخص شده است که کهن ترین زیستگاهها در اطراف شهر جاجرم قرار داشته است و متعلق به دوران میان سنگی بوده است .همچنان وجود پناهگاهه و تپه های متعدد باستانی حکایت از آن دارد که منطقه بجنورد از دیر باز مسکون بوده و آب و هوای مناسب و مرتعهای انبوه موجبات این سکونت را فراهم می آورده است .

دردوران پارتها نیز بجنورد در قلمرو آنان واقع بوده و حدود سه هزار سال پیش هم که آریاییها بهخ این سرزمین سرازیر شدند منطقه بجنورد از جمله نخستین زیستگاههایی بود که آنان برای خود برگزیدند .

آثار و بقایای فرهنگی در منطقه بجنورد حکایت از تمدن این شهر از صدر اسلام تا قرن هفتم هجری دارد .

این شهر با عمارات عالی و سیستم آبرسانی پیشرفته همواره از دوران پارتیان تا زمان صفویه مسکون بوده است بیرجند:بابررسیهای باستان شناسی در بیرجند این منطقه یکی از قدیمی ترین زیستگاههای ایران به شمار می رود .

در این منطقه پناهگاهها و زیستگاههای متعددی کشف شده است که نشان از دوران میان سنگی و نوسنگ دارد .

انبوه تپه ها و محوطه های باستانی ، نشان از رفت و آمدهاو مراودات فرهنگی فراوان در این منطقه دارد .

در دوران اشکانی و ساسانی بیرجند از اهمیت فراوان برخوردار بوده که کشف بیش از 90 کتیبه پهلوی اشکانی و ساسانی خود گویای این واقعیت است .

سنگ نگاره لاخ مزار ودر 29 کیلومتری بیرجند .

دفتریاد بودی است از دوران میان سنگی تا عصر حاضر تایباد : بررسی ها ی باستانشناسی نشان می دهد که از هزاره سوم پیش از میلاد منطقه باخرز (تایباد ) مسکونی بوده اما عصر توسعه آن مربوط به قرن چهارم و هفتم ه.ق می باشد تربت جام :این هر نیز از هزاران سال پیش زیستگاه اقوام باستانی بوده و کرانه های هریرود وکشف رود و جامرود آثاری از گذرگاه و سکونت اقوام مهاجم ومهاجر را داراست .

مطالعات باستانشناسی خبر از سکونت 5هزا ر ساله و پر رونق این منطقه می دهد تربت حیدریه: این شهر تا قرن هفتم ه.ق به زاوه شهرت داشت که در یورش مغولها به کلی ویران و از صفحه جغرافیا محو شد و پس از قرن نهم هجری برگرد مدفن قطب الدین حیدر ، شهر تربت حیدریه بنیان گرفت .

بررسیهای باستانشناسی منجر به شناسایی آثار متعدد باستانی از دوران پیش از تاریخ تا دوران معاصر در آن شده است جاجرم : بررسیهای اخیر باستانشناسی نشان می دهد که کهن ترین زیستگاه در اطراف این شهر قرار داشته که آب و هوای مناسب ، مراتع انبوه ، رودها و نهرهای پرآب انگیزه ای مناسب برای سکونت انسانهای دوران میان سنگی را در این منطقه بوجود آورده است چناران : شهرستان چناران که تا سالهای اخیر بخشی از شهرستان مشهد ه شمار می رفت در دره رود کشف رود یا میانه دشت حاصلخیز مشهد قرار دارد .

وقایع تاریخی را باید در لابهلای تاریخ مشهد جست .

ولی در گذشته دور منطقه چناران سرنوشت جداگانه ای از شهر مشهد داشت .

مطالعات باستانشنایی نشان می دهد که منطقه جناران در شمار نخستین مناطق مسکونی اقوام متمدن در دشت مشهد می باشد .

زیستگاههای 7هزار ساله در منطقه رادکان مبین امیت و استعداد آن منطقه در دورانهای مختلف پیش از تاریخ می باشد خواف :این شهر ازجمله مناطق کهن و مهم خراسان بشمار می رود براساس متون تاریخی و بررسیهای باستانشناسی .

این منطقه از دوران پیش از اسلام مسکون بوده و شهرهای معتبری چون زوزن، سنگان، سلومد و خرگرد داشته است .

دو شهر زوزن و خرگرد در دوره های خوارزمشاهی و تیموری از اهمیت ویژهای برخوردارند درگز : در متون تاریخی از شهر دارا نام برده شده است که بسیاری آن را منطبق بر(( درگز)) کنونی و مخفف ((داراگرد)) می دانند .

برخی نیز به نقل از مورخ یونانی (( یوستی نوس)) آن را پایتخت اشکانیان پنداشته اند .اما آنچه مسلم است منطقه درگز ، خاستگاه اصلی اشکانیان و جزیی از سرزمین پارتیان بوده است .

کشفیات اخیر باستانشناسی از اهمیت این سرزمین در دورهان ساسانیان خر می دهد سبزوار : خرابه ها و بقایای به جامانده در اطراف شهرستان سبزوار .

حکایت از وجود آبادیها و رباطهایی از دوران دیرینه دارد .

بقایای آتشکده آذر برزین مهر ، یکی از سه آتشکده مهم زردشتیان در این منطقه است .

وجود بقاع متبرکه و مساجد فرائان در سبزوار دلیلی بر پایبندی مردم این سامان به دین مبین اسلام می باشد .

پناهگاه کشف شده در ششتمد نشان از شجاعت و پایمردی مردم این خطه در