پرورش آبزیان :
آبزیان به موداتی گفته می شود که در آب های شیرین ، نیمه شیرین و شور زندگی می کنند و به دو دسته ی گیاهان و جانوران آبزی تقسیم می شوند .
آبزیان جانوری را به دو گروه تک سلولی و پرسلولی تقسیم می کنند .
ماهی و میگو از مهم ترین آبزیان پرسلولی هستند .
نقش آبزیان در زندگی انسان :
آبزیان یکی از عمده ترین منابع تأمین پروتئین مورد نیاز بدن انسان هستند.
خوشبختانه در سال های اخیر با استفاده بهینه از منابع آبی کشور تولید آبزیان افزایش یافته و به عنوان یکی از غذاهای سالم و بهداشتی مردم مطرح شده است.
اصول و مبانی کارگاههای تکثیر و پرورش ماهیان زینتی
اگر بتوان پرورش ماهی در محیط باز (استخر بتونی یا خاکی، حوض ،تانکهای با ظرفیت متوسط در محیط باز(500 لیتر به بالا - از جنس پلاستیک یا فایبرگلاس یا ....)) را در زمره سیستم پرورشی باز دسته بندی کرد که در ان دمای آب متاثر از دمای محیط است و سایر شرایط محیطی نیز در پرورش مستقیما تاثیر گذار باشند.در زمانی که دمای هوا به 25 درجه سانتیگراد و دمای آب به حدود 22 درجه سانتیگراد میرسد میتوان بیشتر گونه های پرورشی گرمابی را در آن پرورش داد(لااقل تا زمانی که شرایط محیطی مناسب است(از حدود اواخر ماه دوم بهار تا آخر تابستان و نهایتا تا مهر ماه در استان گیلان)).این پرورش میتواند از تخم گیری تا پروار بندی لاروها و بچه ماهیان و به وزن رساندن ماهیان با استفاده از غذاهای طبیعی تولید شده در آب و استفاده از غذاهای تکمیلی باشد.اینکه چه گونه هایی میتوانند از این شرایط استفاده کنند شاید بتوان از نمونه های ماهی آروانا،اسکار ،آنجل ،خانواده زنده زاها،خانواده گورامیها و ....
را نام برد.
اینجانب تجربه نگهداری گورامی مرواریدی،گورامی زرد و سه خال ،گوپی ،مولی بالن و ساده،پلاتی ،خانواده گلدفیش(دم چتری،مرواریدی،کله شیری(اوراندا) را در استخر بتونی داشته ام .آنها با استفاده از غذای طبیعی و دستی به سرعت رشد یافته و به وزن میرسند.البته پرورش در این جایگاهها نسبت به تانکهای کوچکتر محیطهای بسته مزایایی دارد که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
- استفاده از غذای طبیعی تولیدی در جایگاههای باز و صرفه جویی در هزینه تغذیه.
- افزایش ضریب رشد ماهی با بهبود شرایط پرورشی(تراکم کمتر و فضای زیستی بیشتر برای هر گونه ،استرس کمتر ناشی از کاهش اثر تراکم ذخیره سازی،کاهش مواد آلاینده محیط آبی در واحد سطح ،کاهش برخورد اجتماعی بین ماهیان،بهیود کمی و کیفی تغذیه و ...)
- کاهش ابتلا به بیماری در اثر تقویت جسمی و بنیه ماهی و بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن ماهی.
- کاهش زمان به وزن رساندن ماهی برای عرضه به بازار.
- امکان از بین بردن عامل محدودیت فضای پرورشی برای تکثیر گونه های خاص.
- کاهش هزینه پرورش
- عوامل دیگری نیز وجود دارند که از حوصله حقیر و این پست خارج است.
معایب سیستمهای باز:
- باید اطلاع دقیقی از شرایط زیستی گونه پرورشی داشته باشید تا بتوانید آن را با شرایط جایگاه باز منطبق کنید.
- باید اطلاع درستی از تغییرا ت کلیمایی(آب و هوایی) محل پرورش داشته باشید و دامنه متوسط تغییرات محیطی را برای محل جایگاه بدانید.
- باید توان شناسایی بیماریها و تهدیدات محیطی جدید (نسبت به کار در محیطهای کنترل شده و آکواریومها) کار در جایگاههای باز را دانسته و راهکار مناسب را نیز شناسایی کرده باشید.
- باید توان و آگاهی لازم را برای استفاده از شرایط محیطی جایگاههای باز و استفاده از آن به عنوان سیستم مکمل جایگاههای بسته پرورش ماهیان را داشته و با تلفیق مناسب این دو سیستم بتوانید در پیشبرد اهداف پرورشی موفق شوید.
طبعا میتوان گونه هایی از ماهیان زینتی را در تمام طول سال در جایگاههای باز پرورش داد و یا بطور دائم آنها را در سیستمهای بسته و کنترل شده پرورش داد .آنچه مهم است استفاده از امکانات سیستمهای باز در کنار جایگاههای بسته پرورش ماهیان زینتی است تا به عنوان عاملی مکمل در خدمت اهداف پرورشی قرار گیرد.همانطور که در بسیاری از موسسات داخلی یا خارجی از امتیازات هر دوگونه سیستم پرورشی در کنار یکدیگر و به عنوان مکمل هم استفاده میشود .هر چند لزومی بر استفاده توام آنها وجود ندارد.کاربرد سیستمهای مدرن بسته پرورشی با کنترل تمام پارامترهای تاثیر گذار ، امکان پرورش هر گونه ای را در هر کجا و هر زمان مقدور میسازد و هدف از ارائه توضیحات بالا برای آشنایی کلی با یکی از سیستمهای بکار رفته بوده و هدف مقایسه ای را دنبال نمیکند.
بهداشت و درمان ماهی : از آن جایی که ماهیان در آب زندگی می کنند ، درمان بیماری های آنها بسیار دشوار است .
جا به جا کردن ماهی ها برای درمان موجب ناراحتی آنها می شود .
ماهی در اثر بیماری اشتهای خود را از دست می دهد و دادن دارو به آن مشکل است .
از طرفی تزریق دارو نیز مقرون به صرفه نیست ؛ از این رو رعایت موارد بهداشتی در پرورش ماهی اهمیت خاصی دارد .
برخی از عواملی که در پرورش ماهی از بروز بیماری جلوگیری می کنند، عبارت اند از : 1- رسیدگی به موارد تغذیه ای و بهداشتی .
2- جلوگیری از طولانی شدن دوره ی پرورش .
3- عدم استفاده ی بیش از حد از مواد آلی در آماده سازی استخر .
4- رعایت استاندارد از نظر تراکم ماهی در هکتار .
تکثیر ماهی : نحوه ی تکثیر در ماهیان متفاوت است و به دو صورت طبیعی و مصنوعی انجام می گیرد .
تکثیر طبیعی در آب های طبیعی ( دریاها ، رودخانه و ...
) و تکثیر مصنوعی در کارگاه های تکثیر و تحت شرایط خاص انجام می گیرد .
تشرح یک نمونه ماهی نام گذاری قسمت های مختلف بدن ماهی است و ماهی با آبشش تنفس می کند .
و در آب زندگی می کند .
هضم گوشت ماهی از سایر گوشت ها ساده تر و میزان جذب پروتئین آن بیش از 90 درصد است .
گوشت آبزیان از نظر موادی مانند کلسیم ، فسفر ، ید و ویتامین های محلول در چربی ( A-D-E-K ) غنی است .
از آبزیان در تغذیه ی دام ، طیور و صنایع دیگر مانند صابون سازی و داروسازی استفاده می شود .
امروزه بسیاری از آبزیان مانند ماهی ، صدف و مرجان در آکواریوم ها به عنوان آبزیان زینتی نگه داری می شوند .
ماهیان پرورشی : یکی از عوامل مهم برای ادامه ی زندگی و رشد ماهیان ، دمای محیط زندگی ( آب ) آن هاست .
ماهیان پرورشی از نظر دمای آب به دو دسته ی ماهیان گرمابی و ماهیان سردابی تقسیم می شوند .
ماهیان گرمابی دسته ای از ماهیان هستند که در آب های گرم به سر می برند و در حرارت بالای 20 درجه ی سانتی گراد تولید مثل و رشد می کنند.
بهترین دما برای رشد و نمو این گونه ماهی ها 25 درجه ی سانتی گراد است .
این دسته از ماهیان در گرمای کم تر از 10 درجه ی سانتی گراد رشد و نموی ندارد .
از معروف ترین ماهیان گرمابی کپور را می توان نام برد .
ماهیان سردابی در حرارت 10 ـ 8 درجه ی سانتی گراد زندگی می کنند.
ماهی قزل آلا از این نوع ماهیان است .
ماهیان گرمابی در استخرهای خاکی که شیب مناسبی دارند ، پرورش داده می شوند .
این استخرها دارای دریچه ی ورود و خروج آب هستند .
در انتخاب محل استخر پرورش ماهیان گرمابی باد عواملی از قبیل شرایط اقلیمی ، وضعیت آب و خاک مورد بررسی قرار بگیرد .
محل احداث استخر باید آب کافی و مناسب داشته باشد و خاک آن نیز حداقل دارای 30 درصد رس باشد .
برای آماده کردن استخر پرورش ماهی کارهای زیر را باید انجام داد : 1- خشک کردن استخر پس از تخلیه .
2- سوزاندن گیاهان .
3- ضدعفونی کردن استخر ( آهک پاشی ) .
4- تعمییر دیوارهای استخر .
5- شخم زدن و کود دادن برای بالا بردن رشد گیاهان استخر .
غذای ماهی ها چگونه تأمین می شود ؟
غذای ماهی به دو صورت طبیعی ( زنده ) و تریکس تأمین می شود .
به همه ی موجودات گیاهی و جانوری که ماهی از آن تغذیه می کند غذای طبیعی ( زنده ) می گویند .
در رورش ماهیان گرمابی با آماده سازی استخر ( شخم زدن و کوددهی ) تولید غذای زنده ا افزایش می دهند .
غذای زنده ماهیان گرمابی برحسب نوع آنها متفاوت است .
از آن جا که برای پرورش این ماهیان از انواع گوناگون استفاده می شود .
شناخت غذای آنها بسیار مهم است .
غذای ترکیبی دسته ای از غذاهاست که با توجه به نیاز ماهی یا روزانه تهیه می شود و در اختیار آنها قرار می گیرد .
این گونه غذاها ممکن است در کارگاه های پرورش ماهی یا کارخانه ها به صورت حبه ( پلث ) تهیه شود .
غذای ترکیبی برای پرورش ماهیان گرمابی را با توجه به انواع ماهی موجود در استخر تعداد هر نوع و سن آنها تهیه می کنند .
امروزه ماهیان زینتی (ornamental fish ) به دلیل زیبایی و تنوع بسیاری که دارند در اغلب کشورهای جهان مورد استقبال قرار گرفته اند.
محیط زنده و زیبا و پر تحرک آکواریوم ها سبب گردیده که انسان ها به داشتن یک آکواریوم هر چند کوچک در خانه و یا محل کار خود علاقه نشان دهند.
براساس آمار FAO در حدود 150 کشور در جهان به پرورش ماهیان زینتی مشغول هستند و رقم زیادی را در تجارت جهانی در زمینه صادرات و واردات ماهیان زینتی و صنایع جانبی آن به خود اختصاص داده اند، که سرآمد این کشورهای تولید و صادرکننده، کشورهای نظیر سنگاپور، مالزی، تایلند می باشند.
که در این میان ، ماهیان کشور سنگاپور با داشتن آب و هوا و شرایط اقلیمی مساعد مرکز جهانی تجارت و تکثیر و پرورش آبزیان زینتی شده است و روزانه میلیون ها گونه آبزیان زینتی به اقصی نقاط دنیا صادر می کند.
داشتن اطـلاعات مفید و در عین حال قـابل درک آسـان برای عموم می تواند کمک بسیار مفیدی برای کمک به فرهنگ سازی در مورد آکواریوم وموارد مربوط به آن و همچنین ارتقاء سطح کیفی آن در کشور باشد.
ماهیان زینتی را می توان از لحاظ محیط و شرایط زیست در آب ، به 2 دسته: ماهیان آب شیرین و ماهیان آب شور تقسیم کرد.
نحوه نگهدا رى از ماهیا ن زینتى آ بهاى لب شور در آ کواریوم : براى نگه دارى از ماهیا ن زینتى آ بهاى لب شور در آ کواریوم ، بایستى 80 در صد از حجم آ ب تانک را با آ ب شیرین که ph آ ن بین 5/7-8 باشد ( قلیا ئى ) و20 درصد حجم تانک را با آ ب شور دریا یا آ بى که با املاح مخصوص شور میشود، پر شود ( نسبت 5 به 1 ) براى حفظ قلیا ئیت آ ب شیرین میتوان کف تانک را با خُرده مرجان پُر کرد دماى آ ب هم بین 30-27 درجه سانتى گراد باشد.
سایز تانک بایستى کوچک نباشد تا ماهیان به راحتى شنا کنند ( کمتر از 60 سانت نباشد ) و آکواریوم از سیستم هوا د هى وفیلترا سیون مناسبى برخوردا ربا شد.
این ماهیا ن جزء ماهیان همه چیز خوار هستند وباستى ترکیبى از غذا هاى گیاهى و حیوانى براى آ نها در نظر گرفت ، غذا هاى پلت با کیفیت که در ترکیبات آ نها مواد اولیه گیاهى و حیوانى موجود باشد بسیار مناسب هستند .
به عنوان غذاى کمکى میتوان از لارو آ رتمیا استفا ده کرد شما حتى میتوانید علاوه بر آ رتمیا از انواع کرمها ( حتماً استریل شده باشند) و بچه ماهى استفاده کنید.
برا ى سلامتى ورشد بیشتر این ماهیها از نوردهى منا سب استفاده شود لازم به ذکر است اگر براى نگه دارى ماهى اسکات مقدارى درصد آ ب شور بیشتر باشد ماهى از سلامتى و رنگ ظاهرى بهترى برخوردار خواهد شد نقش مکملها بر روى ماهیان زینتى تهیه غذا یکى ا زمهمترین ارکان در تولید ماهیان زینتى به شمار میرود و هزینه غذا به طورمعمول 30 تا 60 درصد کل هزینه لازم براى یک مجموعه تولید ماهیان زینتى را تشکیل میدهد.
بنابراین غذاهاى مصنوعى باید با توجه به ا صول علمى فرموله شوند وفرآ یندهاى لازم به طور مطلوبى روى آنها صورت گیردبدین ترتیب، در سیستمهاى پرورش ماهى با تراکم بالا تغذیه نامناسب به رشد غیر متناسب وبیما ریهاى تغذیه اى مى انجامد واز سوى دیگر ، به علت وجود شرائط نا کافى ، احتما ل ابتلا به بیماریها نیز افزایش میابد .
به منظور تا مین تمامى ترکیبات غذا ئى مورد نیاز