دانلود مقاله ارزش و اهمیت شیر در تغذیه انسان

شیر به عنوان یکی از کامل‌ترین غذاهای طبیعت شناخته شده است و غذای منحصر به فرد بچه‌های تازه متولد شده پستانداران است و تنها منبع غذایی در 3-2 ماه اول زندگی است.
اهمیت تولید شیر تنها از نظر غذایی و تغذیه نمی‌باشد.

گوساله یا بره‌ی تازه متولد شده برای این‌که خوب رشد کند و در مقابل امراض مقاومت داشته و صاحب بنیه خوبی شود و در آینده تولید خوبی داشته باشد، بستگی به مقدار و کیفیت شیری که در دوره‌ی شیرخوارگی می‌خورد، دارد.
شیر به خاطر داشتن سه جزء ترکیب دهنده‌اش یعنی کلسیم، پروتئین و ویتامین، در جیره غذایی دارای اهمیت ویژه‌ای است.

پروتئین شیر مرکب از آلبومین و گازئین و گلبولین است که از پروتئین‌های با کیفیت و بسیار خوب بوده و در ساختمان ماهیچه‌ها و ترمیم بافت‌های بدن بکار می‌رود.

قند شیر یا لاکتور یک منبع انرژی خوبی بوده و به آرامی جذب بدن می‌شود و در جذب کلسیم و فسفر نقش عمده‌ای دارد.
چرب شیر یکی از مواد غذایی بسیار زود هضم بوده و علاوه بر تولید انرژی زیاد، محتوی ویتامین‌های E, D, A است و همچنین شیر محتوی انواع ویتامین‌های B است.

مواد معدنی بخصوص کلسیم موجود در شیر از مواد معدنی است که اسکلت انسان احتیاج مبرمی به آن دارد.

یک لیتر شیر در روز تمام احتیاجات ریبوفلاوین بچه‌های در حال رشد و افراد بالغ را تامین می‌کند.

ارزش ظاهری گاوهای شیری:
در حدود نیم قرن است که دامداران با استفاده از روش بازرسی کمی و کیفی شیر که در هر یک از ماده گاوهای بطور انفرادی به عمل می‌آورند، به قدرت شیردهی هر یک از آنها پی برده و آنها را در کتاب انسان شجره نامه یاد کرده‌اند.

در ضمن با توجه به کتاب مذکور و با استفاده از روش انتخابریال به اصلاح نژاد گاوهای خود پرداخته‌اند.
در کشورها و یا مناطقی که تا کنون سازمان مجهزی برای اجراء این عمل در یک مقیاس قابل توجهی بوجود نیامده باشد، در چنین مواقعی برای پی بردن به ارزش حیوان از لحاظ شیر و چربی محتوی آن، ناچار باید به علائم گوناگونی متوسل شد.
برای اولین بار در سال 1834 در جزیره جرسی، دامداران روش نمره‌گذاری را برای گاوهای شیری تعیین نمودند و مورد استفاده قرار دادند.

در حال حاضر هر یک از اتحادیه‌های دامداری برای نژادهای مورد علاقه‌ی خودشان استاندارد خاصی معین کرده و روش تعیین ارزش حیوان را بوسیله‌ی نمره دادن به اندام‌های خارجی دام معمول ساخته‌اند.

مجموع نمراتی که برای بهترین فرد یک نژاد قائل شد، 100 می‌باشد.

در نتیجه نمره‌ی افراد مختلف همیشه از این کمتر است.

نبودن یک اساس علمی برای تعیین نمرات جهت اندام‌های خارجی، باعث شده است که همیشه رضایت کامل از این طرز قضاوت حاصل نشود.

دامداران هلندی که در اوایل قرن هفدهم، نژاد هلشتاین را به آمریکا صادر می‌کردند، روش شماره‌گذاری نواحی را انتشار دادند.

در آمریکا در سال 1885 برای نژاد جرسی و در سال 1889 برای نژاد هلشتاین – فریژن یک روش نمره‌گذاری که با روش دیگران متفاوت بود، قبول کردند.

علائم گاوهای شیری
شکل عمومی – منظره حیوان:
از روی منظره‌ی عمومی دام، می‌توان تا حد زیادی به صفات شیردهی حیون پی برد.

ماده گاوهای پرشیر به حد اعلاء دارای صفات مادینگی باشند و بخصوص باید که رشد اعضاء متناسب با جنس در آنها کامل و واضع باشد.

فرم مستطیلی که مشخص‌کننده‌ی گاوهای گوشتی می‌باشد و فرم ذوذنقه که تیپ گاوهای شیری را مشخص می‌کند، خط پشت و کمر مستقیم و خط قسمت تحتای بدن از جلو به عقب و از بالا به پایین مورب می‌باشد.
اندام‌های متناسب با جنس:
هر گاه یا اسب اخته را در نظر بگیریم، مشاهده می‌کنیم که بین اعضاء گوناگون حیوان تعادلی برقرار می‌باشد، اما این تعادل در اسب و مادیان، در گاو نر و ماده از بین می‌رود.

به عبارت دیگر، اندام‌های مختلفی که در حیوان بر حسب جنس بیشتر رشد و نمو می‌کند، متناسب با جنس و صفتشان را صفات ثانویه می‌خوانند.

بنابراین در گاو ماده باید که هر دو دهانش از یکدیگر باز، شکم فراخ، رشد لگن خوب و برعکس سر کوچک، گردن طویل و باریک و سینه نیز باریک باشد.
بطوری که از روی شکل عمومی می‌توان تا حد قابل توجهی به خاصیت شیردهی ماده گاو پی برد.

تیپ گاوهای پرشیر باید دارای یک هیکل استخوانی باشد، رشد عضلات بدن زیاد نباشد و در عین حال سرحال باشد.

موهایش نرم و سالم، پوستش نرم و بسیار قابل انعطاف است.

چشمهایش درخشان و با حالت، شکمش فراخ است و من‌حیث‌المجموع یک حالت اعتدال و آرامش خاصی در حیوان مشاهده می‌شود که که از سلامتی او حکایت می‌کند.

طبیعت حیوان
طبیعی است که هر حیوانی باید در آخر دوره‌ی شیردهی و در موقعی که خشک می‌کند، تا حدی چاق و سرحال باشد.

این چربی ذخیره در سه یا چهار هفته‌ی اول دوره‌ی شیر از بین می‌رود و حیوان لاغر می‌شود.

می توان گفت که هیچگاه در بهترین زمان دوره شیردهی، یک حیوان ممتاز و پرشیر، چاق نخواهد شد.

حتی اگر مقدار جیره‌ی آن را بطور قابل توجهی اضافه کنند و یا به عبارت دیگر با هیچ نوع جیره‌ای نمی‌توان حیوان را به حالت قبل از زایش از لحاظ چاقی رساند.

چنین طبیعیت مخصوص گاوهای پرشیر می‌باشد و می‌توان گفت که چنین حیوان پرشیر در موقع شیر دادن همیشه لاغر و استخوانی می‌باشد.

جدوگاه آن برنده، مهره‌های پشت قوی و برجسته و ناحیه‌هایش و ران عاری از گوشت زائد است.

رشد و نمو دستگاه گوارش:
یک گاو پرشیر باید جهاز گوارش بسیار پر رشد باشد تا بتواند مقدار زیادی غذا را هضم، جذب و تبدیل به شیر کند.

رشد این دستگاه باعث می‌شود که قسمت شکم یعنی قسمت دستگاه گوارش و سایر اندام‌های منضم به آ را در خود جای دهد.

هرگاه ظرفیت شکم به قدر کفایت نباشد، نمی‌تواند به قدر لازم از غذا استفاده کند، بدیهی است که سن حیوان در روی حجم شکم از لحاظ عمق و ابعاد دیگر، تا حدی موثر است و عمق شکم با افزایش سن زیاد می‌شود.

دنده‌ها باید پهن و کاملاً کمانی و از یکدیگر فاصله داشته باشند.

گفته شده است که فاصله سه انگشت باز بین دنده‌ها علامت خوبی حیوان از لحاظ شیر بشمار می‌رود.

دستگاه گوارش خون:
پس از هضم و جذب غذا، باید تمام اندام‌ها بتوانند به نحو شایسته‌ای بوسیله‌ی دستگاه گردش خون تغذیه شود.

بدیهی است که هر اندازه جریان خون بخصوص در پستان بهتر و شایسته‌تر انجام یابد، به همان اندازه ترشح شیر زیادتر خواهد بود.

بنابراین، فعالیت شدید دستگاه گردش خون دارای اهمیت فراوانی در دام‌های پرشیر می‌باشد.
در مورد جهاز گردش خون، ظرفیت قلب، شش‌ها و سرخرگ‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد.

معمولاً یک قلب بزرگ نشانه زیاد بودن ظرفیت قلب و شش‌ها می‌باشد.

گفته شده است که نسبتی بین ابعاد بدن و تولید شیر موجود است.
نسبتی بین وزن زنده، طول بدن، پهنای بدن و محیط بدن با تولید شیر موجود می‌باشد.

پوست نرم و قابل انعطاف، علامت خوبی گردش خون می‌باشد.

چشم‌های صاف و درخشان نیز نشانه‌ی خوبی جریان گردش خون است.

خرفتی و یا تنبلی حیوان به طور طبیعی یا در اثر بیماری، نشانه ضعف و یا بدی جریان خون می‌باشد.

در این حالت، پوست سفت و خشک می‌شود، موهاسیخ می‌گردد و چشم درخشندگی خود را از دست می‌دهد.

پستان: پستان عضو اصلی تولید شیر می‌باشد و آزمایش آن اهمیت به سزایی دارد.

در آزمایش پستان، حجم، شکل، عروق، طرز اتصال پستانک و قرینه بودن قسمت‌های چهارگانه آن توجه دامپرور را جلب می‌نماید.

برای آزمایش پستان باید ابتدا از نیم‌رخ و بعد از عقب آن را بازرسی کرد.

مواردی که در ارزیابی پستان باید به آن توجه کرد عبارتند از: حجم پستان این نکته مسلم است که هر اندازه پستان بزرگتر باشد، می‌تواند در خود شیر ذخیره کند.

اما در عین حال باید به پستان‌های گوشتی توجه کرد.

به عبارت دیگر لازم است که با لمس غدد پستانی، ساختمان آن را احساس نمود، زیرا در صورتی که ازدیاد و نمو بافت‌های هم‌بند، باعث این رشد باشد، دام پرشیر نخواهد شد.

این نوع پستان بین دامداران به پستان گوشتی معروف است.

در این صورت حجم پستان پس از دوشیدن خیلی کم تغییر می‌کند.

در ضمن با لمس کرد پستان، باید حالت ارتجاعی آن را در نظر گرفت و آن را از پستان گوشتی که قبلاً عنوان شد، تمیز داد.

از سوی دیگر، باید در نظر داشت که حجم بزرگ پستان، در موقعی است که دام در دوره‌ی شیردهی می‌باشد.

شکل پستان دامدارها برای شکل پستان اهمیت بخصوصی قایل هستند.

پستان باید به شکل برآمدگی منظمی خود را بنمایاند، از طرف جلو باید با یک زاویه خیلی محو شده به سطح شکم متصل شود و از طرف عقب به وسیله‌ی یک خط محدب و منظمی به طرف بالا و به سمت پرینه امتداد یابد.

این شکل در دام‌های جوان در موقع ابتدای شیردهی دیده می‌شود و در دام‌های پیر غالباً پستان می‌افتد و پستانک‌ها نیز کلفت و افتاده می‌شوند.

شکل پستان در این موقع به شکل بطری درمی‌آید، طول آن از بالا به پایین بیش از جلو به عقب برمی‌گردد.

پستانک - حجم پستانک پستانک کوچک باعث می‌شود که دوشیدن به سختی انجام پذیرد و پستانک‌های بزرگ علامت زمختی و عدم ظرافت می‌باشد.

بنابراین باید پستانک‌ها متوسط باشد.

اتصال پستانک‌ها اتصال پستانک‌ها اهمیت مخصوصی را داراست.

از نیم‌رخ، پستانک‌های راست باید کاملاً پستانک‌های چپ را بپوشاند و از عقب باید پستانک‌های عقبی بین پستانک‌های جلویی با فاصله مساوی قرار گرفته باشد، بطوریکه ترسیم چهار پستانک در سطی افقی شبیه به ذوذنقه‌ای شود که قاعده بزرگ آن در جلو واقع گردد.

منفذ پستانک‌ها بایستی با فشار متعادل در روی پستانک‌ها اطمینان حاصل کرد که منفذ آنها طبیعی می‌باشد.

در عین حال باید با این عمل کقدار کمی شیر در کف دست ریخته می‌شود، آن را از نظر رنگ، مزه، طعم و بو مورد آزمایش قرار داد.

پستانک‌های اضافی گاهی در روی پستان، پستانک‌های اضافی دیده می‌شود.

این پستانک‌ها در عقب پستانک‌های خلفی و در بالای آن قرار گرفته است و در قاعده آن غده کوچکی قرار دارد که در اثر ممارست و ورزش ممکن است موفق شوند که از آن غده‌ها، شیر خارج نمایند.

عروق پستان پستان بوسیله‌ی یک سیستم شریان و ورید تغذیه می‌شود که خود از نظر فیزیولوژی باعث تولید شیر می‌گردد.

هر اندازه این سیستم قوی‌تر و بزرگ‌تر باشد، از نظر فیزیولوژی بهتر می‌تواند عمل خود را انجام دهد.

اساس نمره‌گذاری قسمت‌های مختلف بدن در گاوهای شیری: 1.

شکل ظاهری 30 امتیاز 2.

تیپ شیرواری 20 امتیاز 3.

حجم قسمت وسط بدن 20 امتیاز 4.

شکل و عروق پستان 30 امتیاز .

جمع 100 امتیاز ارزیابی گاوهای شیری از روی رکورد شیر تاریخچه‌ی رکورد شیر (بازرسی کمی و کیفی شیر) برای اولین بار در اوایل قرن نوزدهم، دانمارکی‌ها برای بازرسی کمی و کیفی شبر تشکیلاتی بوجود آورده‌اند که بعدها سایر کشورها از آنها پیروی کردند.

در فرانسه اولین بار در سال 1907 جمعیتی برای بازرسی تشکیل شد.

هدف از رکوردگیری هدف از بازرسی شیر یا رکوردگیری بطور خلاصه عبارت است از: اطلاع دقیق از تولید شیر و میزان چربی و مواد ازته محتوی در شیر ماده گاوها در دوره‌ی شیردهی تامین غذای لازم و کافی متناسب با میزان تولید.

شناسایی حیوانات از لحاظ تولید شیر.

طبقه‌بندی کردن گاوهای پرشیر و شناختن گاوهای ممتار برای بدست آوردن محصول بیشتر در آینده با استفاده از فرزندان آنها.

قیمت‌گذاری گاو و گوساله‌ها برای فروش.

اصلاح نژاد گاوهای منطقه افزایش اقتصاد دامپروری کشور از راه صادرات اسرم و گاو نر و گاوهای ماده‌ای که دارای ارزش ژنتیکی فراوان باشند.

بهترین وسیله برای تعیین استعداد شیردهی ماده گاوها و مقدار مواد ترکیب کننده‌ی شیر آنها (چربی، پروتئینی)، بازرسی منظم و توزین روزانه‌ی مقدار شیر حیوان از شروع آزمایش تا موقع خشک شدن می‌باشد.

بدیهی است نتیجه‌ی این بازرس، استعداد حقیقی حیوان را از لحاظ تولید شیر و چربی محتوی آن و غیره تعیین می‌کند.

با انجام عمل مذکور، می‌توان شیر سالیانه‌ی ماده گاو را در هر دوره‌ی شیردهی و تمام تولید شیر را در دوره‌ی زندگی حیوان تعیین نمود.

روش‌های رکوردگیری در کشورهای دنیا از روش‌های مختلفی برای کنترل شیر و مواد جامد آن استفاده می‌شود که بهترین آنها عبارتند از: توزین روزانه‌ی شیر و تعیین درصد مواد جامد.

رکوردگیری هر 15 روز یکبار رکوردگیری هر 30 روز یکبار حداکثر تولید روزانه × 200 = میزان تولید در تمام مدت شردهی نکات مورد توجه در رکوردگیری ماهانه: اولین رکوردگیری از نظر میزان شیر و مواد چربی حداقل پنج روز از نظر مواد پروتئینی 9 روز پس از زایش و آخرین رکوردگیری تقریباً نزدیک به خشک شدن ماده گاو یعنی زمانی که ماده گاو یک بار در روز دوشیده می‌شود، انجام می‌گیرد.

مدت رکوردگیری هر 24 ساعت و یک بار در ماه می‌باشد.

ابتدای دوره‌ی شیردهی روز بعد از زایش (دومین روز زایش) و انتهای آن 14 روز پس از آخرین رکوردگیری می‌باشد.

رکوردگیری باید در هر ماه و در یک روز معین انجام شود، ولی اگر به عللی در روز معین انجام نشد، انجام عمل رکوردگیری به مدت 5 روز قبل تا بعد از تاریخ مذکور صحیح