بر اساس گزارشات سازمان جهانی بهداشت 20% جمعیت جهان مبتلا به سوء تغذیه های مزمن هستند.
حدود 190 میلیون کودک زیر 5 سال از سوء تغذیه انرژی پروتئینی رنج می برند و روزانه 40 هزار نفر از این کودکان می میرند.
بیش از 2 میلیارد نفر که اکثر زنان و کودکان می باشند، دچار کمبود یک یا چند ماده مغذی (ید، آهن، ویتامینهای A و D و …) هستند.
عواقب این کمبودها عقب ماندگیهای جسمی و ذهنی، کوری و مرگ می باشد.
کمبودهای فوق الذکر از عمده ترین مشکلات تغذیه ای کشور ما محسوب می گردند از جمله اختلالات ناشی از کمبود ید حدود 15 میلیون نفر از جمعیت کشور را به درجات مختلف گرفتار کرده است و تخمین زده می شود که حدود 3 میلیون نفر از عوارض شدید آن رنج می برند.
آنچه که قابل تعمق است عوارضی چون کاهش قدرت فراگیری، کاهش کارآیی و عدم توانایی در کسب مهراتهای پیچیده است که در ارفاد مبتلا به کمبود ید ظرهر می گردد و نسل آینده و توسعه ملی اقتصادی کشور را در معرض مخاطره قرار می دهد.
مسئله مهم آن است که اختلالات ناشی از کمبود ید غیرقابل جبران اما قابل پیشگیری هستند.
اختلالات ناشی از کمبود ید بعنوان یکی از کمبودهای تغذیه ای شایع شناخته شده است.
این اختلالات در اثر فقدان ید در رژیم غذایی بوجود می آیند و از گواتر، عقب ماندگی روانی و اختلالات جسمی تاکریتنیسم را شامل می شوند.
اکثر این اختلالات دائمی و علاج ناپذیر هستند اما تمام آنها قابل پیشگیری اند.
مصرف روزانه نمک یددار، حفاظت کاملی را در برابر تمام اختلالات ناشی از کمبود ید با هزینه سرانه بسیار ناچیزی در سال فراهم می کند.
برای آنکه تمام افراد بتوانند ید را بمقدار کافی در رژیم غذایی روزانه دریافت نمایند بر اساس برنامه ریزیهای انجام شده نمک یددار در هر شهر و روستا در دسترس همگان قرار گرفته است.
ید:
ید یک عنصر طبیعی و ضروری برای زندگی انسان است.
بدن انسان برای انجام برخی از واکنشهای حیاتی خود نیاز به ید دارد که باید بطور مداوم در اختیارش قرار گیرد.
مقدار ید بدن یک فرد بالغ در حدود 15 تا 25 میلی گرم است و در تمام سلولها ید موجود است، ولی در حدود 70 تا 80 درصد آن در غده تیروئید می باشد.
وجود ید برای ساختن هورمونهای تیروئید برای بدن ضرورت دارد.
همچنین وجود ید در تبادلاتمربوط به انرژی در بدن، رشد و تکامل و متابولیسم بسیاری از عوامل مغزی ازجمله در تبدیل کاروتن به ویتامین A، سنتز پروتئین، جذب کربوهیدرات از روده در مواقعی که تولید تیروکسین طبیعی باشد بسیار موثر است.
ید بیشتر بصورت ید معدنی یا احیاء شده یدید (iodide) و کمی هم بصورت ید غیر آلی یا متصل به ترکیبات آلی در غذا وجود دارد.
ید معدنی در تمام طول دستگاه گوارش و بخصوص در روده کوچک جذب می شود.
نمک یددار:
نمک یددار جهت پیشگیری از کمبود ید بکار می رود و آن نمکی است معمولی که حاوی یکی از ترکیبات ید بمقدار جزیی می باشد.
نمک یددار طعم و بوی دقیقاً مشابه نمک معمولی را دارد و به همان طریق نیز مصرف می شود.
نمک ید دار نمک معمولی
- نمک یددار باید دور از نور و در ظرف دربسته نگهداری شود.
- نگهداری نمک یددار به مدت طولانی (بیش از یکسال) موجب از دست رفتن ید آن می شود لذا از ذخیره کردن نمک یددار خودداری کنید.
- میزان مصرف روزانه نمک یددار کاملاً به اندازه نمک معمولی می باشد و مصرف زیاد آن، زیان مصرف زیاد نمک معمولی را دارد.
- مصرف نمک سددار برای همگان الزامی است بجز کسانیکه پزشک حتی مصرف نمک معمولی را برای آنان ممنوع کرده است.
- در مناطقی که بسیاری گواتر بعلت کمبود ید شایع است نمک یددار راهی مطمئن و بی دردسر برای پیشگیری از بیماری است.
اهمیت ید:
ید برای رشد و تکامل طبیعی و عملکرد مغز و جسم ضروری است.
فقدان ید موجب ابتلا به گواتر گردیده و فرد مبتلا کودن، بیحال و به سهولت خسته می شود و فعالیت کمتری نسبت به افراد طبیعی دارد.
اما از همه مهمتر، مغط و جسم نوزاد، بدون ید کافی، بطور دائم عقب مانده و دچار تأخیر رشد می گردد.
ید بویژه در اوایل دوران کودکی، بلوغ و حاملگی مورد نیاز است و دریافت کافی آن اهمیت حیاتی دارد.
زنی که کمبود ید دارد، احتمالاً کودک غیرطبیعی بدنیا خواهد آورد و اگر کودک درمان نشود، همانطور که رشد می کند وضعیت جسمی و روانی او بدتر می شد.
ید به مقدار 50-25 میلی گرم در بدن افراد بالغ وجود دارد.
ید موجود در مواد غذایی و آب در روده جذب می شود.
برحسب فعالیت غده تیروئید مقداری از ید بوسیله این غده گرفته می شود و در ترکیب تیروکسین که هورمون غده تیروئید می باشد مورد استفاده قرار می گیرد.
ید مورد نیاز از کجا تأمین می شود:
ید بطور طبیعی در خاک و آب موجود است.
بطوریکه نیاز طبیعی ما را از محصولاتی که روی خاک غنی از ید کاشته دشه اند تأمین می شود.
اما وقتی خاک منطقه ای فاقد ید است محصولات بدست آمده از نظر این مواد مغذی اساسی کمبود دارند درنتیجه مردم ساکن این مناطق بطور مدائم این محصولات را مصرف می نمایند، نیازشان به این عنصر اساسی برآورده نمی شود.
ید بطور طبیعی در خاک و آب موجود است.
اما وقتی خاک منطقه ای فاقد ید است محصولات بدست آمده از نظر این مواد مغذی اساسی کمبود دارند درنتیجه مردم ساکن این مناطق بطور مدائم این محصولات را مصرف می نمایند، نیازشان به این عنصر اساسی برآورده نمی شود.
کمبود ید: کمبود ید باعث بیماری گواتر می شود، نبودن مقدار کافی ید باعث می شود که سلولهای مخاطی غده تیروئید برای ترشح مقدار کافی هورمون، بزرگتر از اندازه شوند.
بزرگ دشن غده تیروئید را گواتر می گویند.
گواتر فقط یکی از عوامل کمبود ید است.
کمبود ید اختلالات جسمی و روانی شدید و گاه خفیف را موجب می شود.
مطالعات زیادی برروی اختلالات ناشی از کمبود ید صورت گرفته است.
تحقیقات زیاید برروی اختلالات ناشی از کمبود ید صورت گرفته است.
تحقیقات نشان داده است که کودکان مبتلا به کمبود ید در سنین بالاتر از 9 سال در رابطه با تستهای هوشی، قدرت تمرکز، تمرکز، درک مطلب و سرعت عمل در واکنشهای جهت یابی در حدی پائین تر از کودکان گروه همسان خود که دارای ذخیره ید کافی بودند، قرار دارند.
همچنین اینگونه کودکان به اختلالات بینایی و شنوایی نیز دچار می شوند.
بر طبق گزارش صندوق کودکان ملل متحد حداقل 6 میلیون نفر به عقب افتادگی ذهنی ناشی از کمبود ید دچار هستند.
1- دوران بارداری: الف – سقط جنین، زایمان زودرس و تولد نوزاد مرده ب- اختلال رشد مغزی جنین، تولد نوزاد مبتلا به عقب ماندگی ذهنی و جسمی شدید و کر و لالی.
2- در دوران کودکی: الف – عقب ماندگی ذهنی، تأخیر رشد اندامهای حرکتی ب – نارسایی یا توقف رشد بدنی، ناتوانی جسمی، اختلالات عضلانی، فلج اطفال، فلج اعصاب، اختلال تکلم و کم کاری تیروئید.
3- در نوجوانی: گواتر، کم کاری تیروئید، عقب ماندگی رشد روانی جسمی 4- در بالغین: گواتر، خستگی زودرس، کاهش کارآیی گواتر چیست گواتر تورم قسمت جلوی گردن بعلت بزرگی غده تیروئید است.
وقتی ید کافی به بدن نرسد اندازه تیروئید، افزایش می یابد.
تمام گوارترها قابل روئیت نیستند.
بسیاری از آنها ویژه در مراحل اولی، فقط توسط پزشک متخصص قابل تشخیص هستند.
تنها هنگامی که گواتر، بزرگ و قابل روئیت گردد، توسط همه افراد قابل تشخیص است.
کسی که گواتر دارد ممکن است سایر اختلالات مخفی ناشی از کمبود ید را نیز داشته باشد.
غده تیروئید طبیعی غده تیروئید بزرگ گواتر ساده و یا آندمیک: در نوجوانان و بالغین کمبود ید ترشح ساخت هورمونهای تیروئید می شود.
و در اثر کمبود اولیه یا ثانویه ید عوارض مختلفی ممکن است ظاهر شود که مهمترین آنها گواتر ساده یا آندمیک است.
گواتر ساده بواسطه کمبود غذایی ید بیشتر بعلت نقصان یا فقدان در آب یا اراضی است و انواع غذاهای گیاهی و حیوانی همراه با کمبود ید در این مناطق تهیه و مصرف می گردند.
مصرف زیاده از حد بعضی مواد غذایی گواترزا مثل کلم و شلغم ممکن است شخص را نستعد ابتلاء به بیماری نماید.
البته مواد گواترزا در تغذیه طبیعی چندان زیاد نیست و خطراتی از این قبیل معمولاً کمتر عارض می گردند، معمولاً 2% از کسانی که فقط رژیم گیاه خواری استفاده می کنند و روزانه حدود 3000 میکروگرم یا 3 گرم ید دریافت می دارند به این نوع گواتر مبتلا می شدند.
ید بعنوان عاملی مؤثر در معالجه گواتر شناخته شده است.
غده تیروئید همانطور که اشاره شد جهت مقابله با کمبود ید که برای «سنتز» تیروکسین لازم است فعالیت می کند و این فعالیت منجر به بزرگ شدن تیروئید می شود.
گواتر ساده یک بیماری بدون درد است که وضع ظاهری خود را تغییر می دهد و بعد از ایجاد گواتر، معالجه با ید نمی تواند اندازه غده تیروئید را تغییر دهد.
در صورت ادامه رشد تیروئید، ممکن است در اثر فشاری که برروی نای از هر دو طرف می آید سبب اشکال در تنفس شود.
بیشتر گواترها به معالجه با ید پاسخ خوبی داده اند.
کرتینیسم: کریتینسم اغلب در میان نوزادانی که مادرانشان در دوران نوجوانی و آبستنی ید کمتری مصرف کرده اند و همچنین در نواحی که گواتر آندمیک وجود دارد زندگی کرده اند ماهده شده است.
این کودکان از (هیپونیروئیدیسم) رنج می برندکه از مظر فیزیکی کوتوله هستند.
(کاهش شدید رشد جسمی) و همچنین عقب ماندگی ذهنی نیز دارند در صورتیکه معالجه بعد از تولد شروع شود بسیاری از علائم کرتینیسم قابل برگشت است ولی اگر دیرتر و در دوران طفولیت معالجه شوند از اختلال در رشد فیزیکی و عقب ماندکی ذعنی نمی توان جلوگیری کرد.
اگر مادر کمبود ید خفیف داشته باشد باز کودک تحت تأثیر قرار می گیرد، گرچه ممکن است طبیعی به نظر آید آسیب مغزی کودک معمولاً در سالهای بعد از طریق عملکرد ضعیف در مدرسه و عدم توانایی در فعالیت طبیعی و انجام وظایف روزانه نمایان می گیرد.
اثرات زیانبار احتماعی اقتصادی این نوع کمبود ید در کشور باید مورد توجه و اهمیت قرار گیرد.
کریتینیسم، دائمی و غیر قابل علاج است.
کریتینیسم مانند اکثر اختلالات ناشی از کمبود ید (به استثنای برخی از انواع گواتر) قابل درمان نیست اما قبل از وقوع به سادگی قابل پیشگیری است.
مصرف منظم نمک یددادر، نسل حلال و آینده را در برابر نتایج مصیبت بار اختلالات ناشی از کمبود ید حفاظت می نماید.
اختلالات ناشی از کمبود ید در چه مناطقی از کشور شایع است: بروز اختلالات ناشی از کمبود ید در مناطق کوهستانی از مدتها پیش گزارش شده است.
معهذا کمبود ید در جلگه ها و کناره رودها و حتی سواحل دریاها نیز دیده می شود و منحصر به مناطق کوهستانی نیست.
کمبود ید و گواتر در مناطق مختلف ایران منجمله در دامنه های جبال البرز و زاگرس وجود دارد.
در یک بررسی که در سال 1368 توسط گروه تحقیق کمیته کشوری IDD در کل استانهای کشور بر اساس یافته هالی بالینی صورت گرفت.
از هر استان 4700 دانش آموز در سه مقطع تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان شامل 2400 نفر در شهر و 2400 نفر در روستا (که نیمی دختر و نیمی پسر بودند مورد مطالعه قرار گرفتند.
نتایج حاکی از وجود گواتر بومی در مناطق مختلف کشور است.
بر اساس این بررسی و با استفاده از سایر اطلاعات، استانهای کشور از لحاظ شیوع گواتر و عوارض کمبود به سه گروه بشرح ذیل تقسیم بندی شده اند: 1- استانهای با شیوع خیلی بالا (تا 70 درصد) شامل: اصفهان، تهران، کردستان، کرانشاه، کهکیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، ایلام و لرستان.
2- استانهای با شیوع بالا (تا 45 درصد) شامل: سمنان، فارس، گیلان، مازندران، همدان، آذربایجان غربی، خورستان و زنجان.
3- استانهای با شیوع کمتر 0تا 20 درصد) شامل: آذربایجان شرقی، خراسان، کرمان، مرکزی، بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و یزد.
راههای پیشگیری: استفاده از محلولهای روغنی یددار بصورت تزریقی یا خوراکی که در مناطقی که در معرض کمبود شدید هستند.
استفاده از نمک یددار یددار کردن نمک با صرفه ترین و مطمئین ترین راه پیشگیری از اختلالات ناشی از کمبود ید می باشد.
مصرف نمک یددار در تهیه غذا بهترین روش اطمینان بخش مصرف ید کافی است.
بدن ما روزانه به حداقل 150 میکروگرم (P.P.M150) ید احتیاج دارد 0به اندازه یک سر سوزن) میزان یدی که در کشور ما به نمک اضافه می شود 40 میکروگرم P.P.M40 به ازاء هر گرم نمک تعیین شده است.
منابع غذایی: باستثنای برخی از انواع جلبکها و علفهای دریایی، غذاهایی که بطور طبیعی غنی از ید باشند وجود ندارد.
منشاء ید تمام غذاها از خاکی است که روی آن پرورش می یابند.
اگر خاک ار نظر ید فقیر باشد، غذاهای کاشته شده نیز حاوی مقدار کمی ید هستند.
بنابراین در مناطقی که کمبود ید دارد تنها راه برای اطمینان از دریافت ید مورد نیاز،