دانلود مقاله روستای خرگرد

موقعیت جغرافیایی روستای خرگرد
روستای خرگرد یکی از قدیمی ترین روستاهای خطه خراسان است که روزگاری ازرونق عظیم علمی برخوردار بوده و در کتاب تاریخ رجال شرق خراسان چنین آمده است که : « خرگرد که از اسلام تا قرن هشتم هجری آن را با نام معربش "خرجرد" می نامیدند با جمعیت تاریخی 1500 نفر بر روی طول جغرافیایی 59 59 درجه و عرض جغرافیایی 34درجه و32 دقیقه در ارتفاع 945 متر از سطح دریا قرار دارد و روستای آن که روزگاران درازی یکی از شهرهای مهم خواف بوده امروز بر روی خرابه های شهر قدیمی اش در فاصله 5 کیلومتر ی جنوب شهر رود خواف وبر کنار جاده آسفالته تایباد خواف به سنگان و قاسم آباد و زوزن واقع است ...

این روستا در قرون اولیه هجری و شاید قبل از آنکه در منابع تاریخی آمده و بویژه در قرن چهارم شهری بوده از شهرهای تابع فوشنج ( بوشنج) هرات که ابن حوقل صاحب صورت الارض به سال 363 هجری ضمن شرح شهر هرات و توابع آن از خرگرد چنین نام می برد : ...اما پوشنگ دارای شهرهای خرگرد، فرگرد و کره است و بزرگتر از همه آنها پوشنگ است ...

خرگرد دارای آب و باغهای بسیار و کوسوی کوچکتر است و فرگرد از خرگرد کوچکتر است و آب جاری آن اندک است ...

و باز مولف حدود العالم بسال 372 هجری آنرا شهرکی خوانده و شغل عمده مردمش را دامداری نوشته : " خرگرد شهرکی است خرد ، مردمان او خداوند چارپایانند " ...

یاقوت حموی در سال 623 آنرا شهری نزدیک بوشنج هرات آورده و نامی از تبعیتش که جزء کدام ولایت بوده است نبرده :" و اما علامه دهخدا نیز به نقل از منابع تاریخی و نظر جغرافیدانان از خرگرد چنین می گوید :« نام یکی از شهرهای مهم خواف است و به نام شهر خرجرد معروف بوده است(1)



پیشینه تاریخی خواف
شهرستانی از شهر های استان خراسان در جوارمرز مشترک با کشور افغانستان و در همسایگی شهرستانهای : تربت حیدریه تایباد طیبات قائن و ...

که تا سال 1368 هجری شمسی به عنوان یکی از بخشهای پنج گانه شهرستان تربت حیدریه به شمار می آمد واز آن سال به بعد به عنوان یک شهر ستان مستقل در تقسیمات کشوری منظور گردید شهرستان خواف دارای سه بخش به نامهای بالاخواف میان خواف جلگه زوزن میباشد این شهر دارای پیشینه تاریخی است و نواحی تاریخی آن عبارتند از خرجردزوزن سجاوند یا سیجاوند سنگان یا همان سنجان قدیم.
در گذشته تربت حیدریه و بخشی از منطقه ای که اکنون در خاک افغانستان است جز خواف بوده است .

خواف از نظر پیشینه ی تاریخی پیش از اسلام جزئی از قلمرو پارتیان بوده که سابقه تاریخی اش به چندین هزار سال می رسد .

خواف ناحیه ای است مشهور که مردم بزرگ از آنجا برخاسته اند .

خواف محل عبور شاخه ای از جاده ابریشم به طول ده هزار کیلومتر است (1)

اقلیم خواف

شمال وخاور بخش طیبات و قسمتی از مرز ایران و افغانستان – شمال و باختر بخش قاین ‚ ااین بخش کوهستانی ودر جنوب رود شور و کنار مرز ایران وافغانستان در جلگه و زمین هموار قرار دارد و هوای آن اغلب بواسطه وزش بادهای شدید مخصوصا بهار و پائیز غبار آلود و پر از گرد وخاک میباشد.

ارتفاعات باخرز از جنوب خاوری آن به طرف باختری ممتد است و بخش خواف را از بخش طیبات جدا میکند و امتداد آن تا کتل خاکی پیش میرود و بعد



از آن به اسم کوه چهل تن و کوه قلعه تا شمال بخش خواف امتداد دارد .

خواف را رود دائمی نیست فقط دو رشته مسیل بهار آبه که هر دو از شمال باختربخش جریان دارد و به نام رود شور داخل خاک افغانستان میشود ودر آنجا موجود است .

این بخش از چهار دهستان به نام بالا خواف – میان خواف و پائین خواف و جلگه زوزن تشکیل شده است .

که جمعا دارای 98 آبادی بزرگ وکوچک است .

محصول عمده آن غلات زیره و درخت کاج شغل اهالی زراعت و گله داری و از صنایع دستی زنان قالیچه و کرباس بافی است .(2)
از آن به اسم کوه چهل تن و کوه قلعه تا شمال بخش خواف امتداد دارد .

محصول عمده آن غلات زیره و درخت کاج شغل اهالی زراعت و گله داری و از صنایع دستی زنان قالیچه و کرباس بافی است .(2) 1_مجموع راهنمای جامع ایرانگردی،حسن زنده دل،تهران7 2-جفرافیای تاریخی ولایت زاده ،محمد رضا خسروی انتشارات آستان قدس رضوی فصل دوم - مدارس - مدارس دوره اسلامی مدارس دوره تیمور - غیاثیه خرگرد - موقعیت مدرسه غیاثیه خرگرد در سایت -- پیشینه تاریخی مدرسه غیاثیه خرگرد فصل دوم مدارس مدارس اسلامی در صدر اسلام تدریس علوم مذهبی در مساجد انجام می شد.

بتدریج با توسعه علوم اسلامی, فضای آموزشی از مساجد جدا گشت.

در قرن پنجم هجری (همزمان با حکومت سلجوقیان) به تشویق خواجه نظام الملک, مدارس متعددی در شهرهای معروف اسلامی مانند بغداد, ری, نیشابور و جرجان ساخته شد.

بعدها نقشه چهار ایوانی, که مورد توجه معماران قرار گرفت, برای فضاهای آموزشی طرحی متعارف شد.

در اطراف ایوانها, حجره هایی به صورت یک یا دو طبقه یرای استفاده و اقامت شبانه روزی دانشجویان و طلاب علوم دینی ساخته شد.

غیر از ساعات تدریس, از مدارس به عنوان مسجد نیز استفاده می کردند.

مدارس نیز همانند مساجد با آجرکاری, گچبری و کاشیکاری تزیین می شد مانند مدارس غیاثیه, چهار باغ و مطهری(1) نمایی از مدرسه غیاثیه خرگرد مدارس دوره ی تیموری - تیموریان به ساختمان مدارس بیشتر از مساجد اهمیت می‌دادند.

- طرح کلی مدارس در معماری این دوره چهار ایوانی است که در چهار ضلعی حیاط و روی دو محور قرار گرفته و در جوانب ایوان‌ها، حجره‌ها و تالارهای بحث و تدریس واقع شد‌ه‌اند.

این مدارس غالباً در دو طبقه ساخته شده و حجره‌ها نیز معمولاً از سه بخش تشکیل شده‌اند: 1- ایوان 2- خود اتاق 3- پستوی کنار اتاق (1) - برجسته‌ترین و شاخص‌ترین ویژگی‌های مدارس دوره تیموری عبارت است از: 1- وحدت ترکیب و وجود نظم در ساختمان مدارس 2- پیچیدگی فضای مدارس 3- فضای اغلب مدارس بسته و متنوع به نظر می‌رسد.

4- عظمت و اهمیت مدخل با به کار بردن سر دری با ابعاد بزرگ و تناسبات کشیده‌تر 5- توجه و تأکید دو طرف ورودی 6- انجام نماسازی در جبهه خارجی مدارس؛ در برخی از مدارس این دوره چهار مناره در چهار گوشه مدارس ساخته شده‌است 7- نمایش اجزای داخلی مدارس مانند گنبد، ایوان، تاق‌نما، ورودی و حتی حجره‌ها در بیرون از بنا 8- صحن مدارس اغلب مستطیل شکل است.

9- گوشه‌ها معمولاً بریده و احجام نیز کشید‌ه‌تر به‌نظر می‌رسند.

- در دوره تیموری با اوج‌گرفتن تزیینات کاشی‌کاری معرق، گچ‌ بری کم‌کم رونق و اعتبار خود را از دست داد.

بنابراین نمونه‌های عالی گچ ‌بری از این دوره به مقیاس نیست که بتوان آن را یکی از جلوه‌های اصلی هنر این دوره محسبوب داشت2(2) 1: سایت اینترنتی: باستان شناسی، تاریخ هنر و معماری اسلامی 2:معماری اسلامی (شکل،کارکرد و معنی) - موقعیت مدرسه غیاثیه خرگرد در سایت -- پیشینه تاریخی مدرسه غیاثیه خرگرد بانی و معمار مدرسه غیاثیه خرگرد در خرگرد خواف نزدیک جاده آسفالت بنایی دیده میشود که زمانی مهمترین مرکز تعلیم و تربیت بوده است.

علت اینکه پیر احمد خوافی این مدرسه را در روستای گمنام خرگرد ونه در شهر بزرگ خواف بنا کرد‚ هیچ پاسخی ندارد جز آرزوی نهادینه کردن رسم آموزش که در گذشته ای نه چندان دور در تنها مدرسه آن دیار نظامیه که آن زمان به ویرانی نهاده بود پیگیری میشده بود.

کتیبه ی موجود این مدرسه در سال 848 به دستور خواجه غیاث الدین پیر احمد خوافی وزیر شاهرخ میرزابنا شده است بدین علت به غیاثیه مشهور گردید این بنا نماینده ی کامل معماری دوره تیموریان است که به سبک اذری ساخته شده است معمار بنا استاد قوام الدین شیرازی که در حال کار روی بنا فوت کرده است و کار نیمه تمام وی را برادرش غیاث الدین شیرازی که مجموعه گوهرشاد مشهد و هرات را نیز ساخته است کامل کرد .مدرسه غیاثیه در دوران شکوهش از بهترین دانشگاههای اسلامی بوده است و دانشمندانی چون ابوبکر پوشنجی خرجردی ابونصر خرجردی را پرورانده است.

کتیبه ی موجود در ایوان جنوبی که در آن نام معمار و سال ساخت ذکر شده است و همچنین دست نوشته هایی روی دیوارهای حجره ها و اتاقهای مدرسه غیاثیه که بعضاً به خط نستعلیق بسیار زیبا می باشد دیده می شود که به احتمال قوی دانشجویان و طلاب علوم دینی به هنگان تحصیل نوشته اند و از این دست نوشته ها چنین استنباط می گردد که حداقل در زمان نگارش آنها این دانشگاه اسلامی آباد بوده و از رونق زیادی برخوردار بوده است .نمونه ای از این دست نوشته ها : بهتر از کنج مدرسه ترا نبود پناه زین دیر پر حوادث و چرخ پر انقلاب از نور صبح کجا بهره ور شوی دود چراغ اگر نخوری در شب شباب العبد المذنب قاسم محمد این دست نوشته ها ی یادگاری علاوه بر آنکه زمان آبادی و رونق آن را روشن می نماید وضعیت زمان را از نظر سیاسی و اجتماعی بیان می کند و نیز معلوم می شود دانشجویانی از شهرهای دیگر هم در این محل به تحصیل اشتغال داشته اند (1) 1-سایت اینترنتی:باستان شناسی، تاریخ هنر و معماری اسلامی فصل سوم -توصیف اجمالی از بنا -معرفی اجزای تشکیل دهنده غیاثیه خرگرد -نمای اصلی بنا - مناره ها -هشتی و ورودیهای مرکب درونی -سالن اجتماعات -حجره -ایوان -اتاق های مسکونی -اتاق های چهار گوشه بنا -بادگیر فصل سوم توصیف اجمالی از بنا: اهمیت هنری مدرسه در حدی است که محققان معروف غربی چون هرتسفلد , سایکس و برنارد اوکین و گرابار در مورد آن به تحقیق پرداخته و از کتیبه های آن نسخه برداری کرده اند .

نمای داخلی ایوان ها مقر نس های گچی جالب توجهی را در خود دارند.

در چهار زاویه بنا چهار اطاق با سقف گنبدی دو پوشه ساخته شده و با کاشی های معرق و مقرنس گچی تزیین یافته است .

دو اطاق زاویه شمال شرقی و شمال غربی بزرگتر از سایر حجره ها و با سقف های شبکه بندی شده بسیار زیبا به احتمال زیاد به عنوان مسجد مدرسه و مجالس وعظ و بحث استفاده می شده است از اره ایوان ها و حجره های طبقه همکف از سنگ های مرمر با اشکال جالبی ساخته شده و اکثر سنگ های مرمر آن غارت شده است.

از شبستان سمت راست برای مسجد و شبستان سمت چپ برای اتاق مدرس و استادان استفاده می شده است .

دیوارهای صحن دارای کاشی است و روی ایوان های وردی داخلی (( انا فتحنالک )) و ایوان روبروی آن سوره الرحمن و ایوان سمت راست سوره قیامه و ایوان شرقی (چهارم) سوره دهر باخط ثلث کتیبه شده است.البته باید توجه داشت که قسمت اعظم این کتیبه ها از بین رفته است .

نوار دور میانه حجرات مدرسه جمله های لا اله الا الله , الحمد الله , توکلت علی الله ربی دیده می شود .

نمای خارجی مدرسه کاشی کاری شده است و داخل برخی از طاق نماهای خارجی آن جملات الله و محمد بارها تکرار شده است .

دو برج تزئینی در ضلع شمالی احداث شده که تزئینات سنگ مرمر و کاشی آن از بین رفته است کلاً تزئینات بنا شامل کاشی های آبی , کبود و سنگ مرمر می باشد.

معرفی اجزای تشکیل دهنده غیاثیه خرگرد مدرسه غیاثیه خرگرد با نقشه چهار ایوانی و مستطیل شکل , مشتمل بر سردر ورودی , اتاق گنبددار, ایوانهای چهار گانه , حجره های متعدد , برج ها یا مناره ها , تزیینات زیبای کاشی و آجر و کتیبه های تاریخی است .

از آنجا که مدرسه از تمام جهات دید داشته , تلاش شده تا اضلاع آن نماسازی و تزیین شود, کاری که در دیگر بناهای مشابه کمتر دیده میشود.(1) برش روی مسجد و مدرس دایر]المعارف بناهای تاریخی در دوره اسلامی/5 تالیف و تدوین:ملازاده/کاظم نمای اصلی بنا جبهه اصلی نمای مدرسه رو به سمت شمال شرق دارد.و دارای نظمی دقیق و سنجیده است.در بین این ضلع سردر ورودی بنا به صورت ایوانی جاسازی شده.

در گوشه این ضلع ،دو مناره یا برج که درپایه هشت ضلعی و در بالا استوانه هستند،ساخته شده اند.(1) نمای ورودی در فاصله میان مناره ها و سر در ورودی ، طاق نماها،غرفه ها و ورودی گنبد خانه ها، تعبیه شده که که حالت قرینه دارد.(1) مناره ها مناره ها یکی از عناصر اصلی فن و هنر معماری اسلامی محسوب می شوند.

الگوی اصلی مناره ها، برجهای کوتاه و مربع شکل پیش از اسلام سوریه بود که برای معابد و یا مقاصد کلیسایی ساخته می شد ولی معماران مسلمان بر