مدتی است که بحث بحران اشتغال در کشور مطرح شده است که دلیل عمده آن رسیدن موج جمعیتی دهه شصت به مرزهای ورود به دانشگاه و بازار کار است.
توسعه تکنولوژی و بویژه تکنولوژی اطلاعات می‌تواند کمک قابل توجهی به حل این مشکل بنماید و شغلهای متنوع و بسیاری در این حوزه ایجاد کند.
برای توسعه و گسترش فناوری اطلاعات در جامعه، اولبن قدم ایجاد مهارت و توانایی استفاده عموم مردم از کامپیوتر شخصی و فناوری اطلاعات در هر شغل و حرفه‌ای است.
امری که در ادبیات آموزشی سواد کامپیوتری نامیده می‌شود.
این مقاله بنا دارد ضمن تعریف سواد کامپیوتری، بر اساس الگوی بین‌المللی گواهینامه کاربری کامپیوتر در اروپا طرحی برای آموزش فراگیر فناوری اطلاعات در کشور ارائه نماید.
این طرح می‌تواند در آموزش و پرورش، سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، دانشگاه جامع علمی – کاربردی و سایر مراکزی که می‌خواهند توانایی افراد را در استفاده از کامپیوتر شخصی ارتقا دهند بکار گرفته شود.
در مقطع کنونی کشور ما در شرایط ویژه‌ای بسر می‌برد که وجه اصلی این شرایط را می‌توان ترکیب خاص جمعیتی دانست.
موج جمعیتی دهه شصت هجری شمسی، اکنون به مرزهای ورود به دانشگاه و بازار کار رسیده است و موجب شده که برای حفظ درصد بیکاری موجود(حدود 10%) لازم باشد سالانه بیش از هشتصد هزار فرصت شغلی ایجاد شود در حالیکه در طی سالهای گذشته بیش از سیصد هزار فرصت شغلی ایجاد نشده است.
واقعیت اینست که بحران اشتغال در پیش است و این در حالی است که عمدتا توجه کمی در مدیران و مسئولین اجرایی کشور به این مسئله وجود دارد و هنوز اتفاق نظر در راه حل آن و هماهنگی و اراده ملی در تحقق آن وجود ندارد.
بررسی شرایط جدید بین‌المللی نشان می‌دهد که راه توسعه کشور و عبور مطمئن از این بحران، توانمندی تکنولوژی است.
به گونه‌ای که ضمن پاسخ به به نیازهای داخل کشور، صدور کالاهای با تکنولوژی بالا (که دارای ارزش افزوده بالایی است) و صدور خدمات فنی و مهندسی را دربر داشته باشد.]1[
یکی از تکنولوژیهایی که می‌تواند در این عرصه نقش بازی کند تکنولوژی اطلاعات است.
توسعه این فناوری تاثیر بسیار گسترده‌ای در توسعه سایر تکنولوژیها، افزایش بهره‌وری سازمانها و مراکز، بهبود ارائه خدمات به مردم و ایجاد شغلهای جدید و متنوع دارد.
تفاوت عمده توسعه این فناوری نسبت به سایر فناوریها را می‌توان ضرورت فراگیر شدن استفاده از این فناوری در سطح وسیعی از جامعه دانست که از یک طرف بدون آن بازار لازم در کشور ایجاد نمی شود و از طرف دیگر ایجاد مشاغل جدید نیز بدون آموزش مهارتهای لازم به متقاضیان ممکن نیست.
همین واقعیتهاست که مفهوم سواد کامپیوتری را وارد ادبیات آموزش در بسیاری از کشورها کرده است.
این مقاله بنا دارد طرحی برای آموزش سواد کامپیوتری در کشور ارائه دهد.
در ابتدای طرح، مفهوم سواد کامپیوتری مطرح شده، سپس نارسائیهای عمده آموزش کامپیوتر در کشور بررسی شده و پس از آن مبتنی بر الگوی بین‌المللی گواهینامه کاربری کامپیوتر در اروپا طرح پیشنهادی آموزش فراگیر کامپیوتر و فناوری اطلاعات، متناسب با نیازها و مقتضیات کشور ارائه می‌شود.
مخاطبان این طرح بسیار گسترده بوده و طیف وسیعی از جامعه از جمله، دانش‌آموزان، دانشجویان، کارمندان، کارجویان و صاحبان حرف و مشاغل را دربر می‌گیرد.
مفهوم سواد کامپیوتری :
مفهوم سواد کامپیوتری مدتی است که وارد ادبیات آموزش در بسیاری از کشورها شده است.
به این معنی که در دنیای فعلی و آتی کسی که نتواند از کامپیوتر برای بدست آوردن مطالب مورد نیاز خود یا انجام کارهای روزمره عادی و حرفه‌ای خویش استفاده کند مرتباً نیازمند کمک از دیگران خواهد بود.
بنابراین همانطور که باسواد شدن همه شهروندان، اهمیت قابل توجهی در رشد فردی و اجتماعی آن جامعه دارد، ضروری است هر شهروند در جامعه، حداقل دانش و مهارت مورد نیاز برای استفاده از فناوری اطلاعات و کامپیوتر شخصی را دارا باشد.
برای رسیدن به این هدف ابتدا باید حداقل دانش و مهارت مورد نیاز تعریف شده سپس مراکز آموزشی - مبتنی بر این اصول - داوطلبان را آموزش داده و در نهایت بر مبنای یک امتحان استاندارد، صلاحیت فرد بررسی شده و در صورت شایستگی، گواهینامه معتبر و پذیرفته شده در سطح کشور به متقاضی اعطا شود.
این متن بنا دارد به این مهم بپردازد.
نارسائیهای عمده آموزش کامپیوتر:
سه نارسایی عمده در آموزش کامپیوتر و فن‌آوری اطلاعات مشاهده می‌شودکه در ذیل هریک از این نارساییها بررسی می‌شود:
الف- عدم تمایز روشن بین آموزش کامپیوتر با هدف تربیت کاربران و استفاده‌کنندگان از کامپیوتر و آموزش کامپیوتر با هدف تربیت متخصصین کامپیوتر
اگر هدف آموزش، تربیت کاربران برای استفاده هرچه بهتر از کامپیوتر شخصی باشد باید آموزشهایی مدنظر قرار گیرد که کامپیوتر را به عنوان ابزاری در خدمت مهارتهای فردی و حرفه‌ای قرار دهد و این قابلیت را در فرد تحت تعلیم بوجود آورد که در صورت نیاز بتواند آن را به راحتی با کاربردهای خاص حرفه موردنیاز عجین کند.
واضح است که با این هدف، آموزش برنامه‌نویسی نه تنها مفید نبوده بلکه تبعاتی نیز دربر دارد.
اگر هدف آموزش، تربیت متخصصان کامپیوتر باشد، در اینصورت لازم است تخصص مورد نظر از جمله برنامه‌نویسی، تعمیر و نگهداری و مونتاژ، مدیریت و نگهداری شبکه و غیره مشخص شده و متناسب با آن دوره آموزشی تدوین شود.( تفاوت بین این دو هدف آموزشی، مشابه همان تفاوتی است که می‌توان بین راننده اتومبیل و مکانیک اتومبیل قائل شد).
در طرح مورد نظر نگارنده، هدف، تربیت کاربران و استفاده‌کنندگان از کامپیوتر است و نه متخصصان کامپیوتر.
اگر هدف آموزش، تربیت متخصصان کامپیوتر باشد، در اینصورت لازم است تخصص مورد نظر از جمله برنامه‌نویسی، تعمیر و نگهداری و مونتاژ، مدیریت و نگهداری شبکه و غیره مشخص شده و متناسب با آن دوره آموزشی تدوین شود.( تفاوت بین این دو هدف آموزشی، مشابه همان تفاوتی است که می‌توان بین راننده اتومبیل و مکانیک اتومبیل قائل شد).
در طرح مورد نظر نگارنده، هدف، تربیت کاربران و استفاده‌کنندگان از کامپیوتر است و نه متخصصان کامپیوتر.
در رابطه با مهارتها و آموزشهای مورد نیاز استفاده‌کنندگان کامپیوتر سؤالات ذیل قابل طرح است: مهارتهای پایه استفاده از کامپیوتر در هر حرفه و فن چیست؟
چه نوع آموزشهایی برای این کاربران ضرورت دارد؟
ب- عدم فراگیری مهارتهای فردی برای استفاده از کامپیوتر کامپیوتر ابزاری است که در خدمت مهارتهای فردی و حرفه‌ای قرار می‌گیرد.
به عنوان مثال اگر کسی نحوه نوشتن یک نامه اداری را بلد نباشد بهترین ابزار ( از قلم و خودنویس و کاغذ گرفته تا کامپیوتر و چاپگر) تنها شکل کار را بهبود می‌بخشد و کمکی به محتوای متن ارسالی نمی‌کند.
بنابراین لازم است که از برخوردار بودن فرد متقاضی از مهارتهای فردی و حرفه‌ای اطمینان حاصل نموده و یا در صورت نیاز این مهارتها، همراه با آموزش کامپیوتر، فرا گرفته شود.
مثال روشن در این زمینه، آموزش صفحه گسترده‌ها به مدیران است.
نرم‌افزارهای صفحه گسترده، ابزار بسیار مناسبی برای مدیران از شرکتهای کوچک گرفته تا سازمانهای بزرگ و بین‌المللی برای تجزیه و تحلیل اطلاعات است.
اما معمولاً مدیران در کشور ما آشنایی کافی با نحوه تجزیه و تحلیل اطلاعات ندارند و نمی‌توانند آمار و اطلاعات و جداول در اختیار قرار گرفته را به شکل مناسبی جمع‌بندی نموده و با استفاده از آنها، تصمیمات عادی، مهم و یا استراتژیک را اتخاذ نمایند.
با این فرض، آموزش یک صفحه گسترده مانند Excel به آنها کمک زیادی نخواهد کرد و بجای اینکه این برنامه کاربردی را یک سیستم منسجم و به‌هم‌پیوسته و کاملاً موردنیاز احساس کنند، آن را اجزای گسسته‌ای می‌بینند که غایت کاربرد آن روشن و واضح نیست.
این امر یکی از دلایل ناکامیهای 75% از نظامهای بزرگ و گسترده اطلاعات است.
]2[ مهارتهای پایه برای استفاده از کامپیوتر در هر حرفه و کار را چنین می‌توان برشمرد : مهارتهای اولیه : مهارتهایی هستند که موردنیاز هر فرد می‌باشد.
(فارغ از اینکه ابزار کمک‌کننده به آن چیست) این مهارتها عبارتند از: اصول نامه‌نگاری و نگارش جستجو و یافتن اطلاعات و مطالب سازماندهی اطلاعات تجزیه و تحلیل مطالب ارائه مطالب مهارتهای ثانویه : مهارتهایی هستند که برای استفاده از کامپیوتر در ارتقاء مهارتهای اولیه لازم است.
این مهارتها عبارتند از: مبانی کامپیوتر و فن‌آوری اطلاعات تایپ و سرعت حرکت انگشتان برای سهولت کار با کامپیوتر زبان انگلیسی ( در حد فهمیدن دستورات و پیغامهای برنامه‌ها و استفاده از اینترنت که عموماً به زبان انگلیسی است).
ج- استاندارد نبودن آموزشهای ارائه‌شده و در نتیجه نبودن یک مدرک معتبر اگر آموزشهای ارائه‌شده در مؤسسات و مراکز مختلف آموزشی استاندارد نباشد، طبیعتاً نمی‌توان انتظار وجود یک مدرک روشن و معتبر را داشت که بر مبنای آن حد مهارت دارنده مدرک، مشخص و تضمین شود و ملاک اطمینانی برای استخدام افراد در شغلهای مبتنی بر کامپیوتر باشد.
در این رابطه سؤالات ذیل مطرح است : شرکت یا مؤسسه‌ای که می‌خواهد افراد را در حرفه‌های مبتنی بر کامپیوتر استخدام کند چگونه متوجه شود که شخص متقاضی مهارت لازم را داراست؟
آیا آموزش کامپیوتر در سطح کشورها استاندارد شده است؟
آیا مرجعی وجود دارد که علاوه بر یک کشور در سایر کشورها نیز اعتبار داشته و مدرک آن قابل قبول باشد؟
گواهینامه کاربری کامپیوتر در اروپا سعی کرده است که به سؤالات فوق پاسخ کاملی بدهد.
مرجعی که ابتدا در اروپا و با تایید کمیسیون اروپا گسترش پیدا کرده و به تدریج در بسیاری از کشورهای آمریکایی، آسیایی و آفریقایی نیز مورد پذیرش قرار می‌گیرد.
گواهینامه کاربری کامپیوتر (ECDL\ICDL) گواهینامه کاربری کامپیوتر در اروپا ECDL)) که در سطح بین‌المللی ICDL نامیده می‌شود تضمین می‌کند که دارنده آن، دانش مفاهیم پایه فناوری اطلاعات را دارا بوده و صلاحیت و توانایی استفاده از کامپیوتر شخصی و کاربردهای عمومی کامپیوتر را دارا می‌باشد.
به بیان دیگر این گواهینامه، نشان می‌دهد که دارنده آن یک امتحان تئوری که دانش او را در مفاهیم پایه فناوری اطلاعات ارزیابی می‌کند و شش امتحان عملی که شایستگی فرد را در استفاده از کامپیوتر شخصی و کاربردهای عمومی کامپیوتر ارزیابی می‌کند با موفقیت گذرانده است.
ICDL یک گواهینامه پذیرفته‌شده بین‌المللی است که توسط شرکتها، موسسات ، مراکز دولتی به عنوان مدرکی برای استخدام متقاضیان تلقی شود و تضمین می‌کند که متقاضی و یا کارمند دانش و مهارت لازم برای استفاده از کامپیوتر شخصی و کاربردهای عمومی آن را برابر با سرفصلهای پذیرفته شده بین‌المللی داراست .
هدف کلی برنامه ICDL بهبود و پیشرفت در سطوح پایه فناوری اطلاعات و لایه‌های بالاتر آن در استفاده از کامپیوتر شخصی در سطح اروپا و بین‌الملل است.این استاندارد توسط بنیاد ICDL گسترش پیدا کرد.
نقش این بنیاد، تشویق و هماهنگی توسعه مفاهیم ICDL است.
بنیاد ICDL بر شیوه آموزش و ارزیابی این الگو در اروپا و سطح بین‌المللی نظارت دارد.
بنیاد ICDL یک سازمان غیرانتفاعی است که با هدف هماهنگی مفاهیم پایه ICDL در اروپا تشکیل شده و کشورهایی که عضو جامعه اطلاع‌رسانی حرفه‌ای اروپا CEPIS هستند، بر این گواهینامه صحه گذاشته‌اند و در محدوده اروپا برای هرکدام از این کشورها معتبر است.
در خارج از اروپا لازم است سازمانهای گواهی‌دهنده توسط بنیاد ICDL ارزیابی‌شده و گواهی صلاحیت برای آنها صادر شده باشد.
الف) اهداف ICDL : 1- ترویج و پرورش سواد کامپیوتری برای همه 2- افزایش سطح دانش فناوری اطلاعات و سطح صلاحیت فنی استفاده از کامپیوترهای شخصی و کاربردهای عمومی آن برای همه شهروندان در سطح اروپا و بین‌الملل.
3- تضمین این امر که کاربران کامپیوتر در استفاده از کامپیوتر شخصی مهارت کافی را دارند.
4- افزایش بهره‌وری همه کاربرانی که در کارشان، نیاز به استفاده از کامپیوتر دارند.
5- بهتر نمودن بازگشت سرمایه‌گذاری در فناوری اطلاعات.
6- مهیا نمودن یک شرایط پایه برای اینکه همه مردم ، فارغ از نوع تحصیلات و تجربیات قبلی‌شان بتوانند عضو یک جامعه اطلاعاتی باشند.
ب) ویژگیها و فواید ICDL : امروزه، مهارتهای کامپیوتری اهمیت روزافزونی برای مردم در کلیه امور زندگی پیدا کرده است.
ICDL یک گواهینامه فناوری اطلاعات برای همه شهروندان است و برای همه کسانی که به آن نیاز دارند (و یا علاقه‌مند به آن هستند) دانش فنی استفاده از کامپیوتر شخصی را می‌آموزد.
این گواهینامه برای همه مردم - در هر کاری که انجام می‌دهند - و افراد جویای کار در هر سنی که هستند مناسب است.
بعضی از ویژگیهای مفید ICDL را چنین می‌توان برشمرد : گواهینامه مهارت برای استفاده از فناوری اطلاعات برای همه یک روش ابتکاری و ملموس برای اندازه‌گیری و تایید مهارتهای هر فرد یک الگو برای آموزش و یادگیری در جامعه اطلاعاتی یک مدل بسیار موثر برای ارزیابی فارغ‌التحصیلان آموزش فناوری اطلاعات اطلاع‌رسانی به عموم مردم برای مشارکت فعال در تولید و توزیع اطلاعات یک صلاحیتنامه منعطف و قابل دسترسی که امکان تحرک و پویایی دارنده آن را افزایش می‌دهد.
مخاطبان ICDL : مخاطبان ICDL عموم افرادی است که می‌خواهند به شایستگی از کامپیوتر شخصی استفاده ببرند: از جمله کارکنان و کارمندان، دانش‌آموزان و شهروندان.
این گواهینامه مدرکی برای احراز صلاحیت آنها در استخدام ، ارتقاء و بهبود شغل می‌باشد ( براساس مهارت موردنیاز در استفاده از کامپیوتر).
با این