مقدمه
وینچ:
این ماشین جهت رنگرزی برخی از پارچه هایی که به آسانی تغییر شکل می دهند مانند پشمی و تریکو استفاده می شود.
همچنین جهت رنگرزی پارچه هایی که در مقابل چروک حساس بوده و نبایستی در خلال فرآیند رنگرزی تحت کشیدگی قرار گیرند از ماشین رنگرزی وینچ استفاده می شود.
عملیات رنگرزی در این این دستگاه به فرم طنابی صورت می گیرد به این ترتیب که پارچه تغذیه شده به دستگاه دو سر آن بهم دوخته شده و بشکل طناب درازای در آمده و پی در پی از میان محلول رنگ عبور و از روی درام شیار دار یا و پنچ می گذرد.
هنگامی که پارچه وینچ را ترک
می کند در درون محلول در پشت دستگاه برای مدت زمان کوتاه به صورت تا خورده انباشته می شود تا از قسمت زیر به سمت جلو در اثر حرکت غلتک وینچ کشده شود.
این انباشتگی برای پارچه های پشمی و پنبه ای اهمیتی ندارد ولی در مورد
فراورده های ترموپلاستیک مانند دی استات وتری استات باعث چروک می گردد.
چنین مشکلی را با بکار بردن غلتک وینچ بیضی شکل بجای یک غلتک وینچ دایره ای و بلندتر کردن ارتفاع محل استقرار غلتک وینچ و کم عمق نمودن مخزن رنگرزی بهبود می بخشد.
غلتک وینچ بیضی شکل این مکان را فراهم می کند که در ضمن اینکه پارچه بدون محلول رنگرزی می اُفتد به صورت کاملاً یکنواخت و لایه لایه در ته دستگاه قرار گیرد.
کمپانی (Leemetals ltd) برای مقابله با هر دو نوع وینچ را تولید کرده که می توان بدون تغییر دادن محیط فوق الذکر آن را از حالت دایروی به به فرم بیضوی تبدیل نمود که نهایتاً سرعت پارچه تغییر نمی کند.
معمولاً چندین طاقه، شش یا هفت، پارچه ضمن دوخته شدن کنار به کنار بر روی این وینچ قرار گرفته و بطور هم زمان رنگ می شود.
اینجا چین و شکن بر روی اینگونه پارچه ها بویژه اگر از الیاف ترموپلاستیک تولید شده باشند.
مثلاً استات سلولز و نایلون امری محتمل می باشد این نقیصه را همانگونه که قبلاً اشاره شده در کنار استفاده از غلطک وینچ بیضی شکل می توان با بست کردن قبلی پارچه قبل از رنگرزی توسط بخار و به صورت صاف شده رفع کرد.
در صورت انجام چنین کاری ایجاد چین و شکن در حین عملیات رنگرزی پس از بیرون آورده شدن پارچه رنگ شده از وینچ برطرف می گردد.
اصول اساسی همه ماشینهای وینچ حرکت تعدادی طنابهای وسیع پارچه با طول های یکسان از درون محلول رنگ و بدنبال ان حرکت بر روی او غلطک مستقر در بالای حمام رنگرزی می باشد در جلوی ماشین وینچ و در حدود 35 سانتی متر بالاتر از سطح محلول درون دستگاه غلتکی با قطر 15 سانتی متر بنام jockey قرار دارد.
و در قسمت عقب ماشین وینچ
(Winch reel) قرار گرفته که وظیفه به حرکت در آوردن طنابهای پارچه را به عهده دارد.
در ماشینهای وینچ قدیمی در ساخت بعضی از قسمت های ماشین از چوب استفاده می شده اما امروزه جهت ساخت این ماشین از فولاد ضد رنگ که از طریق جوشکاری به هم متصل شده اند استفاده می شود.
گوشه ها و جوشهای درونی ناصاف و هر گونه نا همواری که ممکن است به پارچه صدمه بزند می بایست پرداخت و صاف گردند.
از جمله فولادهای ضد زنگ با کیفیت عالی که در ساخت این دستگاه می تواند مورد استفاده قرار گیرد، نوع AISI Type 316 یا معادل آن می باشد.
شکل و ابعاد مجاری و قرقره های ماشین وینچ از اهمیت زیادی برخوردار بوده و به نوع پارچه ای که تحت عملیات رنگرزی قرار می گیرد بستگی دارد.
ساختمان اغلب ماشینهای وینچ دارای ابعادی چون:
- 5/2 متر از جلو تا پشت دستگاه.
- طول جلوی دستگاه از 50 سانتی متر برای یک طناب پارچه تا حدود 5/4 متر برای حدوداً 40 طناب پارچه (از پارچه های سبک) می باشد.
جهت انجام عملیات در ماشین وینچ بر روی کالاهای پشمی و پنبه ای سفت، دستگاه بر اساس شکل 2-1-5 طراحی می گردد.
این عمق قادر است طول زیادی از پارچه را در خود جای دهد و شیبی که در قسمت عقب دستگاه در نظر گرفته شده است پارچه ها را بطور مرتب روی هم نگهداشته و به سمت جلو هدایت می کند در این سیستم عمق محلول رنگی حدود یک متر می باشد در حالیکه سطح حمام کاهش یافته است از این رو انجام عملیات رنگرزی کالای پنبه ای با رنگرزی خمی در چنین دستگاهی با صرفه خواهد بود.
جهت پارچه هایی که جنس فلامنت ویسکوز و استات طرح ماشین وینچ جهت جلوگیری از وقوع هر گونه چین خوردگی در کالا توسعه و تکامل یافته است.
میزان کشش وارده بر روی کالا در جریان حرکت آن از درون حمام اینگونه از دستگاه های وینچ حداقل است .
در سیستم فوق که تصویری از آن در شکل 3-1-5 نشان داده شده است عمق مایع تا حدود 75 سانتی متر کاهش یافته و ته ماشین صاف و مسطح است.
1-1 رنگینه ها در رنگرزی خواص مختلف شیمیایی و فیزیکی الیاف، رنگرزی هر طیفی را با یک و یا چند خانواده از رنگینه ها امکان پذیر می سازد.
بعضی از خانواده های رنگینه ای به علت عدم میل جذبی (تمایل) نسبت به لیف خاصی اصلاً جذب نگردیده و یا فقط لیف را به مقدار بسیار کم، رنگ می کند به عبارت دیگر فقط اثر لکه گذاری روی لیف دارد.
رنگینه هایی که برای رنگرزی مورد استفاده قرار می گیرند با توجه به خواص و یا کاربرد آنها به گروه های مختلف تقسسیم بندی می گردند.
شرکت های تولید کننده به هر گروه و یا خانواده رنگینه ای نام خاصی داده اند.
مثلاً رنگینه های دیپرس شرکت هوخست سامارون (Samaron) و رنگینه های دیپرس شرکت بایر رزولین (Resolin) نام گرفته است.
سپس هر رنگینه از یک خانواده با رنگ خود مثل زرد، قرمز ، آبی و غیره نامیده می شود.
(مثلاً رنگینه رنگینه قرمز سامارون).
علاوه بر نام هر رنگینه، معمولاً بعد از آن حروف و اعدادی وجود دارد که مشخصات رنگینه را با رنگ معین باز تر کرده و می توان به طور خلاصه معانی زیر را از حروف که بعد از نام رنگینه می آید برداشت.
اعداد و حروفی که بلافاصله بعد از نام رنگرینه می آید معمولاً ته رنگ رنگینه را مشخص می سازد.
به عنوان مثال: حروف بعد از نام رنگینه ها بیشتر از کلمات زیر گرفته شده است: حروف دیگری ممکن است کاربرد رنگینه را با روش مخصوص در رنگرزی و یا چاپ و یا کاربر آنها را فقط در رنگرزی و یا چاپ مشخص سازد.
بعد از حروف ممکن است فرم فیزیکی رنگینه ذکر گردد.
مثل: از آنجایی که بیشتر رنگینه ها مقداری مواد کمکی به همراه خود دارد و آنچه به عنوان رنگینه از طرف شرکت های تولید کننده به بازار عرضه می شود صد درصد رنگینه خالص نمی باشد، لذا درجه خلوص هر رنگینه ممکن است با درصدهائی که در آخر می آید مشخص گردد به این ترتیب که هر شرکت تولید کننده درصد معینی از رنگینه خالص را صد درصد فرض نموده و سپس مقدار رنگینه خالص را نسبت به آن بیان می کند.
مثلاً در رنگینه: Sirius Light Yellow FGR – LL 200% 200 درصد نشان می دهد که این رنگینه نسبت به رنگینه استاندارد دو برابر رنگینه خالص دارد.
2-1 تقسیم بندی رنگینه ها در شاخص رنگ (Colour Index) منظور از تقسیم بندی پنج جلد کتابی است که توسط The Society of Dyers and Golorists (SDC) American Association of Textile Chemists and Golorists (AATCC) و تهدید گردیده است.
در جلد اول، رنگینه های خانواده های اسیدی، آزوئیک و بازی (بازیک)، در جلد دوم رنگینه های خانواده های مستقیم، دیپرس، سفید کننده های نوری، غذایی، اینگرین (Ingrain) و رنگینه های مناسب برای رنگرزی چرم در جلد شوم رنگینه های خانواده های دندانه ای، طبیعی، رنگدانه (پیگمنت)، رآکتیو، احیاء کننده ها، رنگینه های محلول در حلال، گوگردی، خمی و خمی محلول به ترتیب در آمده است.
رنگینه های هر خانواده به ترتیب زرد، نارنجی، قرمز، بنفش، آبی، سبز، قهوه ای و بالاخره مشکی بوده و رنگینه های (غیر مخلوط) موجود هر خانوار رنگینه ای شماره ای داده شده است.
به عنوان مثال: (نام ژنریک شاخص رنگی و یا کالرایندکس) G.I.Acid Yellow 1 که به معنای رنگینه اسیدی زرد رنگ با شاخص رنگی یک است.
هر نام ژنریک شاخص رنگی، مشخص کننده یک ساختار شیمیایی معین می باشد.
رنگینه های زرد رنگ دیگر همین خانواده با ساختار متفاوت، شاخص رنگی دیگری مثل 2 ،3 ،4 و غیره خواهند داشت.
در این سه جلد خصوصیات پایه شیمیایی و شماره آن، تغییرات رنگ در مقابل نور، نرو روز و نور وصنوعی، روشن مناسب برای رنگرزی، قدرت یکنواختی (جابجایی)، لکه گذاری روی الیاف دیگر، تعدادی از ثبات های مختلف، قابلیت برداشت و کاربردهای غیر نساجی آمده است.
تقسیم بندی در این سه جلد با توجه به کاربرد رنگینه ها انجام شده است.
در جلد چهارم فرمول شیمیایی شماره ای داده شده است که انرا شماره پایه شیمیایی شاخص رنگی نام داده اند.
این شماره از 10000 شروع می گردد.
به عنوان مثال رنگینه اسیدی زرد با شاخص رنگی 1، دارای شماره پایه شیمیایی شاخص رنگی 10316 می باشد.
جلد پنجم از دو قسمت تشکیل شده است.
در قسمت اول، رنگینه ها به ترتیب خانواده های رنگینه ای و رنگ در جلدهای اول، دوم و سوم و نام ژنریک آنها آمده و نام های تجاری آنها که توسط شرکت های مختلف انتخاب شده است در مقابل آنها ذکر گردیده است.
در قسمت عکس قسمت اول عمل شده و نام های تجاری رنگینه به ترتیب حروف الفبا آمده و نام ژنریک آنها در مقابل قرار داده شده است.
جلدهای دیگر کالرایندکس، ضمیمه بوده و رنگینه های جدید در آنها ذکر گردیده است.
3-1 مواد تعاونی (کمکی) در رنگرزی مواد تعونی و یا کمکی در رنگرزی را می توان به گروه های زیر تقسیم کرد: سختی گیر آب تر کننده – نفوذ دهنده یکنواخت کننده ریتار در (Retarder) یا ترمز کننده کاریر (Carrier) دیسپرس کننده احیاء کننده اکسید کننده 1-3-1 سختی گیر آب آب در صنعت نساجی نقش مهمتری را نسبت به صنایع دیگر دارد.
آبهای زمینی و دریا معمولاً دارای املاح کلسیم و منیزیم می باشند که به آب سخت معروف است.
گر چه وجود مقداری از این املاح در آب آشامیدنی مفید است ولی در صنعت نساجی وجود این گونه املاح در اب، در بیشتر موارد با ملکولهای رنگینه و یا مواد حاضر در حمام تولید رسوبها نامحلول و رنگرزی و تکمیل را با اشکال مواجه می سازد.
در بیشتر کارخانجات، آب را جهت مصرف سالن های تکمیل قبلاً تصفیه نموده و املاح را تا مقدار زیادی از آن جدا می نمایند.
به هر حال چنانچه آب تصفیه نشده باشد و یا تصفیه آن به صورت کامل انجام نگرفته باشد می توان از مواد سختی گیر آب استفاده نمود.
سختی گیرهای آب، مواد معدنی و یا عالی می باشد که با املاح کلسیم و منیزیم حاضر در آب سخت، تولید کمپلکس محلول نموده و بدین وسیله از واکنشهای آنها با مواد دیگر در حمام جلوگیری نمود و به عبارت دیگر آنها را غیر فعال می نماید.
از آنجایکه در مقدمات، رنگرزی، چاپ و تکمیل، بیشتر مواد مصرفی نسبت به سخت حساسیت نشان می دهد لذا به کار گرفتن مواد سختی گیر آب با آب کاملاً تصفیه نشده ضروری است.
2-3-1 مواد تر کننده (خیس کننده) این مواد، تر شدن کالای نساجی را آسان تر و سریع تر می نمایند و بکار گرفتن آنها برای کالایی که آب را به راحتی جذب نکند و مخصوصاً در عملیات پد (Pad) که پارچه برای جذب محلول، مدت زمان زیادی ندارد ضروری می باشد.
تر کننده به طور کلی کشش سطحی آب راروی لیف پایین آورده و آب بهتر روی سطح لیف ودر منفذهای بین الیاف پخش میگردد و در نتیجه مواد همراه خود را به داخل کالا می رساند.
این مواد نه تنها نفوذ محلول را به داخل کالا آسانتر می کند بلکه رنگرزی و تکمیل را یکنواخت تر می سازد.
قابلیت جذب متفاوت کالای نساجی در مراحل مختلف می تواند عامل نایکنواختی باشد.
مثلاً چنانچه پارچه در مرحله مرسریزه به صورت یکنواخت خیس نشده باشد مرسریزه به صورت یکنواخت انجام نشده و این نایکنواختی، پس از رنگرزی خود را به صورت نایکنواختی رنگی نشان می دهد.
ترکننده ها، دیپرس کننده ها و شوینده ها (دترجنت ها) سختمان شیمیایی مشابه ای داشته و یکی از این سه خاصیت ممکن است ذر بعضی موارد بیش از دو خاصیت دیگر باشد.
برای عملیاتی که در قلیا و یا اسیدهای قوی صورت می گیرد بایستی از ترکننده های مقاوم در شرایط محیط استفاده گردد.
نفوذ دهنده که مشابه تر کننده