بسم الله الرحمن الرحیم
کتاب به مجموعه ای از ورقه های کاغذ ، پوست آهو یا ماده ای همانند آن گفته میشود که در آن مطالبی نوشته شده باشد و با هم به نخ کشیده شده یا صحافی شده باشند و دراصل به معنی دوختن چرمی به چرم دیگر یا پیوند دادن برخی از حروف به برخی دیگر به وسیله گفتن یا نوشتن است .
بنابر آنچه در کتاب لغت و درتفسیر مجمع البیان آمده ، کتاب در اصل مصدر کتب یکتب است و به معنی پوستی را به پوستی دیگر پیوند دادن است مانند این که کسی پاره پوستی را به مشک آب پینه بدوزد ( کتب القربه ) یا لب های قاطری را با حلقه گرد آورد و به یکدیگر پیوسته گرداند ( کتب البغله ) و سپاهیان را هم که کتیبه گفته اند بواسطه آنست که به یکدیگر می پیوندند .
راغب می گوید نوشته ها را هم که مکتوب می گویند برای این است که حروف و کلمات را به یکدیگر می چسبانند و از آن جمله می سازند چه روی صفحه ای نوشته شود و یا آن که ضمن گفتار باشد .
بنابراین کلماتی را هم که بر زبان می آورند گاهی کتاب می گویند مانند این که گفتار خداوند را پیش از آن که نوشته شود کتاب گفته اند زیرا حروف و کلماتی را ب یکدیگر پیوند داده اند .
نتیجه عزم و اراده قطعی را هم که سر زدن کاری و یا پیش آمدی است و یا وجود شدن چیزی است کتاب گفته اند .
فرمان دادن به کاری و واجب گردانیدن آن را هم کتاب گفته اند .
ثابت و پابرجا گردانیدن علم و عقیده ای در قلب کسی را هم کتاب گفته اند و این آیه شریفه را می توان در این باره شاهد آورد که خداوند فرموده است : اولئک کتب فی قلوبهم الایمان ( مجادله 22)
در طول تاریخ ، کتاب به اشکال و انواع مختلف فراهم شده و دست و مرکب و قلم و نی درکتابت آن بکار رفته و درهر ورق آن سطوری مرکب از کلماتی مرتبط به هم و عبارات و مضامینی که مفهوم مشخصی را القاء می کند پیوند خورده است .
شیوه چاپ وحروفچینی در قرن اخیر به کتاب صورتی نو و کسترشی جهانی بخشیده و تهیه و دسترسی به آنرا سهل و میسور گردانیده است و سیر آن همچون مراحل سنی انسان که شامل نوجوانی وجوانی میانسالی و پیری است مراحل علامت نگاری و مقاله نویسی و رساله نویسی را پست سر گذارده ، به صورت امروزین درآمده است .
کتاب مهمترین وسیله انتقال حقیقت ها و سخنگوی پیشینیان و کارنامه فرهنگ و معرفت بشر و اسباب فزونی دانش و ادبیات و بیان کننده تلخی ها و محرومیت ها و تلاش ها و کامیابی ها و پیروزی رفتگان و در مسائل علمی نشانه تسلسل تفکرات بوده ، قرن ها نقل و انتقال و گسترش دانش و هنر و نشر فرهنگ و تعمیم آموزش و پرورش و ایجاد نزدیکی ملت ها را از نقطه ای به نقطه دیگر ، عهده دار بوده است .
کتاب و کتابخانه ، ضبط دانش اندیشمندان و تجربه صاحبنظران و نشر آن میان شیفتگان اندیشه های نو ، نقش اصلی و اساسی بارور کردن اذهان را به عهده داشته است .
کتاب موجب شده که گنجینه های فکری و آثار گذشتگان برای آیندگان باقی بماند و اندیشه نسل های مختلف به هم پیوند بخورد و منبع عظیمی ازعلم و معرفت ایجاد گردد .
این منبع عظیم که به تدریج تکمیل می شود ازاسباب دگرگونی و تحول جوامع و ملل است .مثلاً در زمینه علوم ، پیشرفت تدریجی علم فیزیک و شیمی ، طرز زندگی جوامع انسانی را تغییر داده است .
این پیشرفت ها که به ویژه در صنایع مشهود است از یک یا چند نفر یا یک نسل ساخته نبوده ولی چون کشفیات مختلف ،مکتوب و بایگانی شده و دست به دست گشته ، پیشرفت های مزبور ممکن شده است .
لذا بدیهی است آنچه میراث های فرهنگ بشری و حوادث تاریخی را که عامل تحول است زنده نگه می دارد کتاب و قلم است و نیز آنچه ما از تاریخ گذشتگان می دانیم در اثرکتابت به دستمان رسیده و گرنه شاید جز وقایعی که برای پدر و پدر جد ما سینه به سینه روایت شده ، مطلب دیگری از تاریخ نمی دانستیم .
بررسی تاریخ و فرهنگ و آموزش و پرورش در سه دوره « پیش از اختراع خط » و « پس از اختراع خط و کاغذ و کتاب » و « اختراع چاپ » خلاصه می شود و کتاب در کنار آموزگار و برنامه و روش ، یکی از ارکان عمده آموزش و پرورش به شمار رفته ، جامه تاریخی بسیار زیبا بر پیکر انسان است .
دکارت ( فیلسوف نامدار فرانسه ) گوید : تمدن هر کشوری به اندازه عظمت و ارجمندی کتاب های آن کشور است و یک ملت به هیچ چیز آن اندازه نیاز ندارد که به داشتن کتاب های خوب و راستین ، چنان که پیامبران اولوالعزم با داشتن کتاب بر دیگر پیامبران برتری یافته اند .
نوع کتاب و نشریاتی که در هر جامعه مورد مطالعه قرا می گیرد ، اگر به تناسب فهم و دانش مردم نگاشته شود در علم و آگاهی و رفتار آنها مؤثر واقع می شود .
از طرفی بسیاری از تعلیمات اجتماعی و تربیت ها ، مدون و کتاب شده نیست لکن خردمندان کوشش می کنند که درعمل و گفتار به کتاب ها استناد جویند و این موجب می شود که عامه مردم از آثار و تألیفات متأثر شوند .
لهذا وضع فرهنگ هر جامعه با کتاب های موجود در آن جامعه مناسبت نزدیک دارد و در مقیاس محدود ، فراوان پیش آمده که کسی با خواندن یک کتاب ، طرز فکرش تغییر کرده ، متحول شده است .
صنعت چاپ نیز از جمله بزرگترین و مفیدترین اختراعات بشری و وسیله انتقال اندیشه ها و عواطف بسیاری از علما و دانشمندان و فلاسفه و اهل هنر برای میلیاردها مردم در طول تاریخ بوده است .
این صنعت ، آموزش و تحقیق را که در انحصار گروهی خاص بوده برای همه مردم ممکن ساخته است و بخصوص حاصل اندیشه های والای علمی و فکری و ادبی کاتبان و قلمزنان را که به زحمت در یک یا چند نسخه محدود نوشته می شده و به علت قلت نسخ آن هر دم با خطر نابودی مواجه می گشت حفظ نموده است و هم این فن ، سبب ابداع فنون و هنرهای دیگر گردیده که به نحوی در رابطه با صنعت چاپ قرار می داشته است .
نقش صنعت چاپ در روند زندگی آدمی و نیازمندیهای فرهنگی او به مانند نقش بهداشت و نقش هواست که حیات انسانی بشر را وسعت و عمق بخشیده و در بهبود کیفیت زندگی جهش های علمی و آگاهی او اثری قطعی و بی گفتگو داشته است .
تأثیر سازنده چاپ و آنچه از رهگذر آن عاید اجتماعات و تمدن انسان شده در هر یک از پدیده ها و مظاهر زندگی او آشکار و مشخص است .
در ایجاد امنیت محیط ، تسلط بر طبیعت و عوارض آن ، تسریع برآورد حوائج و نیازهای رفاهی و حیاتی ، و تسهیل کامیابی های فرهنگی و علمی و به کل در تمام مراحل تکامل و گسترش کیفیت زندگی و پیمودن مدارج متعالی مادی و معنوی او اثری معجزه آسا گذاشته است .
این صنعت با انسان بسیار عجین شده و بعد از هوا و خوراک و مسکن برای بقای حقیقی و تسریع در رشد فرهنگی او حائز اهمیت است به طوری که نمی توان آن را از زندگی وی تفکیک کرد .
هر کجا که برود و هر چه در پیرامون او و همراه او قرار گیرد در ارتباط با این صنعت است .
اگر فرد انسانی به نحو مثال در خویشتن و پیرامون خود بنگرد وآنچه از مایحتاج شخصی و عمومی و اجتماعی است در نظر بگیرد از جمله پوشاک و زیورآلات ، وسایل رفاهی منزل ، ابزارهای پیشرفته علمی و ماشین های مختلف صنعتی از افزارگاهی گرفته تا پیشرفته ترین هواپیماهای مورد استفاده بشر و موشک های مدرن … به طور تفکیک ناپذیری با صنعت چاپ در ارتباط تنگاتنگ بوده ونیاز غیر قابل انکار به آن دارد .
تمام طراحان نشسته اند تا چشم آدمی را داشته باشد و نگذارند سیر شود .
گونه ای از هزاران کیفیت تفننی آن که در جهت ایجاد تنوع و تفنن مورد نظر و اختراع قرار گرفته است اینکه بعضی صفحات مجلات را به صورت ژله مانند می آرایند به طوری که از یک تصویر دو مظره منعکس می شود یعنی منظره موج می دهد و موجب تنوع و گیرایی برای چشم می گردد .
پنج حس ادراکی آدمی از محیط هم اکنون در کشورهای پیشرفته در خصوص چاپ ، بسیار مورد استفاده قرارمی گیرد و کمپانی های سازنده ماشین آلات و ابزار چاپ با امکانات جدید تکنولوژی توانسته اند از برخورداری این حواس ، توجه بیننده را کاملاً جذب دست آوردهای خود سازند .
توجه به حواس لامسه ، بویایی ، شنوائی ، چشایی و بینایی در کیفیت چاپ ، انقلابی در امور گرافیک و تبلیغات ایجاد کرده است .
با پیشرفته ترین روش ها و تکنیک های مدرن ،تصویری به تصویر می آید و می خواهد نظر خواننده یا تأکید اثر هنرمند باشد .
امروزه موج توجه به کتاب و مطبوعات بسیار فزاینده و غیر قابل مقایسه با سنوات گذشته است و این مسأله یکی از ضروریاتی است که ایجاب می کند مردمی که اکنون بیش از هر وقت دیگر دنبال کتاب و مطالعه هستند و اوقات فراغت خود را صرف مطالعه کتاب ومطبوعات می کنند ، اساساً با مسائل کتاب و مراحل تولید کتاب و مجله و روزنامه آشنا می شوند تا بتوانند در طی مطالعات خود و انتخاب کتاب ،مخصوصاً در مواردی که از یک اثر چاپ های متعدد وجود دارد ،نظر صائبی داشته باشد .
گذشته از آن با توجه به اینکه چاپ در دنیای امروز یکی از اموری است که جزو زندگی روزمره هر کسی است و از بلیط اتوبوس گرفته تا اسکناس و روزنامه با آن سروکار دارند ، ایجاب می کند که دانسته شود تکنیک و فن چاپ چگونهاست و یک اثر چگونه چاپ می شود .
با وجود اینکه متأسفانه در ایران برخلاف کشورهای دیگر .مولف باید خود در امور فنی چاپ مثل صفحه آرایی و امور مربوط به گرافیک هم دخالت کند ونظر بدهد ـ در صورتی که مطلبی جداگانه است ـ آگاهی از امور فنی کتاب و مسائل مربوط به آن را ضروری می سازد .
درتحریر و تدوین این کتاب به دو نکته اساسی توجه شده است : یکی فواید این کار و دیگر چگونگی ارائه آن .
در نگارش و تدوین ، هدف آن نبوده است که مجموعه جامعی از همه مباحث دقیق در پیرامون مسائل مربوط به کتاب و مطبوعات فراهم گردد و عنوان این کتاب را نیز این بنده نه بدان روی برگزیدم تا همه آنچه مربوط به مسائل چاپ کتاب و آماده سازی آن را بیان کنم و یا شرح و بسطی درباره هنر چاپ کتاب و مطبوعات و چگونگی فهرست نویسی و طبقه بندی آن عرضه کنم بلکه خواسته ام که گوشه ای از این موضوع را در حد استطاعت خود با نثری ساده و موجز بیان دارم و همانطور که گذشت بخشی از فضای خالی چاپ این نوع آثار را برای بیان علاقه مندان غیر متخصص تأمین سازم به طوری که برای عموم قابل فهم و بهره برداری باشد والا شرح و بسط هر یک از موضوعات این کتاب و عناوین آن محتاج به تدوین کتاب و کتاب ها دارد که اشخاص دوره دیده و دارای تجربه و مطالعات کلاسیک باید در هر رشته ای از زمینه های مربوط به این هنر بپردازند و ازاین رهگذر به ذخایر و گنجینه علم و فرهنگ خدمتی صورت دهند .
و امید باید داشت که این کار آغازین و پایه ای و مباحث این زمینه لازم و ضروری به منظور ارائه خدمات فرهنگی به اجتماع ، به همت صاحبنظران تکمیل و کارسازی گردد و فضای خالی از وجود این نوع آثار که مابین کتاب ها همواره محسوس بوده برای علاقه مندان و دانشجویان به روش ساده و مفید و زودیاب پرگردد .
در بخش های اولیه این کتاب ، خواننده ضمن آگاهی ازتاریخچه چاپ و اشکال گذشته ادوات آن ، با روش های جاری چاپ آشنا خواهد شد و به آسانی خواهد یافت که مطلبی چگونه برای چاپ فراهم می شود و سیر کتاب ازمرحله دست نوشته مؤلف تا پایان طبع و صحافی و نشر و