سروستان مرکز این شهرستان در 80 کیلومتری جنوب شرقی شیراز واقع است و با قدمت تاریخی هزاران ساله یکی از قدیمی ترین شهرهای استان فارس محسوب می شود.
برخی مراکز دیدنی: کاخ سروستان، بقعه شیخ یوسف سروستانی، قلعه گبری، قلعه انگشت گبری، قلعه برزو و ...
فارس، نگین زیبای گردشگری ایران زمین بناهای کهن باپیشینه چندین صدساله، یادمانهای فرهنگی و تاریخی، آرامگاه شاعران پارسی گو و اقلیم چهارگانه و مطبوع آب و هوایی در استان فارس موجب شده است که این استان به یکی از مراکز موردتوجه گردشگران تبدیل شود و بین گردشگران به عنوان نگین گردشگری ایران زمین، شهره گردد.
تنوع میراث فرهنگی و جاذبه های گردشگری در استان فارس به گونه‌ای است که تقریبا از هر دوره تاریخی قبل و بعد از اسلام دراین استان آثاری به چشم می خورد.
برخورداری فارس از این یادمانهای کهن و همچنین وجود آرامگاه شاعران پارسی گو "سعدی" و "حافظ" در شیراز موجب گردیده‌است که استان فارس و شیراز به عنوان پایتخت فرهنگی کشور از سوی صاحبنظران فرهنگی وسیاسی، نام گیرد و همواره بر وجود قابلیت‌ها و توانمندی‌های فرهنگی این استان به عنوان مهد فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی تاکید شود.
در این میان، نزدیکی فارس به "خلیج فارس" و تمایل گردشگران و جهانگردان خارجی که به کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس سفر می‌کنند، برای دیدار از شیراز، این قابلیت را برای این استان بوجودآورده‌است که چون نگینی در عرصه جهانگردی و گردشگری کشور بدرخشد.
بر اساس آمار موجود، در فارس ۹۸۱اثر تاریخی با پیشینه فرهنگی ثبت شده در فهرست آثار ملی، دو اثر ثبت شده در فهرست آثار جهانی و دو هزار و ۱۸۰ اثر فرهنگی،مذهبی وجود دارد که هرسال دهها هزار گردشگر و جهانگرد را از سراسر جهان به سوی خود فرامی خواند.
آرامگاه شاعران پارسی گو، غزلسرای نامی حافظ "لسان‌الغیب" و استاد سخن سعدی شیرازی در شیراز چون گوهر تابناکی بر تارک تاریخ و فرهنگ ایران زمین و استان فارس می‌درخشد و گردشگران در دیدار از این دویادمان فرهنگی از فیض معنوی این شاعران فرهیخته برخوردار می‌شوند.
یادمان کهن تخت جمشید که جلوه‌ای از فرهنگ ایران زمین در آن نهفته‌است به عنوان بزرگترین یادمان فرهنگی و تاریخی کشور در استان فارس قرار دارد و کمتر جهانگردی است که در سفر به کشورمان به شوق دیدار تخت جمشید به استان فارس سفر نکند.
این بنای کهن که در ردیف آثار تاریخی بین‌المللی به ثبت رسیده، مجموعه‌ای از تالارها، ستونها، سر ستونهای سنگی و در مجموع فهرستی از تاریخ و فرهنگ ایران زمین را درخود جای داده و تاکنون دههاپژوهش وتحقیق تاریخی و فرهنگی درباره آن نگاشته شده است.
اغلب صاحبنظران فرهنگی و دولتمردان سیاسی‌اقصی نقاط جهان که از تخت‌جمشید دیدن کرده‌اند در دفتر یادبوداین بنای کهن از فرهنگ ایرانی تمجید کرده‌اند.
تخت جمشید که نام آن درفهرست آثارمیراث جهانی به‌ثبت رسیده‌است، مجموعه‌ای شامل دروازه ملل، کاخ آپادانا، کاخ تچر،کاخ صدستون، ایوان و دهلیز است که هر یک از آنها نمودی از دوران هخامنشی محسوب میشود.
مجموعه پاسارگاد نیز که اخیرا در فهرست آثارجهانی ثبت شد، شامل آرامگاه کوروش، کاخ بار کوروش، کاخ اختصاصی وی، آتشکده پاسارگاد، برج سنگی، نهرها و حوضچه‌های محوطه کاخ هاست.
"نقش رستم" نیز از آثار مهم تاریخی دوره‌های‌ایلامی، هخامنشی و ساسانی است که شامل نقش‌های برجسته دوره ساسانی از جمله هفت نقش حجاری شده از مجالس مختلف ساسانیان و چهار آرامگاه متعلق به شاهان هخامنشی است.
آثارباستانی شهرستانهای‌کازرون وفیروزآبادفارس شامل شهرتاریخی "بیشابور" و قلعه "کاریان" نمادی از تاریخ کهن فارس و تمدن فارسی است که‌بر روی جهانگردان و گردشگران چهره می‌گشاید معماری ساسانیان در معماری پارتی، پس ازشکوفایی دولت اشکانی، به نمای ساختمان توجه بسیاری شد و می‌کوشیدند آثار هنری را بر دیوارها، در معرض دید متمرکز کنند.
نقاشی دیواری توسعه یافته و تزیینات آمیخته‌ای بود از نقاشی و گچبری، که نمونه بسیار زیبای آن در معبد کوه خواجه در وسط دریاچه هامون در سیستان به دست آمده است.
اشکانیان درمعماری خود ازطاق گهواره‌ای، قوس و رگچین با سنگ قلوه و برجسته‌کاری تزیینی و گاهی ستون توکار هم استفاده می‌کردند.
از ویژگیهای معماری و هنر این دوره انتقال برخی از عناصر معماری و هنر است که به دوره بیزانس و ساسانی منتقل شده است.
شاید تاریخ معماری «طاق‌دار» که در ایران بسیار معروف است، از دوره اشکانیان آغازشده و در دوره ساسانیان تکامل یافته باشد.
بنای طاق‌گرا واقع در دامنه کوه پاطاق در کنار راه کرمانشاه به سرپل ذهاب ترکیب طاق گهواره‌ای و پیشرفت فنون ساختمانی را در این دوره نشان میدهد.
همچنین بنای معبد آناهیتا در کنگاور که بر سر جاده همدان و کرمانشاه واقع شده و منسوب به دوره اشکانیان است از جمله شاهکارهای هنر و معماری پارتیان به شمار می‌رود.
میان شیوه معماری پارتی و ساسانی در بنیاد ساختمانها چنان همبستگی و نزدیکی وجود دارد که هنوز گروهی ازصاحبنظران، در انتساب پاره‌ای ازآثار به دست آمده به این دو دوره، دچارتردیدند.
به طورنمونه، در انتساب کاخ مداین درتیسفون به یکی از این دو دوره، هنوز اظهارنظر قطعی نشده است.
صرف‌نظر از جهات تاریخی در معماری ساسانی، چنان عوامل معماری اشکانی بی‌کم و کاست پیموده شده که گویی با تغییر شاهان «هیچ دگرگونی در طریقه ساختن بناها پیش نیامده است».
ساسانیان از ایالت پارس برخاستند و برای تشکیل یک سلسله ملی، خود را وارث دودمان هخامنشی خواندند.
ساسانیان، مذهب زرتشت را رسمیت بخشیدند و هنری پدید آوردند که از حیث عظمت با هنر روم و بیزانس برابری می‌کرد و گاه بر آن برتری داشت.
حتی پس از فتوحات اعراب، آنچه به عنوان هنر اسلامی از آن یاد میشود، تحت هنر ساسانی متأثر بود.
بهترین شیوه طاق زدن بر بناهای مربع شکل، در معماری ایرانی و حتی معماری غربی، از آن ساسانیان است.
معماران آن دوره در پوشاندن فواصل وسیع با مواد سخت توفیق یافته بودند.
بعضی از اصول معماری ساسانی بود که راه را برای ترقی معماری گوتیک در اروپا باز کرد.
در مجموعه هنر معماری این دوره، یگانگی و پیوند خاصی دیده میشود.
اساس معماری گنبد است و ایوان، طاق نماها، اتاقها و طاقهای گهواره‌ای که اغلب در اطراف یک یا چند حیاط قرار گرفته‌اند.
هنرهای گچبری، موزاییک کاری و نقاشی دیواری، تزیینات بناهای ساسانی را شامل می‌شوند.
درتنوع آثار ساسانی تأثیر همسایگان به خوبی آشکار است؛ ازجمله تصاویر موزاییکی که ازکاخ فیروزآباد (کاخ بیشابور) به دست آمده، به روش رومیان موزاییک شده است.
در این موزاییکها تعداد بسیاری تصاویر از نوازندگان و انسانهای دیگر به سبک ایرانی نقش شده‌اند.
از دیگر تزیینات این دوره، باید به حجاریهای سنگی ساسانیان اشاره کرد.
حجاریهای این دوره درنوع خود بی‌نظیرند، مانند نقوش حجاری شده طاق بستان در کرمانشاه و نقش رستم.
به طورکلی، معماری عهد ساسانی براساس معماری سنتی و برای نواحی خشک مرکزی و شرقی ایران پدید آمده بود.
بدین معنی که در ابنیه ساسانی اعم از کاخها و آتشکده ها، پوشش های گنبدی و ساختن ایوانهای دارای طاق ضربی و چهارطاقهای مخصوص آتشکده متداول و اساس معماری این زمان بوده است.
تعدادی ازبناهای ساسانیان که بقایای آنها بر جای مانده است، مانند کاخهای فیروزآباد، کاخ سروستان در فارس و ایوان مداین در تیسفون، ایوان کرخه در خوزستان همچنین آتشکده‌هایی با نامهای تپه میل میان تهران ورامین، آتشکده نیاسردرکاشان، آتشکده آذرگشنسب در تخت سلیمان و چهار قاپی در قصرشیرین و غیره تا حد بسیاری وضع معماری را در دوره ساسانیان آشکار می‌کنند.
معماری ایران در عهد ساسانی ساسانیان سازنده شهرهای بسیاری بوده که ویرانه‌های چندی از آنها که بجا مانده، نمودار شکوه و بزرگی و بلندنظری آنها میباشد.
در کتاب شهرستانهای ایران که به زبان پهلوی مانده، نام صدها شهر که شاهنشاهان ساخته‌اند، و تا چندی پس از آنها نیز آبادان بوده است، یاد شده.
در این گفتار به ذکر یکی از معظمترین و پزشکوهترین آن می‌پردازد.
بطور مقدمه باید گفته شود، که معماری عهد ساسانی با ا حداث طاقهای آجری بجای پوششهای چوبی که سرانجام در اثر پوسیدگی یا موریانه یا آتش‌سوزی ویران می‌گردید، و همچنین نیاز کاخها را به ستونهای زیاد که تالار گسترده‌ای را به شکل جنگلی از ستون سنگی یا چوبی درمیآورد، و هنگام پذیرائی ناگزیر عده‌ای در پشت ستوها دیده نمی‌شدند، و از لحاظ فرش هم تولید اشکال می‌نمود، حل کرده بودند و با بکار بردن طاقهای هلالی مرتفع دهنه‌دار، که فشار آن فقط بر روی حرزهای دو سو بوده، از بکار بردن ستون و پوشش چوبی بی‌نیاز گردیدند.
فایده و اثر محسوس این معماری همین بس، که تالار مدائن با 91 متر درازا و 26 متر پهنا، وسعتی در حدود نیمی از وسعت کاخ صدستون خشیارشا در تخت جمشید، بدون وجود ستونهائی مسقف و با ارتفاعی بیش از دو برابر بلندی کاخ آپادانای تخت جمشید سرپا بوده است، و اگر هر آینه خلیفه دوم عباسی «منصور دوانیقی» دست به ویرانی آن برای بردن مصالحش دراز نکرده بود، چه بسا که به این صورت امروزی درنمی‌آمد و با خلل کمتری بجا مانده بود.
در بسیاری از بناهای ساسانی مصالح کم‌ارزش و پست مانند سنگهای شالوده یا آجر بکار رفته، ولی در ازا گچ‌کاری و گچبری قابل توجه و شایان ارزشی بر روی آنها انجام میدادند.
همین گچ‌بریها یکی از ویژگیها و مزایای معماری ادوار اسلامی گردید.
طاقهای نیم‌دایره‌ای با آجر و پایه‌های سنگی و ستونهائی که از گچ و سنگ ساخته شده و اغلب متصل به دیوار بوده، از مزایای معماری و ساختمانهای عصر ساسانی است.
ویرانه‌های مدائن و دو کاخ عظیم فیروزآباد و سروستان و بناهای بیشاپور کازرون و ویرانه‌های استخر همانندی از آن معماریهاست.
کاخها اکثر با سنگ و گچ‌های محکم ساخته شده ولی آنرا با گچ‌بریهای عالی یا موزائیک جلوه و زینت میداده‌اند.
طاقهای هلالی آجری روی تالار چهار گوش زده میشد، در حالیکه در همان اوقات طاقهای رومی روی تالارهای مدور یا هشت‌گوش زده میشد.
پاره‌ای از بناهای حوزه روم غربی، از طرح و نقشه ساختمانهای ایران عهد ساسانی تقلید گردیده است.
کاخهای کهنه بلغارستان در آبوباپلیکا(1) شبیه طرحهای کاخ ساسانی فیروزآباد سروستان میباشد.
همچنین حجاری معروف بلغارستان در منطقه مادابا(2) کاملاً شبیه حجاریهای ساسانی است.
معماران و طراحان رومی از معماری ایران بخوبی آگاه و از آن الهام گرفته‌اند.
در خارج از مرز خاوری هم بی‌تأثیر نبوده و پایه‌های هنری ایرانی – بودائی(3) بر آن استوار بوده است و تأثیر هنر و معماری ایران عهد ساسانی در خاور و باختر را می‌توان در این جمله پروفسور پوپ خلاصه کرد: «هنر این دوره پهلوانی و دارای چنان قدرتی بوده که از چین تا اروپای رومی را تحت تأثیر قرار داد»(4).
دانشمند و مورخ شهیر ویل‌دورات هم در کتاب «اوج اعتلاء بیزانس» درباره هنر و معماری ساسانی مینویسد: «هنر ساسانی با اشاعه شکلها و دواعی هنری خود در هندوستان، ترکستان، چین در شرق و سوریه، آسیای صغیر، قسطنطنیه، بالکان، مصر و اسپانیا در مغرب، دین خود را ادا کرد.
شاید نفوذ آن بهنر یونانی یاری کرد، تا از ابرام در نمایش تصویرهای کلاسیک دست بردارد و بروش تزئینی بیزانسی گراید، و بهنر مسیحیت لاتین معاضدت نمود تا از سقف‌های چوبی به طارمها و گنبدهای آجری یا سنگی و دیوارهای دعامه‌ای عطف توجه کند.
هنر ساختن دروازه‌ها و گنبدهای بزرگ که خاص معماری ساسانی بوده، به مسجدهای اسلامی و قصرها و و معابد منتقل شد.
هیچ چیز در تاریخ گم نمیشود،دیر یا زود بر فکر خلاق فرصت و تحول مییابدو رنگ و شراره خود را بزندگی میافزاید.» پروفسور ج .
ه.
ایلیف مدیر موزه شهر لیورپول انگلستان ضمن مقاله محققانه تحت عنوان «ایران و دنیای قدیم» در کتاب «میراث ایران» راجع بمعماری ساسانی مینویسد:(6) «ساسانیان در زمینه معماری ایران موقعیت مرکزی مهمی دارند، زیرا از شکلهای یونانی اعراض کرده به طرحهای ساختمانی هخامنشی بازگشتند.
با این تفاوت که سبک هخامنشی ستونهای «تنه درختی» و نیز بزرگ حمال و سقف سبک بلند تخت جمشید، جای خود را به سقف‌های گرد ضربی که معمول بکار بردن آجر پخته در معماری بود، داد.
دالان سقف قبلی از در ورودی در معماری هخامنشی که امروز هم در خانه‌های ایرانی بصورت دهلیز یا ایوان ستون‌داری دیده میشود، در کاخهای ساسانی بصورت ایوان شاه‌نشین جلوباز کاخهای طاق کسری و فیروزآباد درآمده، و گنبدی بر پایه‌های سه گوشه آجری روی آنرا پوشانده است.
آشنائی کاملی که با شاه‌نشین جلوباز و سقف‌دار کاخ کسری داریم، سبک این ساختمان را در نظرمان بمنزله طرحهای عمده ساختمانی دوره ساسانیان جلوه میدهد.
ولی این سبک اهمیت بیشتری دارد، زیرا همین طرح پس از آنکه دو طاق پوشیده در دوسویش اضافه شد، ساده‌ترین نمونه خانه روستائی است، و هنگامی که این طرح اصلی دو یا چهار برابر شود و دور حیاط روبازی بنا گردد، خانه‌های اعیانی و کاخهای سلطنتی میشود، که در زمان اسلام بعنوان طرح اصلی مسجد، مدرسه،کاروانسرا از آن استفاده شده است.
اگر هنر ساسانی کاملاً‌تحت تأثیر هنر مغرب‌زمین قرار گرفته بود، جز آثاری تقلیدی با مشخصات خارجی از خود چیزی بیادگار نمیگذاشت.
ولی سبک چنین آثاری با روحیه و احساسی ایرانی، که دارای خصیصه‌های اصیل است سازگار نبود.
هنر ساسانی هنری است که عملاً منعکس سازنده قریحه‌های فردی و ابداع و نبوغ