دانلود تحقیق دانه‌های روغنی

دانه‌های روغنی
میوه کلزا که خورجین نامیده می‌شود، از رشد و تکامل تخدان حاصل می‌شود.

میوه مزبور به شکل باریک و کشیده بوده و با ظاهری تسبیح مانند توسط زایده باریک و کوتاهی به محور گل آذین یافته است.

این میوه در بخش انتهایی خود به اندام کوچک منقار مانندی ختم می‌گردد.

خورجین کلزا به وسیله دیواره سپیدرنگی به نام پلاسنت به دو قسمت مساوی تقسیم دشه و در نتیجه بذور در دو سطح قدامی و تحتانی دیواره مذکور به فواصل چند میلی‌متری از هم قرار می‌گیرند.

درازای خورجین گیاه کلزا بین 2 تا 8 سانتی‌متر متغیر می‌باشد.

این خورجین پس از رسیدگی کامل به صورت طولی شکاف برداشته و باز می‌شود.

شایان ذکر است که برخی از ارقام این نبات در برابر باز شدن میوه مقاوم می‌باشند.

صفت بسته بودن خورجین، صفتی مثبت به شمار آمده و از این رو باید در امر به نژادی توجه ویژه‌ای به آن مبذول گردد.

بذور کلزا به صورت مدور (به اصطلاح ساچمه‌ای شکل) هستند که در هنگام رسیدگی به رنگ تیره و سیاه در می‌آیند.

در سالهای اخیر در نتیجه عملیات اصلاحی، ارقامی از کلزا تولید گردیده است که بذور آن پس از رسیدگی به رنگ زرد دیده می‌شوند.

بذور زرد رنگ دارای روغن بیشتری نسبت به بذور قهوه‌ای تیره و یا بذور سیاه می‌باشند.

وزن هزار دانه نسبت به نوع رقم، محل تولید، شرایط محیطی و جایگاه میوه در روی بوته و نیز مکان بذر در میوه، متفاوت بوده و بین 3 تا 7 گرم متغیر خواهد بود.

ضخامت بذور در حدود 2 تا 3 میلی‌متر می‌باشد.

پوسته بذر شامل سلول‌های بشره‌ای و یاخته‌های نردبانی بوده که رنگدانه‌های آن در بافت نردبانی متمرکز هستند.

بخش اعظم بذر را رویان تشکیل می‌إهد.

درون بذر 2 عدد لپه تکامل یافته قرار دارد که در آن محور زیر لپه و محور بالای لپه قابل تشخیص است.

پس از تلقیح و با آغاز رشد بذر،‌ مقدار هیدرات‌های کربن به ویژه قندها حدود 80 درصد وزن خشک بذر را تشکیل خواهند داد.

با تکامل بعدی بذر تا رسیدگی فیزیولوژیک، مقدار هیدرات‌های کربن کاهش یافته ولی در مقابل، مقدار پروتئین و روغن افزایش خواهد یافت.

بذور رسیده کلزا دارای لیپیدها، پروتئین، هیدرات‌های کربن و مواد کانی می‌باشد.

لیپیدها به صورت اسیدهای چرب اشباع و غیراشباع بوده و پروتئین به شکل گلوبولین و آلبومین می‌باشد.

همچنین هیدرات‌های کربن شامل قندها، نشاسته، لیگنین، سلولز و پکتین خواهد بود.

اندازه بذر از لحاظ جوانه‌زنی عامل مهمی تلقی می‌شود، زیرا این ویژگی بر روی انرژی جوانه‌زنی تأثیر خواهد داشت.

اندازه بذر، تعیین کننده برگ‌های اولیه می‌باشد.

یادآوری می‌شود که برگ‌های اولیه نخستین اندام‌های فتوسنتزکننده نبات هستند بنابراین بزرگی و سرعت رشد آنها در رشد اولیه گیاه ارزش والایی دارد.

البته در شرایط خوب و دانه‌بندی مناسب بستر مزرعه، اندازه بذر عامل تعیین‌کننده‌ای برای رشد اولیه نخواهد بود.

روغن کلزا (کانولا) به روش فشاری استحصال شده و در فشار اول مرغوب‌ترین روغن خوراکی حاصل می‌شود.

فشار دوم از فرآورده فشار اول، به طور معمول با استفاده از حلال‌هایی نظیر: هپتان، هگزان، سیکلوهگزان، الکل اتیلیک، تری کلرواتیلن و اتردوپترولیوم صورت می‌پذیرد.

محصول این روغن بیشتر در صنایع مصرف می‌شود.

کلزا با کلم‌ها، ترب‌ها و نیز خردل‌ها از یک تیره بوده و از این رو شباهت فراوانی بین آنها وجود دارد.

همانندی بوته کامل کلزا و شلغم روغنی (گیاه اخیر در پیدایش کلزا نقش اساسی داشته و به عنوان یک تولیدکننده روغن صنعتی در نقاط مختلف دنیا کشت می‌شود)، به یکدیگر بسیار زیاد می‌باشد.

البته با تکیه به مشخصات گیاه‌شناسی، این دو گونه از همدیگر متمایز می‌شوند.

تعداد بذر در خورجین تحت کنترل ژنوتیپ بوده ولی می‌تواند توسط تراکم، تغذیه و محل خورجین در بوته تغییر نماید.

میانگین تعداد بذر در خورجین 8 تا 25 عدد است و در شرایط مطلوب این تعداد به 35 تا 40 عدد نیز می‌رسد.

اغلب، درازترین خورجین‌ها در گل آذین ساقه اصلی دیده می‌شوند.

وزن هزار دانه گذشته از ژنوتیپ، همبستگی منفی ضعیفی با تعداد دانه در خورجین نشان داده و کمتر تحت تأثیر شرایط کاشت قرار می‌گیرد.

مراحل رشد و نمو کلزا
فنولوژی کلزا توسط محققین زیادی از جمله هارپر، برکن کمپ، لی چاپت، شات بررسی شده است ولی کامل‌ترین و دقیق‌ترین روند فنولوژیکی توسط سیلوستر- برادلی ارائه گردیده که بر مبنای درجه حرارت و طول روز استوار می‌باشد.

ارقام کلزا
نظر بر اینکه کلزا همانند غلات سردسیری دارای تپپ‌های پائیزه و بهاره بوده بنابراین با شرایط مختلف آب و هوایی و طیف وسیعی از خاک‌های سازگاری نشان داده و بالطبع دارای ارقام فراوانی خواهد بود.

تعداد ارقام کلزا تا سال 1994 بالغ بر 700 عدد برآورد گردیده که حدود 425 رقم پائیزه و بقیه ارقام بهاره می‌باشند.

این ارقام بیشتر اصلاح شده کشورهای قاره آسیا، امریکا و ممالک استرالیا و کانادا هستند.

کلیه ارقام به ارقام 2 صفر و در پاره‌ای موارد به ارقام 3 صفر کلزا معروف است.

ارقامی از کلزا که محتوی اسیداروسیک بیشتری هستند به ارقام هیر معروف می‌باشند که روغن این ارقام فقط در صنایع مصرف می‌شود.

ارقام لیر دارای اسید اروسیک کمتری بوده و روغن آنها در تغذیه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در مجموع ارقامی که در کشور ما زراعت می‌گردند بیشتر جزو ارقام دو صفره پائیزه هستند.

شرایط آب و هوایی
کلزا سازگاری مناسبی با شرایط آب و هوایی معتدل رطوبی دارد.

به بیان دیگر شرایط آب و هوای معتدل رطوبی برای کلزا به مراتب مطلوب‌تر از آب و هوای گرم و شرایط آب و هوایی خیلی سرد و پربرف می‌باشد.

زراعت کلزا در دو نیمکره شمالی و جنوبی محدود به مناطقی با شرایط آب و هوایی معتدل رطوبی بوده و در وضعیت مزبور بیش‌ترین عملکرد را تولید می‌نماید.

عملیات اصلاحی و گزینش‌های مختلف، حدود کاشت آن را به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش داده است، به طوری که این گیاه امروزه به صورت تجاری در کانادا، اروپا، شوروی سابق، چین، ژاپن، هندوستان، ایالات متحده امریکا، امریکای جنوبی، استرالیا و افریقای جنوبی کشت و کار می‌شود.

کلزا را می‌توان در ارتفاعات بسیاری از مناطق گرمسیر زراعت نمود.

در مناطقی با عرض جغرافیایی بالا (سردسیر، با طول روز بیشتر) نظیر کانادا و شمال امریکا از ارقام بهاره و در مناطق معتدل، بیشتر از ارقام پائیزه استفاده می‌شود.

اگر کلزا در وضعیت مناسب روزت با ساقه کوتاه زمستان‌گذرانی کند، می‌تواند سرما را بدون پوشش برف تا 15 درجه زیر صفر و با پوشش برف تا 20 درجه زیر صفر به مدت کوتاهی تحمل کند.

البته ارقام بهاره کلزا در برابر سرمای دیررس حساس‌تر هستند.

از دیدگاه مقاومت به سرما، تنوع ژنتیکی قابل ملاحظه‌ای بین ارقام و لاین‌های کلزا وجود دارد.

در منابع از سه نوع مقاومت به سرما در کلزا نام برده می‌شود: 1- مقاومت ژنتیکی به سرما، یعنی قابلیت واقعی برای تحمل سرمای شدید.

2- مقاومت به سرمای بهاره، یعنی پایداری در حالت روزت و در شرایط تغییر سریع درجه حرارت در اواخر زمستان، اوایل بهار و عدم ساقه‌روی بوته‌ها در شرایط مزبور.

3- مقاومت ظاهری به سرما در وضعیت روزت کم ارتفاع و چسبیده به سطح مزرعه.

این نوع مقاومت که تا حدی نیاز کلزا را به ورنالیزاسیون یا بهاره‌سازی توجیه می‌کند، سبب می‌شود تا بوته‌ها در زیر پوشش برف از گزند سرمای شدید در امان باشند.

اگر کلزا قبل از زمستان گذرانی از حالت روزت خارج شده و به ساقه رود (کاشت‌های زودهنگام) به سرما حساس گردیده و نمی‌تواند به خوبی زمستان‌گذرانی کند.

مع‌الوصف در یک زراعت مناسب، کلزا در بهار سال بعد، با گرم شدن تدریجی هوا به ساقه رفته و تولید گل می‌کند بنابراین در این مرحله از رشد به رطوبت بیشتری نیاز خواهد داشت.

از سوی دیگر، اگر کلزا دیر کاشته شود و قبل از شروع سرمای زمستان نتواند به مرحله روزت 8 برگی راه یابد همان شرایط زودکاشت از گزند سرمای زمستان آسیب خواهد دید.

بنابراین حداکثر مقاومت کلزا به منظور زمستان‌گذرانی در مرحله 10-8 برگی روزت حاصل می‌شود.

از این رو تاریخ کاشت کلزا در مناطق مختلف از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود.

اگر هوا در جریان زمستان معتدل بوده و سرما حاکم نباشد، کلزا همانند گندم پائیزه ورنالیزه نشده و به ساقه نخواهد رفت.

تناوب گرما- سرما نیز در طول زمستان‌گذرانی برای کلزا خطرناک است.

همچنین این احتمال وجود دارد که در کشت کرپه پاییزه در اثر افت درجه حرارت، بذور جوانه نزده و رویش بذور به بهار سال آینده موکول شود که در این شرایط عملکرد کاهش خواهد یافت.

در بعضی از مناطق به ویژه در بعد از ظهر اواخر زمستان، به مدت چند روز،‌ درجه حرارت هوا به طور کاذبی بالا می‌رود.

در چنین شرایطی در برگ‌های روزت عمل تعرق، تشدید شده و به دلیل احاطه ریشه توسط خاک یخ زده، بوته قادر به جبران رطوبت تلف شده از طریق برگ‌ها نگردیده و در نتیجه از بین خواهد رفت.

نیاز حرارتی کلزا برای جوانه‌زنی همانند غلات سردسیری در محدوده 2 تا 4 درجه سانتی‌گراد قرار دارد.

ارقام پاییزه جهت ایجاد ساقه و گل به طور حتم باید در معرض حرارت‌های پایین قرار گیرند.

دمای مناسب برای بهاره شدن 1 تا 4 درجه سانتی‌گراد بوده که انجام آن 20 الی 60 روز به درازا می‌کشد.

عمل بهاره‌سازی بر روی بذری که آب جذب کرده نیز موثر می‌باشد.

در مزرعه، تیپ‌های پاییزه و بهاره کلزا در صورت کشت به موقع به طور طبیعی بهاره خواهند شد.

در مرحله ساقه‌روی و رشد سریع، مناسب‌ترین درجه حرارت 20 الی 22 درجه سانتی‌گراد می‌باشد.

درجه حرارت بالا در زمان گلدهی باعث ایجاد تنش رطوبی، عدم جذب مناسب عناصر غذایی و کاهش عملکرد خواهد شد.

کلزا در خلال رشد رویشی، قادر است حرارت 40 درجه سانتی‌گراد را به مدت محدودی تحمل کند.

بروز سرمای شدید در مرحله روزت، برگ‌های مسن و پیر را از بین می‌برد ولی به طور معمول طوقه سالم مانده و رشد مجدد (ولی بطئی) توسط برگ‌های جوان و یا از طریق مریستم طوقه صورت می‌پذیرد.

همچنین تولید ریشه‌های جدید توسط رشد مجدد مریستم‌های ریشه انجام خواهد پذیرفت.

به طور کلی با توجه به بررسی‌های انجام یافته، کلزا موقعی می‌تواند زمستان‌گذرانی موفقی داشته باشد که حائز شرایط زیر باشد: 1- بوته در مرحله روزت 8 تا 10 برگی باشد.

2- ارتفاع بوته روزت در حدود زانوی انسان بوده و از آن تجاوز نکند.

3- وزن خشک تک بوته از 5/1 گرم کمتر نباشد.

4- طول ریشه در خاک از 20 سانتی‌متر کمتر نباشد.

5- قطر طوقه از 8 میلی‌متر کمتر نبوده و از 15 میلی‌متر نیز تجاوز نکند.

6- ارتفاع آپکس (طرح اولیه اندام‌های زایشی) در روی طوقه از 10 میلی‌متر کمتر نبوده و از 20 میلی‌متر تجاوز نکرده باشد.

جهت دستیابی به موارد فوق، گذشته از شرایط محیطی، زمان کاشت و تراکم بوته در واحد سطح نیز حائز اهمیت فراوانی بوده که بایستی به آنها توجه گردد.

تناوب در اجرای یک تناوب صحیح، زراعت پیش از کاشت کلزا بایستی زراعتی باشد که پس از برداشت آن زمان کافی برای تهیه زمین، بستر بذر، نشست مزرعه و بالاخره کاشت به موقع کلزا در دسترس باشد.

به عنوان مثال غلات بهاره و پاییزه این امکان را برای کاشت پاییزه کلزا فراهم می‌کنند.

همچنین حبوبات، آفتابگردان، کاشت اول سویا و یا سیب‌زمینی زودرس می‌توانند جزء زراعت‌هایی باشند که به موقع مزرعه را خالی می‌کنند (حداقل 2 الی 4 هفته قبل از کاشت کلزا).

در مجموع کلزا بعد از آیش و شبدر یکساله‌ای که 1 تا 2 چین برداشت شده باشد نتیجه بهتری می‌دهد.

کلزا از گیاهانی است که دارای ارزش زراعی بالایی به عنوان زراعت پیشین برای گیاهان مابعد خود است.

بر اساس آزمایش‌های انجام یافته در اروپا، اگر ارزش زراعتی گندم به عنوان زراعت پیشین برای گیاهانی که بعد از گندم در تناوب قرار می‌گیرند برابر عدد 100 باشد، ارزش زراعتی ذرت دانه‌ای برابر 120، سیب‌زمینی 133 و ارزش زراعی کلزا برابر 130 می‌باشد.

کلزا از لحاظ تناوب زراعی جزو گیاهان خود ناسازگار می‌باشد، بدین معنی که وجود خود را در همان قطعه و در سال بعد تحمل نمی‌کند.

در حقیقت، کاشت متوالی آن باعث ازدیاد نماتدها خواهد شد.

وضعیت مزبور در مناطق چغندرکاری، به علت ازدیاد جمعیت نماتدها، زراعت متمرکز چغندرقند را به مخاطره می‌اندازد.

در خاک‌های سبک فاصله بین دو زراعت کلزا 4 تا 5 سال برآورد گردیده است.

در یک برنامه تناوبی، کلزا مناسب‌ترین زراعت، پیش از گیاهانی نظیر غلات پاییزه به شمار می‌آید.

این امر به دلیل آزاد کردن به موقع مزرعه، تقلیل علف‌های هرز، دارا بودن ریشه عمیق (به جهت استفاده از مواد غذایی و رطوبت طبقات پایین خاک) و خزان برگها در هنگام برداشت می‌باشد.

در زیر دو نمونه از تناوب کلزا ذکر می‌شود.

1- کلزا، سیب‌زمینی، گندم، کلزا، گندم پاییزه.

2- نخود، سیب‌زمینی بهاره، شبدر- کلزا- گندم پاییزه.

در تناوب 1 سیب‌زمینی می‌تواند زودرس یا دیررس منظور شود.

در صورتی که از سیب‌زمینی زودرس استفاده شود، در زراعت بعدی بایستی از تیپ پاییزه استفاده شود و بالعکس.

نیازهای کودی نیاز کودی کلزا نسبت به غلات سردسیری بیشتر است، به طوری که در صورت یکسان بودن عملکرد گندم و کلزا، نیاز کلزا به نیتروژن،