اصل ارزیابی محصول از جنگ دوم جهانی آغاز شده است از سال 1943 که متفقین کوشش های خود را در جنگ افزایش دادند تأمین تجهیزات در ارتش انگلستان دچار مشکلات عدیده ای گردید .
زیرا تهیه و تدارک مواد منفجره ای که در جنگ استفاده می شدند نه تنها کار بسیار حساسی بود بلکه تضمین کیفیت آنها به گونه ای که به نحو مطلوبی مورد استفاده قرار گرفته و عمل نمایند نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار بود .
به همین دلیل دریافت کننده از یکسو قادر نبود باز خورد آنی و یا مؤثری را مخابره نماید و از سوی دیگر ممکن بود سلسله مراتب فرماندهی در سازمانهای ارتشی نتوانند آنچه در کیفیت محصول منظور است به نحو شایسته ای ارائه دهند همچنین فشار تولیدات نظامی بر تولیدات کشوری تعدد زیادی کارگران تولید کننده بدون مهارت و تخصص عدم وجود یک سیستم کیفیت مؤثر و کارا که جوابگوی نیازهای پراکنده و گسترده در سطح بسیار زیاد باشد موجب بروز معضلات و مشکلات فاجعه سازی میگردیدند .
در پایان آژانس تأمین تدارکات نظامی انگلستان سری استانداردهائی که تدوین نمود که به طور کلی و عمومی نشانگر توانایی های سازمانهای تولیدی در ارائه محصولاتی با کیفیت ثابت و در حد بالائی بودند .
این استانداردها زیربنای سری استانداردهای سیستم های کیفیتی AQAP بودند که در اواخر دهه 1960 توسط کشورهای عضو سازمان ناتو Nato (سازمان پیمان آتلانتیک شمالی) پذیرفته شدند ،در اوایل دهه 1970 انگلستان سری استانداردهای AQAP را به عنوان سری MODO5 توسعه دادسری استاندارهای MODO5 که ابتدا برای منظورهای نظامی تدوین شده بودند برای سازمانهای خریدار غیرنظامی بسیار زیادی متناسب گردیدند .
MODO5 ها و استانداردهای ملی دیگری که در آن زمان در انگلستان متداول بودند همگی به منظور برآورده کردن و تکامل کنترل مدیریت برفرآورده ها مورد استفاده قرار می گرفتند از سوی دیگر نیز در ایالات متحده آمریکا کمپانی هائی که از تجربه سلسله با ارتش در جنگ دوم جهانی ناراضی بودند ارزش روشهائی را که سیستم یک سازمان تولیدی را ارزیابی میکنند ، دریافتند .
در انگلستان کمپانی هائی که با سازمانهای نظامی به طور مستقیم معامله نمی کردند و اهداف MODO5 را نیز دنبال نمی نمودند از استاندارهای موازی DS5179 سود می جستند استانداردهای BS5179 با وجود اینکه نسبت به استانداردهای قبلی بهینه سازی شده بودند هنوز به صورت راهنماهائی بودند که سازندگان به طور داوطلب می توانستند از آنها استفاده نمایند و کاربردی در قراردادهای تجاری نداشتند .
در سال 1979 استاندارد BS5750 (قسمتهای 1 ، 2و 3) تدوین گردید به طوری که در BS5750 بیشترین نکات کلیدی مذکور در ISO 9001 فعلی وجود داشتند .
1 BSI : علامت اختصاری مؤسسه استاندارد انگلستان است که با عنوان : British standardin istitue بسیاری از شرکتها در انگلستان بر استانداردهای BS5750 ارزیابی شدند و همزمان در این سالها ، سری استانداردهای ISO 9000 نیز تدوین گردیدند .
در بین سالهای 1979 ، 1987 حجم عظیم کار بحث و بررسی روی استانداردهای سیستم کیفیت انجام شد .
بسیاری از کشوهای اتحادیه اروپا Europeen community ارزشهای یک استانداردها واحد برای سیستم های مدیریت را درک کردند و پذیرفتند .
نتیجه این بحث ها و بررسی ها سری استانداردهای ISO 9000 (استانداردهای سیستم کیفیت) بودند که در سال 1987 منتشر شدند و در اندک زمانی جایگزین سیستمهای قبلی گردیدند .
در حال حاضر نیز سری استانداردهای ISO9000 در اتحادیه اروپا به عنوان EN 29000 و در آمریکا با عنوان ANS/ASQCQ-90 شناخته می شوند .
کلیات ISO 9000 با پدید آمدن سازمان تجارت جهانی W.T.O (گات GATT سابق) روابط اقتصادی کشورهای جهان به سمتی غیر از آنچه که در گذشته بوده ست ، پیش می رود و از طرفی دیگر خروجی های حاصله از جلسات متعدد و تصمیم گیریها در اینگونه سازمانها ، اثری بسیار سریع در روند فعالیتهای تجاری به وجود می آورد نمونه این اثرات ، تغییر در حقوق مشتری بوده است چرا که منبعد مشتری علاوه بر حق اطلاع یافتن از مشخصات محصول این حق را هم یافته است از ویژگیهای فرآیند تولید آن محصول نیز اطلاع کسب کند .
نتیجه اعلام این حق آخری برای مشتری در آخرین دور مذاکرات W.T.O که در کشورهای اروگوئه برگزار گردید اعلام این توافق همگانی در خصوص تعیین یک حداقل معیار سنجش به جهت ارزیابی کیفیت فرآیند تولید محصولات عرضه کنندگان به صوت اعتباری بین المللی بوده است و این امر منجر به پیدایش سری استانداردهای ISO 9000 توسط سازمان بین المللی استانداردسازی (ISO) گردید .
ISO لغت یونانی بوده و معنای آن در زبان یونانی «برابر» یا «مطابق» می باشد .
ISO یک سازمان غیر دولتی است .
در حال حاضر استفاده از استانداردهای ISO اختیاری است .
ISO 9000 استانداردی جهانی برای پی ریزی سیستم مدیریت به منظور تضمین کیفیت می باشد .
آشنایی با World Treaty Organization استانداردهای ISO 9000 توسط کمیته فنی 176 سازمان ISO تهیه می شوند که مرکز آن در سوئیس است منظور اینست که هر کشوری این استانداردها را به زبان خودش منتشر کند و درک تفاهم مشترک بین همه آنها به وجود می آید .
ایجاد احساسی مشترک مستلزم درک مفاهیم و معانی واژه ها در زبان های مختلف است واژه یابی مناسب برای رساندن مفاهیم صحیح لغت به کار برده شده در زبان اصلی کلید و رمز موفقیت نهایی در آموزش و ارائه و استفاده از سری استانداردهای ISO 9000 می باشد.
برای مثال دو واژه کلیدی در بحث و بررسی های مربوط به ISO 9000 وجود دارند .
واژه اول «واقعیت» یا «Fact» است یا Fact چیزی است که به عنوان وجود عینی و واقعی شناخته شده باشد .
«آنچه که هست» یا «آنچه که وجود دارد» و استاندارد ISO 9000 نیز خود یک «واقعیت» است به همین دلیل برای واحدهای تولیدی نیاز به ثبت شدن تحت این استانداردها به عنوان گواهینامه تطابق با قوانین تجارت بین المللی نیز یک واقعیت است .
واژه دوم « نظر شخصی » یا «Opinion » می باشد نظر شخصی یا Opinion ارائه عقاید و قضاوت شخصی بوده که نوعاً فاقد مدارک کافی برای واقعیت بودن است در واقع بسیاری از بحث های ISO 9000 نظریه شخصی یا Opinion است برای مثال ممکن است مشاور امورISO 9000 نظرش این باشد که سازمان تولیدی شما بایستی مطابق با ISO 9001 ثبت شود ولی ارزیاب ISO 9000 معتقد است که سازمانتان با ISO 9002 تطابق دارد این «نظریات شخصی » آنها است .
« واقعیت » این است که شما به عنوان مسئول واحد تولیدی تصمیم نهائی را باید بگیرید .
مثال دیگر اینست که بسیاری از منابع بر این عقیده هستند که مدیریت کیفیت جامع TQM و بهینه سازی مستمر اجراء استانداردهای ISO 9000 هستند در صورتی که آنها فقط در ISO 9001 ، درسازمانهای تولیدی در واقع بر اساس تطابق با ISO 9004 ثبت نمی شوند ISO 9004 فقط راهنمای ایجاد سیستم کیفیت با Guideline است .
بنابراین اینکه شما از این فلسفه در استانداردهایشان استفاده کنید یا نه مقوله« نظریه شخصی » یا Opinion می باشد .
آشنایی با اصول بیست گانه ایزو 9000 جزوه آموزشی لذا در کتاب هر جه سخن از « خود استانداردها » است .
« واقعیت» بوده و هرگاه بحث بر چگونگی دستیابی به استانداردها باشد و « نظریه شخصی» می شود بنابراین به خاطر داشته باشید که : ـ استاندارد ISO 9000 ملزومات یک سیستم مدیریت است نه ساختار بخش کیفیت داخلی آن .
ـ استاندارد ISO 9000 انعطاف پذیر است اگر کارخانه یا سازمانی نتواند به طور دقیق و کامل جوابگوی انطباق با یکی از ملزومات باشد این امکان وجود دارد که از قسمتی ، قسمت هائی و یا همه آن معاف گردد .
ـ استاندارد ISO 9000 رویکرد کل نگری به تضمین کیفیت تولیدات یا خدمات کارخانه ها و سازمان های تولیدی دارد .
بنابراین کلیه بخش ها بایستی در دریافت گواهی ISO 9000 درگیر شوند ….
ـ استاندارد ISO 9000 بر فرآیند تضمین کیفیت متمرکز است ، نه بر تولید نهایی پس به دنبال استانداردهائی که مشخصات « خروجی ویژه ای » را می طلبند نباشید .
ـ واژه کلیدی دیگر ، جهانی یا International است .
استاندارد ISO 9000 برای بکارگیری در سطح جهان تدوین شده است .
لذا این استاندارد حداقل سیستم تضمین کیفیت را ارائه می نماید .
از این استاندارد بایستی به عنوان سکوی پرتاب یا پله اول از سطوح ملزومات تضمین کیفیت استفاده نمود .
ـ استاندارد ISO 9000 کاربرد بسیار وسیعی در صنایع وجود دارد .
با وجود اینکه منظور اولیه از آن این بود که به صورت مدل به توافق بین خریدار و تدارک کننده مورد استفاده قرار گیرد در حال حاضر در طیف بسیار وسیع تری از موقعیت های صنعتی و خدماتی بکار برده می شود .
سازمان ISO هزاران نوع استاندارد را منتشر نموده است ولی از بین همه آنها پنج جلد از سری ISO 9000 اثرات فزاینده ای در تجارت جهانی داشته اند که عبارتند از : ISO 9000 ,ISO 9001 ,ISO 90002 , ISO 9003 , ISO 9004 ـ ISO 9000 : استانداردهای مدیریت کیفیت ، تضمین کیفیت ـ راهنماهای انتخاب و استفاده می باشد .
برای کمک به تشخیص اینکه کدام یک از سه استانداردISO 9003 ,ISO 9002, ISO 9001 مورد استفاده برای ثبت و اخذ گواهینامه برای یک سازمان تولیدی بخصوص ، مناسب هستند نوشته شده اند.
بنابراین استاندارد ISO 9000 در واقع یک سری استاندارد پنج تایی که به صورت 5 کتاب منتشر شده اند .
ـ ISO 9000 : سیستم های کیفیت ـ مدل تضمین کیفیت در طراحی / توسعه تولید ، نصب و خدمات است .
برای سازمان های تولیدی که همه فعالیتهای تولید را از طراحی و توسعه ناصب و خدمات پس از فروش را انجام می دهند مناسب است .
ـ ISO 9002 : سیستم های کیفیت ـ مدل تضمین کیفیت در تولید و نصب برای سازمانهای تولیدی که طراحی توسعه محصول و خدمات را انجام نمی دهند کاربرد دارند .
ـISO 9003 : سیستم های کیفیت ـ مدل تضمین کیفیت در تست و بازرسی های نهایی برای سازمانهائی که تولید ندارند در نظر گرفته شده است مانند عملیات توزیع کننده ها یا ware housing?
.
ـISO 9004 : مدیریت کیفیت وعوامل سیستم کیفیت ـ راهنمای(Guide line) استانداردها است .
ISO 9004 معمولاً برای توضیح و کمک به درک ISO 9003 ,ISO 9002 ,ISO9001 مورد استفاده قرارمی گیرد .
استانداردهای فوق مدل «Model » تضمین کیفیت هستند که بایستی سازمانهای تولیدی و خدماتی تا حدی که از نظر اقتصادی و امکان پذیری قابل قبول باشد به آنها نزدیک شوند و خود را تطیبق دهند .
کاربرد ISO 9000 برای درک طبیعت منحصر بفرد ایزو9000 ابتدا بایستی اختلاف بین ارزیابی های شخص اول ـ ثانی و شخص ثالث را درک نمود .
لذا بدین منظور به تعریف ارزیابیAssessment پرداخته می شود .
ارزیابی روشی برای برآورد وضعیت Evaluation است در این کتاب به معنی برآورد وضعیت متناسب و جوابگو بودن سیستم مدیریت سازمانهای تولیدی برای حصول اطمینان از کیفیت تولیدات وخدمات بکار رفته است .
لغت مشابه و تا حدودی همطراز برای ارزیابی Assessment لغتAudit یا ممیزی بوده که در مدارک مربوط به ISO 9000 بسیار بکار می رود .
به همین دلیل در ذیل به اختلاف آنها پرداخته خواهد شد .
«ممیزی» یا «audit » اختلاف ، جزئی ، تا ارزیابی دارد .
اصولاً ممیزی بیشتر از ارزیابی در جزئیات وارد می شود و تا حدی می تواند جنبه عکس العملی درموارد نارسائی داشته باشد در صورتی که ارزیابی فقط به میزان تطابق و جوابگو بودن یک سازمان تولیدی توجه دارد و قادر به تنبیه نمودن نیست .
همچنین ارزیابی جنبه کلی تر دارد .
به طور کلی ممیزی توسط مدیریت سازمان صورت می گیرد و هدف آن رفع مشکلات می باشددر حالیکه ارزیابی توسط ارزیابان یا مشاورین ISO 9000 صورت می گیرد و هدف آن تعیین عدم تطابق ها است .
بعد از تعریف ارزیابی و مقایسه ارزیابی و ممیزی توضیح مختصری درباره هر یک از ارزیابی سه گانه می دهیم تا موضوع را بیشتر و بهتر درک کنیم .
ـ ارزیابی شخص اول(First-Party Assessment) در این روش ارزیابی داخلی سازمان و بررسی سیستم و روش های جاری خودی در مقایسه با میزان جوابگو بودن مورد نیاز است .
ارزیابی شخص اول به مدیران عامل کمک می کند که برای اخذ و ثبت گواهی ISO 9000 بهتر آماده شوند .
آشنایی با اصول 20 گانه ایزو ـ جزوه آموزشی ـ ارزیابی شخص دوم (Secend-Party Assessment) : زمانی انجام می شود که مصرف کننده می خواهد سازمان فروشنده را ارزیابی نماید تا مشخص شود تا چه میزان جوابگوی تعهدات مذکور در قرارداد می باشد .
این گواهی فقط برای همان مصرف کننده ارزش دارد و سایر مصرف کنندگان نیز می توانند از همان استفاده نمایند .
به عبارت دیگر تولیدکننده برای هر خرید بایستی ارزیابی جداگانه ای را بپذیرد .
ـ ارزیابی