دانلود مقاله فرش کرمان

استان کرمان که در جنوب ایران واقع و در حاشیه کویر قرار گرفته است ، از زمانهای گذشته از مراکز خیلی مهم فرشبافی محسوب می شده است .

قبل از فرشبافی مردم کرمان به کار شالبافی می پرداختند و طرحهای قدیم فرش کرمان که در اوایل قرن میلادی بافته شده از طرحهای شال کرمان اقتباس شده بود .

اما بتدریج در طرحهای فرش کرمان تنوع بوجود آمد و طراحان معروف همچون حسن خان ، احمد خان ، زمان خان و ...

کارهای زیبایی بوجود آوردند که کرمان را از سایر مناطق بافت متمایز ساخت و کم کم طرحهای باب بازار خارج از کشور رایج شد و طرحهای گل فرنگ ، گلدانی ، ظل السطان ، تصویری و ...

بوجود آمد .

این طرحها مورد پسند بازار خارج شد .

طراحان کرمان با الهام از طبیعت پیرامون خود ، فرهنگ و اعتقادات خود ، به خلق آثار زیبایی پرداختند .

قالی کرمان این گستره سراسر رنگ ، کتابی است گسترده در برابر دیدگان همه که اگر سر سوزن ذوقی در ایشان باشد هر سطرش خود داستانی است به درازای هزار و یک شب ، و پر رمز و راز است چون معمای هستی .

این گستره زیبا که همگان شیفته آنند ،گنجی است گرانبها که در گذر زمان فراز و نشیب ها، فراز و فرودها برخود دیده و اکنون در دست ماست .

آنچه در پی می آید نگاهی است به تاریخ و طرحها و نقوش فرش دستباف استان کرمان .

چکیده استان کرمان که در جنوب ایران واقع و در حاشیه کویر قرار گرفته است ، از زمانهای گذشته از مراکز خیلی مهم فرشبافی محسوب می شده است .

آنچه از بررسی نقوش در رابطه با گیاهان و طبیعت این منطقه بدست آمده است نشانگر این است که هنرمند و طراح با الهام از گل های موجود در دشت ، تپه ، و دره های اطراف کرمان ، طرحهای خود را بوجود آوردند .

این گل ها گاه بصورت خمیده ، گاه ایستاده ، زمانی در حرکت ، زمانی در کنار هم جمع شده ، و زمانی دیگر از هم جدا شده اند .

طراح آنچه را که مجسم می کند ترسیم می نماید .

هنرمند بافنده کرمانی بیش از هر چیز از مکتب تصوف و عرفان الهام گرفته است مثل بته جقه که از سرو گرفته شده و طرح گلدانی از زیباترین نقش هایی است که مورد توجه متخصصان ایران و جهان بوده اند .

قالی نقش گلدانی مقبره شاه عباس دوم از نمونه های منحصر به فرد این دسته از قالیها است .

در این تحقیق سعی شده به بررسی و شناسایی طرحهای سنتی و قدیمی فرش دستباف کرمان پرداخته شود که شامل کلیات موضوع ، اهداف تحقیق ، تاریخچه فرش در ایران و کرمان ، تاریخچه طراحی ، طرحها و نقوش سنتی فرش دستباف ، طراحان فرش کرمان از گذشته تاکنون ، به همراه عکس های گرفته شده از مراکز بافت (شهرهای راور ، شهربابک ، کرمان ، شهداد ، رفسنجان ، سیرجان ، گلباف ) و عکس های گرفته شده از سایت اینترنتی موزه فرش ایران ، طبقه بندی فرشها از نظر نقش و گل ، نتیجه گیری و پیشنهادات ، و در نهایت تهیه بانک اطلاعات بر رویCD پرداخته شود شناسایی طرح های اصیل و سنتی فرش دستباف استان کرمان به همراه عکس و معرفی آنها امروزه در کرمان انواع لچک ترنج کف ساده گلدار و بی گل ، کف ساده معمولی، خوشه انگوری ، سبزیکار ، چمنی ، ستونی ، سی و سه پل ، برگ چغندری ، قاب قرآنی و انواع بوته بخصوص بته جقه ها و نقش های انگوری یا واگیره نظیر خشتی ، لوزی ، خاتم و نقشه های اروپایی از قبیل : گوبلن و گل فرنگ و نقشهای متفرقه نظیر آرم و صورت رایج است.

تنوع و گونه گونی این نقوش بسیار گسترده است و هر یک طرح و فرم و سلیقه نقاش را به همراه دارد .

بدلیل همین تنوع ابداعات بدیع ، انواع آن را نمی توان بر شمرد .

بارزترین آن طرح درختی و اسلیمی است و نیز طرحهایی بنام اساطیری که هر یک خود از ارکان کار طراحی و نقشه فرش بوده اند .

طرح درختی شاید به دهها نوع و شکل کشیده می شود .

ترنج دار و بدون ترنج ، یا گوشه دار یا بدون گوشه ، با مرغ و بدون مرغ ، منظره دار و بدون منظره که همه این اشکال و قالبها را درختی می نامند به استثنای بته جقه ، سرام ، طرح شاه عباسی نیز که بیشترین انواع فرش کرمان را در گذشته تشکیل می داده ، اکنون دارای دهها سبک و فرم مختلف است .

انواع شاه عباسی گوشه ترنج ، شاه عباسی اسلیمی شکسته ، اسلیمی دم اژدری ، حاشیه صاف یا حاشیه شکسته ، جملگی به عنوان شاه عباسی از دیگر نقوش تفکیک می شوند .

از دیگر نقوش خوشه انگوری است که از زمان مرحوم دیلمقانی به بعد مطرح بوده است .

مثالی بارزتر نقش قالیهای افشار است که به افشاری معروف است این نقش مخصوص هر خانواده از این طایفه است.

ظاهراَ هر عروسی در این خانواده می بایست یک قالیچه با نقش مخصوص به خانه شوهر بیاورد .

نگارگاه از انواع دیگر نقوش هستند ، با نقشهای گوناگون از قبیل گل سرخ دوره ای ، گل سرخ بی دوره که در زمان قدیم با رنگهای متفاوت مسی ، پوست پیازی ، پوست سیری ، صورتی ، چهره ای ، گل خاری و لاکی به کار رفته اند .

این هفت رنگ به همراه سفید درون یک گل سرخ بکار می رفت .

انواع گلها : میخک ، رز ، لاله عباسی ، مخصوصا گل نسترن به صورت تک درخت چه در قالیچه یا قالی با همان ملایمت و صفایی که در طبیعت دارد ، و یا نخ چین ( نقطه چین ) آن سفید است نیز در قالی کرمان جلوه گر می شود .

اما درختها حتی داربست انگور و رز پیاده که روی زمین خوابیده ، سرو ، کاج ، درخت بلوط، بید مجنون و حتی درخت عناب ، گلابی و سیب نیز در نقش قالی کرمان جایگاه ویژه ای دارند از انواع دیگر نقوش طرح خشتی از نظر بافت و نقش ، پیش پا افتاده ترین نقش ها در صنعت قالیبافی کرمان است .نقش خشتی یا بصورت لوزی است یا به شکل صاف ، در مجموع مثل قالبهای خشت زنی است که داخل آن گل می کشند .

قالبهای قابی بر خلاف آنهاست .

یعنی یک قاب کوچک و یک قاب بزرگ دارد شاید چهارگونه قاب در داخل یک قالی کار شده باشد که عموما چهار گوش و یا مربع مستطیل اند .

قالیهای دیگری بنام پنج ترنج و پنج رنگ نیز در کرمان معروف بوده است .

که البته قالی پنج رنگ در واقع همان هفت رنگ است .

در این قالیها رنگ چهره ای که به آن صورتی می گویند و گل خاری وجود ندارد ، رنگ لاکی یا همان قرمز ، سبز کمرنگ و پر رنگ را نیز فاقد است نقش در کرمان ابتکاری است و اقسام گوناگونی دارد .

مثلا در نقش حصاری نقشها ، حاشیه و خط کشی دور قالی مانند حصاری است خط کشی شده ، اما نقش چمنی بر عکس این است یعنی خط صاف ندارد ، از آن گوشه قالی یک خط صاف هست یا نیست ، و همه آن با گل پر شده مثلا در نگاه اول می بینید حاشیه و گوشه ترنج دارد اما دقیق تر که می شوید در می یابید که خط کشی ندارد و همه اش ترکیبی از گل است .

یکی از دلایل شهرت قالی پر آوازه کرمان کثرت نقش ها و طرحهای جالب آن واستفاده از مجموعه متنوع رنگهایی است که با یکدیگر در تعامل کامل هستند طراح کرمانی هیچگاه خود را محدود در چند رنگ و نقش نکرده است .

او همیشه سنت شکن بوده و با هر انگشت ماهر و توانای خود همواره تحصیلات نامحدود انسانی را به درون فرش کشانیده است .

آن زمان که احساس نمود حاشیه و قاب بر متن فرش متناسب نیست ، حاشیه را با زمینه یکی کرد و گاه متن را از گلها و نگاره ها و آذینه ها برای ساخت و ترنج را در میان زمینه ای ساده جای داد و طرح قالیهای کف ساده را انداخت .

خلاصه کلام نوآوری ها و بدعت هایش باعث آن شد که از رقیب دیرین خود کاشان که در بافت فرش های نفیس و زیبا سابقه ای ممتد و شهرتی بی نظیر داشت ، تا حدودی پیشی گیرد و عمده دلیل آن نیز این بود که بافنده کاشانی در طرح و رنگ محدودتری تولید داشت ، اما رنگهای بکار رفته در قالی کرمان بسیار متنوع بوده و تعداد آنها در فرش رقص بین 15 تا 30 رنگ و بیشتر در زمینه های قرمز یا لاکی ، آبی، سرمه ای ، سبز روشن ، فیروزه ای ، صورتی ، نارنجی ، بژ و سایر رنگهای کلاسیک می باشند .

متأسفانه به این هنر دیرینه و سنتی کشورمان بها و شأن کافی داده نشده است و از این مهم تر غریب ماندن نام خالقان و هنرمندانی است که چراغ دیدگانشان را ارزانی این راه کردند و فانوس وجودشان گرمابخش طریق سایر طراحان بعد از خود شده است .

طرحهای فرش کرمان را می توان به سه دسته کلی تقسیم کرد : 1- طرح قالی افشاری (مانند بعضی از گل سرخی ها ، سرکله ها ، گل هشت ، گل سماوری ، طرح موسی خانی) 2 – طرح قالی صادراتی (مانند نقشه های خوشه ای قالی درشت باف وقالی های ریز حسن خانی) 3 – طرح قالی زیرپایی (مانند شاه عباسی ، سرام ، درختی ، قاب قرآنی ، بندی ، اسلیمی ، خشتی).

اما بطور کلی می توان گفت طرحهای فرش کرمان به شرح زیر می باشند :شاه‌عباسی ، بته‌جقه ‌، درختی ، ستونی ، خشتی ، هندسی ، قاب قرآنی ، حسن خانی ، خوشه‌ای ، گلدانی ، حاج‌خانمی ، گوبلن، سرام ، کتیبه‌ای مینیاتور، گلسرخی ، باب‌آمریکا ، شکارگاه.

یکی از موارد بسیار مهم در طراحی فرش ایران در زمان حال مسئله نوآوری ، تغییر و تحول در نقشه‌هامی‌باشد، زیرا با توجه به علاقه و سلیقه مشتریان باید بدنبال تحول مثبت بود .

البته این تحول تا جایی قابل قبول است که به اساس و پایه طراحی سنتی فرش ایران لطمه‌ای وارد نیاورد و اصالت و موجودیت آن را به خطر بیفکند ، بلکه در یک چهارچوب حساب شده این تغییرات و طرحهای جدید پا به عرصه وجود بگذارد.

تا علاوه بر نوآوری ، در عین حفظ اصالت فرهنگی ، بازارهای خارجی و داخلی را نیز از دست ندهیم ، زیرا که سنتهای یک قوم ریشه‌های عمیق فرهنگی و وجودی آنهاست .

که میراث گذشتگانشان می‌باشد و هر حرکت و تحولی باید آگاهانه و هوشمندانه باشد تا آسیبی به اصل فرهنگ آن قوم وارد نیاورد .

در این مورد شکی نیست که تجربه ایرانیان در هنر طراحی قالی به مراتب قبل از مغرب زمین است .

چون قالی در کشورهای اروپایی نوعی تجمل جدید است و قبل از قرن نوزدهم در انگلستان مورد استفاده عموم نبوده است.

طرحهای اسلیمی: از قرن نهم به بعد خطوط منحنی به طرح قالی راه یافت و کم‌کم طراحان ورزیده قالی بخاطر ایجاد نوعی تحول در طراحی قالی از خطوط مستقیم منحرف شدند و از خطوط منحنی در طرحها استفاده کردند.

از این زمان بود که ترنجها و اسلیمی‌های بسیار ساده در قالی مشاهده شده است.

طرحهای اسلیمی در زمان صفویان به نهایت کمال رسید و در کاشی کاری و قالی بافی آنچنان رواج یافته که کمتر کاشی و قالی از آن دوران می‌توان مشاهده کرد که بدون طرحها باشد.

باید یادآوری کرد که طرحهای اسلیمی بدون شک از پدیده‌های طبیعت استفاده شده‌ است .

چرا که خطوط دارای گردی بسیار ملایم و زیبایی هستند.

گروهی عقیده دارند که طرح اسلیمی ساده در اصل کله فیل بوده و گردش دنباله آن را نمودار خرطوم فیل می‌دانند.

اسلیمی ماری که در واقع آن را باید یک اسلیمی خاص نامید، از حرکت مار گرفته شده است.

طرحهای اسلیمی در بیشتر هنرهای ظریف ایرانی از دوران صفوی به بعد بکار برده شده و روی طرحهای این هنر تأثیر گذارده است مثل کاشی کاری، زری‌بافی ، زری دوزی ، تذهیب ، مینیاتور و گچ‌بری حتی در نقاشی بر روی دیوار عمارت مثل نقاشی روی عالی‌قاپو و هشت ‌بهشت .

طرحهای اسلیمی مربوط به اصفهان و تبریز است و در کرمان هم دیده می شود ولی از نظر روانشناسی کویری بودن کرمان همیشه در ذهن طراح اثر داشته است .

در کرمان گلها کوچک و پر گل است و این همان سراب خیال طراح است که برای خود باغ